Германиянинг сиёсий чорраҳаси: энди нима бўлиши мумкин
BERLIN. Kazinform - Душанба куни Бундестаг Германия канцлери Олаф Шольц ҳукуматига ишончсизлик вотумини қабул қилди. Kazinform мухбири бу қарорнинг қандай оқибатлари бўлиши ва ҳокимият ҳамда сайловчилар учун кураш қандай кечиши мумкинлигини ўрганиб чиқди.
Парламентни тарқатиб юбориш учун 21 кун муддат берилди
Deutsche Welle хабарига кўра, 16 декабрь куни 394 депутат Олаф Шольцга ишонмаслик учун овоз берган. Такрорий овоз беришда Бундестагнинг яна 207 нафар депутати канцлерни қўллаб-қувватлади, 116 нафари эса бетараф қолди. Ишончсизлик вотумини 367 депутат қўллаб-қувватласа, ишончсизлик билдирилган ҳисобланади.
Энг йирик мухолифат фракцияси, Христиан-демократик иттифоқ (ХДИ) ва Христиан-социал иттифоқ (ХСИ), шунингдек, Эркин демократик партия (ЭДП)дан иборат консерватив блок аъзолари коалицион ҳукуматни тарқатиб юбориш тарафдори бўлишди. Сўл партия, Сара Вагенкнехт иттифоқи (СВИ) ва ўта ўнгчи “Германия учун муқобил” партияси вакиллари ҳам Олаф Шольцга ишончсизлик билдирди.
Олаф Шольц муддатидан олдин парламент сайловига йўл очиш учун расмий равишда Бундестаг ишонч вотумини йўқотиши керак эди.
Германия конституциясига кўра, Федерал президент Франк-Валтер Штайнмайер (Frank-Walter Steinmeier) бундан кейин парламентни тарқатиб юбориш ҳуқуқига эга. Лекин буни қилмаслиги мумкин.
- Агар президент барқарор ҳукумат ўрнатиш имконияти йўқ деб ҳисобласа, ишончсизлик вотумидан сўнг дарҳол Бундестагни тарқатиб юбориши мумкин. Германия президентига бундай қадам ташлаш учун 21 кун муддат бор, - деб ёзади немис журналистлари.
Tagesschau нашрининг фикрича, Германия парламентига навбатдаги сайлов 2025 йил 23 февралда бўлиб ўтади.
- Янги сайловларни "шунчаки" эълон қилиш мумкин эмас. Бу асосий қонуннинг 68-моддаси билан тартибга солинадиган муайян талаблар билан боғлиқ, - дея тушунтиради нашр журналистлари.
Парламент тарқатиб юборилганидан кейин 60 кун ичида янги сайловлар ўтказилиши керак. Сайлов куни “Сайлов тўғрисида”ги Федерал қонунга мувофиқ Федерал президент томонидан расман белгиланади.
Бироқ президент парламентни жуда эрта тарқатмаслиги керак, чунки сайлов санаси 60 кунлик муддатга тўғри келиши керак.
Федерал конституциявий суди ўйинга киришиши мумкинми?
Бу, мумкин, деб ёзади Deutsche Welle. Германия тарихида президентнинг парламентни тарқатиб юбориш ҳақидаги қарори устидан судга шикоят қилинган икки ҳолат бўлган: 1982 йилда (канцлер Гельмут Коль) ва 2005 йилда (канцлер Герхард Шредер). Ўша пайтда Федерал конституциявий суд федерал президентнинг Бундестагни тарқатиб юбориш ҳақидаги қарорига қарши даъволарни кўриб чиққан.
Бундестаг депутатлари тарқатиб юбориш шартлари бажарилмагани учун уларнинг ҳуқуқлари бузилганини даъво қилди. Натижада уларнинг Бундестагдаги ваколатлари режалаштирилганидан эртароқ тугади. Бундай баёнотлар ҳеч бўлмаганда бу сафар мумкин бўлади. Бироқ суд жараёни қандай якунланишини аниқ тахмин қилиш мумкин эмас.
1982 ва 2005 йиллардаги суд жараёнлари муваффақиятсиз якунланган. 2005 йилги қарорида Федерал конституциявий суд Федерал президентнинг сиёсий жиҳатдан беқарор вазиятларни баҳолашда катта ихтиёрига эга эканлигини, суд фақат чекланган даражада назорат қила олишини таъкидлади.
Даъво аризаси сайлов санасини ўзгартириши мумкинми?
