Генетик тест Жўжига дахлдорликни исботлай оладими - TreeGene лабораторияси экспертининг фикри
ASTANА. Кazinform — Тарихий манбаларга кўра, қозоқ халқи Чингизхоннинг тўнғич ўғли Жўжидан келиб чиққан. Аммо тарихий маълумотлар ва археологик қазишмалар башоратнинг фақат бир қисмидир. Ва бу дахлдорликни замонавий технологиялар, жумладан, ДНК тести тажрибаси ёрдамида аниқлаш мумкинми? Қозоғистонда ДНК экспертизаси билан шуғулланувчи TreeGene лабораторияси раҳбари Дина Мукушкинага замонавий технологиялар асосида ўтказиладиган ДНК тести мамлакат тарихини ўрганишда ёрдам берадими, деган савол билан мурожаат қилдик.
ДНК тести ва гаплогруппа ҳақида
Мутахассис Дина Мукушкинанинг сўзларига кўра, генетик тест эркакларда наслдан наслга ўтадиган Y -хромосома билан бирга аёллар занжиридаги митохондриял ДНКни ҳам ўрганиш имконини беради. Унинг йўлларидан бири гаплотип таҳлилидир, яъни қадимги халқларнинг кўчиши ва қариндошлиги ҳақида билиш учун бир авлоддан бўлган одамларни кузатиш мумкин.
“Y-хромосомани ҳатто қулай тарзда ўрганиш мумкин, дейишга асос бор. Бунинг сабаби шундаки, Y-хромосоманинг баъзи гаплотиплари тарихий воқеаларга асосланган. Босқинчилик, кўчманчи халқ ҳаёти, шунингдек, мўғуллар босқинини мисол қилиб келтириш мумкин. Босқинчилар забт этдилар, ерни эгаллаб олдилар, ўз авлодларини давом эттирдилар ва кўпайтирдилар. Ва митохондриял ДНКни ўрганиш қийин. Чунки у бир жойда турмайди, доимо ҳаракатда. Масалан, аёлни бошқа давлатга олиб кетишади. Бу ўша юрт ва миллат авлодини кўпайтиради. Шунинг учун аёлларнинг ДНК кетма-кетлиги ноаниқ, Y-хромосоманинг тақсимланиши аниқ”, - деди Д. Мукушкина.
TreeGene лабораторияси раҳбарининг сўзларига кўра, маълум бир популяцияга хос хусусият ҳам мавжуд. Масалан, бу мамлакатда кавказликларга хос гаплотип юқори даражада сақланиб қолган. Аммо битта гаплогруппада бир нечта халқ бўлса, бир хил халқ бир нечта гаплотипларга эга бўлиши мумкин.
“Маълумки, миллатнинг тарихи унинг генетик таркибига боғлиқ. Бироқ, бугунги кунда баъзи халқларнинг қонини қайсидир даражада аралаштириб юборганига гувоҳ бўламиз. Тадқиқот давомида биз халқларнинг бўлинишигача бўлган даврга устувор аҳамият бериб, илдизларнинг келиб чиқишини аниқлашни истардик”, - деди Д. Мукушкина.
Мутахассиснинг фикрича, тадқиқот кўлами қанчалик кенг бўлса, қандайдир натижага эришиш имконияти шунчалик катта бўлади.
“Биз турли миллат ва мамлакатларга бўлинган бўлсак-да, генетик белгиларимиз бир-бирига боғланган. Тест натижасини кўрсатсак ва одам ўз миллати қозоқ эканлигини билса-да, худди шу генетик белги бошқа миллатларда ҳам бўлиши мумкин. Мисол учун, агар ДНКнинг атиги 7-8 фоизи қозоқ эканлигини кўрсатса, италияликлар орасида бу белги аҳолининг ярмини ташкил қилиши мумкин”, - деди Д. Мукушкина.
Мутахассиснинг сўзларига кўра, қозоқ халқиининг деярли 50 фоизи мўғул гаплотипига тегишли. Қолган 50 фоизи эса Яқин Шарқ ва Европа гаплотипларидир. Масалан, Ўрта юз қозоқлари Европа ва Яқин Шарқ гаплотипларига тегишли. Улуғ юз авлодлари эса мўғуллардан тарқалган. Кичик юз қозоқлари Яқин Шарқ ва Мўғулистондан келган. Ўрта юзларда Хитой тармоғи ҳам бор.
ДНК тести Жўжига дахлдорликни аниқлай оладими?
Д. Мукушкинанинг сўзларига кўра, ДНК тести қариндошларни, қабиладошларни қидириш, оилавий алоқа бор-йўқлигини аниқлаш учун жуда қулай. Аммо бу Жўжи ва қозоқлар ўртасида қариндошлик бор-йўқлигини аниқлаш имконини берадими?
Мутахассиснинг сўзларига кўра, ДНК баъзи қадимги одамларнинг гаплотипи билан ўхшашлигини аниқлаш имконини берса-да, аниқ бир тарихий шахс, жумладан, Жўжи билан боғлиқлигини исботлаш ҳали ҳам қийин. Муайян шахс, жумладан Жўжига дахлдорликни исботлаш учун жуда кўп маълумотлар керак. Бунинг учун археологик маълумотлар ва генетик материаллар ва Y-хромосома маркери ва снип (Single Nucleotide Polymorphism) ўрганилиши керак. Бу - геномнинг маълум бир позициясида нуклеотиднинг (ДНКнинг асосий таркибий қисми) ўзгариши ёки мутацияси.
Ота-боболаримиз қаерда яшаганлигини билиб оламизми?
Генетик тест аждодларимиз кўчиб ўтган ва ўрнашиб қолган жойларни аниқлаш имконини беради. Аммо унинг қамрови кенг ва асрлар ўтди. Масалан, тадқиқот давомида С2 гаплотипи Ўрта Осиё ҳудудида бир неча минг йиллар давомида яшаб келганлиги аниқланди. Бироқ, бу бизнинг аждодларимиз қачон ва қаерда яшаганлигини аниқ кўрсата олмайди. ДНК тести давомида сиз маълумотлар базасидаги бошқа маълумотлар асосида ота-боболарингиз қаерда яшаганлиги ҳақидаги умумий маълумотларни билиб олишингиз мумкин. Аммо унинг қайси асрда ва қаерда яшаганлигини аниқ билиш қийин. Ҳатто гаплотип миграциясининг харитаси ҳам мавжуд. Европа гуруҳи ғарбга, осиёликлар эса шарққа кўчиб ўтган деб тахмин қилинади.
