Хорижий компанияларнинг Қозоғистонга келиши иқтисодиётга қандай таъсир қилади - экспертлар хулосаси
Dodo пиццерия тармоғи штаб-квартирасини Британия Виргиния оролларидан Қозоғистонга кўчиришини маълум қилди. Бундан ташқари, Россиядаги ваколатхоналарини ёпган бир қанча йирик компаниялар Қозоғистонга келишга қарор қилди. 2022 йил охирида ҚР Ташқи ишлар вазирлиги мамлакатга кўчиб келган компаниялар рўйхатини эълон қилди. Улар орасида Honeywell (АҚШ), InDriver (АҚШ), Ural Motorcycles ( (РФ/АҚШ), TikTok (ХХР), Emerson (АҚШ), Koppert (Нидерландия) бор. 2023 йил июнь ойида Жерси штатида жойлашган Polymetal International компанияси “Астана” халқаро молия марказида ишлашни давом эттиришга қарор қилди. Аввалроқ, мамлакатдаги молия марказлари EMAG, Carlsberg, Fortescue компаниялари билан музокаралар олиб бораётгани айтилганди. Canon, Kronospan, Alstom, Haier компаниялари билан шартнома олдидан музокаралар давом этмоқда. Бу ҳаракатга қарасак, Қозоғистонга хорижий компаниялар келаяпти. Ушбу ҳодисанинг иқтисодиётга таъсири қандай? Бу борада экспертлар хулосасини тақдим этамиз.
“Россияда ташкил этилган йирик халқаро компаниялар рўйхатдан ўтишни бизга ўтказмоқда. Бу жараён редомициляция деб аталади. Бу уларнинг ходимлари ва техник ходимлари Қозоғистонга кўчиб кетади дегани эмас. Улар қонуний рўйхатдан ўтишларини Қозоғистонга ўтказадилар. Чунки улар учун оффшорга чиқиш муҳим. Чунки энди бу компаниялар шимолий қўшнимизда қолса, санкциялар янада кучаяди. Оффшорда рўйхатдан ўтган компанияларнинг операциялари узоқ вақт давомида текширилади ва шубҳаланади. Уларнинг транзакцияларига маълум бир санкция қўллаш ёки пулни блокировка қилиш каби жараёнлар бўлиши мумкин. Шунинг учун улар қонуний рўйхатдан ўтишларини ўзгартирди. Шу билан бирга, улар учун энг қулайи Астана молия марказининг махсус режимидир. Чунки бизнинг молиявий марказимиз редомициляция учун яхши шартларни таклиф қилади. Халқаро арбитраж, Британия судлари ишлайди, инвесторларнинг барча ҳуқуқлари ҳимояланган. Иқтисодий соҳа прогрессивдир. Шунинг учун уларнинг танлови Қозоғистон”, - дейди эксперт Айбар Олжаев.
Мутахассис бу жараён мамлакатга нима олиб келиши ҳақида ҳам ўз фикрлари билан ўртоқлашди.
“Бу биринчи навбатда Астананинг молия марказига айланишига ёрдам беради. Бу жуда муҳим. Эндиликда ушбу қарор доирасида иккита фонд биржаси – Астана молия марказининг Астана фонд биржаси ва Қозоғистон фонд биржаси бирлаштирилди. Бу иқтисодий ҳаракатни келтириб чиқаради. Иккинчиси – ҳуқуқий қўллаб-қувватлашдан ўтган компания мамлакат бюджетига солиқ тўлашни бошлайди. Маҳаллий товарлар ва хизматлардан фойдаланади. Бу иқтисодиётимизнинг ўсишига таъсир қилади”, - деди у.
Иқтисодчи Мақсат Халиқнинг айтишича, хорижий компанияларнинг қонуний рўйхатдан ўтишини мамлакатга ўтказиш молия бозорида ҳаракатланишни юзага келтиради ва Қозоғистоннинг халқаро иқтисодий муҳитда бренд сифатидаги обрўсини оширади.
Бироқ қонуний рўйхатга олиш даражасидан тўғридан-тўғри инвестицияларга ўтсак, реал иқтисодий ўсиш бошланади.
“Хорижий компанияларнинг Қозоғистонга келиши умумий ижобий тенденциянинг яхшиланишига ҳисса қўшади. Айниқса, бу тўғридан-тўғри сармоя сифатида келса, иқтисодиётимиз учун фойдалидир. Агар дунёнинг йирик компаниялари Қозоғистонга келиб, ўз франшизасини яратса, бу фақат ижобий самара беради. Аввало, мамлакатдаги бўш иш ўринлари масаласи ҳал бўларди. Иккинчидан, корпоратив маданият тушунчаси мавжуд. Ходим билан, меҳнат шартномаси билан муносабатлар даражаси, ривожланган мамлакатларда биздагига қараганда юқори. Бу бизнес ва хизмат кўрсатиш маданияти сифатининг ошишига таъсир қилади”, - дейди иқтисодчи.
Шунингдек, сайёҳлик инфратузилмаси, яшил иқтисодиёт, яшил энергия манбаларини ривожлантиришга хорижий сармоядорлар келиб, янги соҳанинг ривожига ҳисса қўшса, ижобий тенденция шаклланишини айтади.
Машҳур иқтисодчи молия марказлари эътибор бериши керак бўлган дунёни ҳам тилга олди.
“Инвесторлар билан аниқ шартнома тузиш муҳим. Буни биринчи навбатда миллий иқтисодий хавфсизлик нуқтаи назаридан кўриб чиқиш керак. Мамлакатимизда технология бўлмаса, уни ўз мамлакатингиздан олиб келишингиз мумкин. Агар технология билан ишлай оладиган мутахассис бўлмаса, мутахассисни олиб келиш керак бўлади. Бироқ роппа-роса икки йилдан сўнг ишчилар қозоғистонлик бўлиши шарти билан шарт қўйишлари керак”, - дейди Мақсат Халиқ.
