Ғазо секторидаги ХАМАС можароси ортида нима турибди?
Исроил ва Фаластиннинг ХАМАС ташкилоти ўртасидаги навбатдаги можарода қурбон бўлганлар сони мингга етди. Ушбу материалда Kazinform агентлиги ҳодиса сабабларини ўрганиб чиқишга ҳаракат қилди ва ХАМАС ташкилоти бу ҳаракати билан нима мақсад қилгани ҳақида ўйлаб кўрди.
Хамас қандай пайдо бўлди?
ХАМАС ташкилотининг номи арабча “интилиш” деган маънони англатади. Унинг қисқартирилган сўз сифатида талқини эса “Ҳаракат ал-Мукавома ал-Исломия”дир.
ХАМАС исломий ҳаракат ва сиёсий партиядан иборат. 2007 йилда у Ғазо секторида ўша пайтдаги президент Маҳмуд Аббосни қўллаб-қувватловчи Фаластин маъмурияти ва Фаластин озодлик ташкилоти бошчилигидаги ФАТХ кучларига қарши қисқа урушдан сўнг ҳокимият тепасига келган.
Умуман олганда, ташкилот Ғазо секторида 1987 йилда пайдо бўлган. Таъсисчилар Шайх Имом Аҳмад Ясин ва унинг ёрдамчиси Абдулом Азиз ар-Рантиссийдир. Бу давр Фаластиннинг Исроилга қарши биринчи курашига тўғри келади.
Дастлаб у Мисрдаги "Мусулмон биродарлар" ҳаракатининг бир бўлими сифатида тан олинган. Мақсад Фаластинни Исроилдан озод қилиш эди.
ХАМАС Фаластинни озод қилиш ташкилотидан Исроил давлатчилигини тан олмаслиги билан фарқ қилади. Лекин у 1967 йилда Фаластин ҳудудини тан олади.
Исроил, АҚШ ва Европа Иттифоқидан ташқари, Канада, Миср ва Япония ҳам ХАМАСни, айрим ҳолларда унинг таркибидаги Изз ад-Дин ал-Кассам гуруҳини “террорчи” ташкилот сифатида тан олган.
Сўнгги пайтларда Ғазо секторидаги иккинчи йирик қуролли гуруҳ бўлмиш ХАМАС ва "Исломий жиҳод" тез-тез Исроилга қарши кучларини бирлаштирди.
Ғазо сектори Ўрта ер денгизи соҳилидаги ҳудуд бўлиб, умумий майдони 365 квадрат километр ва 2,3 миллион аҳолига эга. Бу минтақа дунёдаги энг зич жойлашган минтақалардан биридир.
Ғазонинг барча ҳаво ҳудуди ва қирғоқ хавфсизлиги Исроил назорати остида. Яъни, юк ташиш ҳам уларнинг қўлида. Миср ҳам худди шундай назоратни ўрнатган.
БМТ маълумотларига кўра, Ғазо секторидаги аҳолининг 80 фоизи халқаро ёрдамга боғлиқ. Уларнинг орасида 1 миллионга яқин одам фақат кунлик озиқ-овқат тарқатиш орқали тирик қолади.
Маълумки, Исроил 1943 йилда давлатчиликни эълон қилган. Бироқ Исроилни тан олишни истамаганлар ҳамон унинг ҳудудини Фаластиннинг асл замини деб билади.
Фаластинликлар, шунингдек, Иордан дарёсининг ғарбий соҳилини ва Ғазо секторини, Шарқий Қуддус (Шарқий Иерусалим)ни бир сўз билан Фаластин деб атайдилар.
Исроилга ҳужумга нима туртки бўлди?
ХАМАС вакили Al Jazeera телеканалига берган интервьюсида, қуролли гуруҳ фаластинликлар ўнлаб йиллар давомида дуч келаётган ваҳшийликларга жавобан ҳарбий операция бошлаганини айтди.
“Биз халқаро ҳамжамиятдан Ғазодаги фаластинликларга, Ал-Ақсо масжиди каби муқаддас масканларимизга нисбатан ваҳшийликларни тўхтатишини истаймиз. Буларнинг барчаси бу жангга сабабдир”, – деди у.
ХАМАС шанба кунги ҳужум ҳарбий амалиётнинг бошланиши эканлигини айтди ва бошқа қуролли гуруҳларни сафга қўшилишга чақирди. ХАМАС жангарилари қўмондони Мохаммед Дейф фаластинликлар ва бошқа арабларни “босқинчиларни қириб ташлашга” чақирди.
Кўплаб экспертлар ва сиёсатшуносларнинг айтишича, ХАМАС ҳужуми Яқин Шарқдаги энг қудратли қурол бўлмиш Исроилни ҳайратда қолдирган. Ҳужум ҳаво, қуруқлик ва денгиз орқали амалга оширилди.
“ХАМАС Исроилда урушга тайёр эмасдек таассурот қолдирди. Сўнгги ойларда у йирик операцияга тайёргарлик кўраётганига ишора қилмаган, Исроилга қарши ҳужум режалаштираётганига ҳам шама қилгани йўқ. Буни мислсиз разведка тактикаси деб аташ мумкин”, деб Reuters агентлиги ХАМАСга яқин манбанинг фикрини маълум қилди.
Улар ҳатто Ғазо секторидаги Исроилга тегишли аҳоли пунктларининг макетини ҳам ясаган, аҳоли пунктларига қўниш ва ҳужум қилиш усулларини ишлаб чиққан ва тайёрлаган.
“Албатта, Исроил ҳаммасини кузатиб турарди. Аммо у ХАМАСни можародан манфаатдор эмас деб ўйлади”, – дейди Мохаммед Дейф.
Исроил хавфсизлик хизматидаги манбанинг Reuters агентлигига айтишича, Ғазо секторидаги Исроил армияси қуролли кучларининг аксарияти Ғарбий Соҳилда тўпланган.
Кейинчалик нима бўлиши мумкин?
Фаластинликлар ХАМАС жангарилари етакчиси Мохаммед Дейфнинг чақириғига қулоқ соладими? Энди масаланинг моҳияти шу ерда.
Исроил бу уруш бир неча жабҳада можароларга айланиб кетиши мумкинлигини яхши билади. Агар Ливаннинг кучли қуролли гуруҳи «Хезболла» ҳарбий амалиётларга аралашса, бу сценарий Исроил учун энг хавфли бўлади. Якшанба куни эрталаб «Хезболла» Исроил шимолига бир неча ракета отди. Аммо бу ҳужумда ҳеч ким ҳалок бўлмади.
Эслатиб ўтамиз, 7 октябрь куни Ғазо секторидаги фаластинлик радикаллар Исроил ҳудудига ракета зарбалари берган, Исроилнинг маркази ва жанубида фавқулодда ҳолат жорий этилган эди.
Муаллиф: Есимжан Нақтибай