Немис оммавий ахборот воситалари, назарий жиҳатдан, суд жараёни сайловлар вақтига таъсир қила олмайди, деб ҳисоблайди.
- Мумкин бўлган суд жараёни янги сайловларгача бўлган даврда бўлиши мумкин. Масалан, 2005 йилда шундай бўлди: 21 июлда Федерал президент Хорст Кёлер Бундестагни тарқатиб юбориш тўғрисида буйруқ берди ва янги сайлов санасини 18 сентябрга белгилади. Суд жараёни августгача давом этди. 2005 йил 25 августда Федерал конституциявий суд даъволарни рад этди. Айни пайтда янги сайловга тайёргарлик давом этди. Бироқ суд жараёни муваффақиятли якунланса, сайлов санаси ўз кучини йўқотади, - деб ёзади Tagesschau.
Канцлер & ишончсизлик вотуси
Ишонч вотумининг йўқолиши ва Бундестагнинг тарқатилиши канцлер Олаф Шольц ва ҳукуматнинг ҳокимиятда қолиши ҳақиқатини ўзгартирмайди.
Федерал канцлернинг ваколатлари янги Бундестаг тузилгандан кейингина тугайди (Асосий қонуннинг 69-моддаси). Шунга қарамай, канцлер Шольц Федерал президентнинг илтимосига биноан ўз лавозимида қолади. Бу жараён янги сайланган Бундестаг янги канцлерни сайламагунча "ҳақиқий" ҳисобланади.
Ҳозирги Бундестаг ишонч вотумини йўқотиб, уни тарқатиб юбориш тўғрисида қарор қабул қилгандан кейин ҳам ҳаракат қила олади. Тегишли лойиҳа керакли кўпчилик овозга эга бўлса, у қонунларни қабул қилиши мумкин.
Британиянинг «The Guardian» газетаси янги сайловда Олаф Шольц ва унинг социал-демократик партияси ҳам иштирок этишини ёзмоқда.
Шольцнинг уч томонлама "светофор" коалицияси ноябрь ойида ЭДП молия вазири Кристиан Линднернинг қарзни бошқариш бўйича чуқур келишмовчиликлар туфайли канцлер томонидан ишдан бўшатилишига норозилик сифатида партияни тарк этганидан кейин парчаланиб кетди.
Натижада Германияда иқтисодий инқироз ва геосиёсий ноаниқлик даврида Социал-демократлар ва Яшиллар партиясидан ташкил топган озчилик ҳукумати мавжуд.
- Менинг мақсадим - федерал сайловлар ўтказиш, - деди Олаф Шольц парламентда. - Мамлакатимизга ишонч ва келажагимизни хавф остига қўймаслик ҳақида гап кетмоқда.
Шундай қилиб, Олаф Шольц янги маъмурият шаклланмагунча ўз лавозимида қолади.
Канцлер парламентдаги ярим соатлик нутқидан муддатидан олдин сайлов ўтказиш қарорини ҳимоя қилиш учун фойдаланган.
- Сиёсат - ўйин эмас, - деди у ҳукуматнинг қулашини уюштирганликда айбланаётган ЭДП хатти-ҳаракатларини кескин танқид қилди. - Мен бу зарардан чуқур афсусдаман, - деди Шольц.
Мухолифатдаги консерватив Христиан-демократик иттифоқ (ХДИ) етакчиси Фридрих Мерцда Шольц ўрнига канцлер лавозимини эгаллаш имконияти бор. Тўғри, бунинг учун унга ўз партияси бўлажак сайловда юқори натижага эришиши керак.
Мерцнинг фикрича, Германия қийин даврни кутмоқда. Агар мамлакат ўзининг иқтисодий муаммоларини бартараф этмоқчи бўлса, немислар кўпроқ ишлашлари керак, дея у, пенсияга чиқишни кечиктиришга қарор қилганлар учун молиявий мукофотларни ваъда қилди.
Сайлов кампанияси норасмий равишда овоз беришдан олдин бошланди. Барча партияларнинг сиёсатчилари яшаш нархининг ошишидан норози бўлган сайловчиларнинг овозлари учун курашдилар. Иммиграцияга қарши риторика ҳам қўлланилмоқда. Суриядаги воқеалар фонида бу каби хабарлар драматик тус олди. Шу тариқа, консерватив мухолифат, шунингдек, ўта ўнгчи “Германия учун муқобил” партиясидан сурияликларга бошпана бериш сиёсатини тубдан қайта кўриб чиқишга чақириқлар бўлмоқда.
Муаллиф: Арнур Раҳимбеков
