ЕОИИда туризм: қайси мамлакатга энг кўп ташриф буюради
ASTANA. Kazinform - Евроосиё иқтисодий иттифоқи (ЕОИИ) давлатлари – Қозоғистон, Арманистон, Қирғизистон, Беларусь, Россия 2020 йилда Евроосиё иқтисодий интеграциясини 2025 йилгача ривожлантиришнинг стратегик йўналишлари тўғрисидаги ҳужжатни имзолаш орқали туризмни ривожлантиришга келишиб олди. Мазкур ҳужжатда таълим, соғлиқни сақлаш ва спорт билан бир қаторда туризмни ҳам иқтисодий ҳамкорликнинг муҳим йўналишларидан бири сифатида ривожлантириш ўз ифодасини топган. Kazinform агентлигининг ўз мухбири интеграция шароитида ЕОИИ мамлакатларида ўзаро туризм қандай ривожланаётгани ва унинг истиқболлари қандай эканини кўриб чиқди.
Евроосиё туризми жаҳон рейтингида
Жаҳон иқтисодиётида туризм - юқори даромадли ва жадал ривожланаётган соҳалардан биридир. Бу саноат сезиларли мультипликатив таъсирга эга.
“Туризм дунё ялпи миллий маҳсулотининг қарийб 10 фоизини, жаҳон инвестициясининг 7 фоиздан ортиғини, ҳар ўнинчи иш ўрнини ташкил этади”, - деди Евроосиё иқтисодий комиссияси (ЕИК) Иқтисодиёт ва молия сиёсати вазири Бахит Султанов Евроосиё иқтисодий форумида.
Унинг таъкидлашича, ЕОИИ давлатларининг географик жиҳатдан яқинлиги ҳисобга олинса, ушбу соҳадаги ҳамкорлик иқтисодий ўсиш катализатори, янги иш ўринлари яратиш ва тадбиркорликни ривожлантиришнинг муҳим омилига айланиши мумкин.
2024 йилги Жаҳон иқтисодий форуми (World Economic Forum) ҳисоботига кўра, 119 давлатни қамраб олган, Қозоғистон Саёҳат ва туризмни ривожлантириш индексида - 52, Арманистон - 72, Қирғизистон 102-ўринни эгаллаган. (Россия ва Беларусь бу рейтингга киритилмаган – таҳр.)
Потенциал ва статистика
Мутахассисларнинг қайд этишича, ЕОИИда туризмни ривожлантириш катта салоҳиятга эга. Евроосиё "бешлиги" нинг ҳар бир мамлакати ўзига хос хусусият ва афзалликларга, ўзига хос тарих ва табиий салоҳиятга, ноёб сайёҳлик жойларига ва бой маданий меросга эга.
Ноябрь ойи бошида ЕИК Ҳайъати туризм соҳасидаги ҳамкорликни кенгайтириш ва туристик хизматлар бозорини ривожлантириш учун 419 сайёҳлик объекти ва 38 та йўналиш ва саёҳат режими тўғрисидаги маълумотларни ўз ичига олган Евроосиё туристик йўналишлари хариталари яратилгани ҳақида маълум қилди. Ушбу карталар сайёҳларга ЕОИИ мамлакатларига саёҳатларни осон ва қулай режалаштириш имконини беради, шунингдек, туризм инфратузилмасини ривожлантириш ва туристлар оқимини оширишга хизмат қилади.
Шуни таъкидлаш керакки, ЕОИИ мамлакатларида туризм статистикаси бир хил эмас. Шундай қилиб, Арманистон Иқтисодиёт вазири Геворг Папояннинг ҳисоботига кўра, 2024 йил январь-сентябрь ойларида Арманистонга ЕОИИ давлатларидан 1,7 миллиондан ортиқ сайёҳ ташриф буюрган, бу тоифада ўтган йилнинг шу даврига нисбатан туристлар сони 7 фоизга камайган. Бундан ташқари, 741 мингдан ортиқ киши Россия Федерациясидан келган сайёҳлардир. Арманистон Миллий статистика қўмитаси маълумотларига кўра, 2024 йил январь-июнь ойларида Арманистонга Беларусдан 7796 нафар, Қозоғистондан 4703 нафар сайёҳ ташриф буюрган.
Қирғизистон Республикаси Миллий статистика қўмитаси маълумотларига кўра, 2023 йилда (сўнгги маълумотлар – таҳр.) мамлакатга 8 757,3 минг нафар хорижий фуқаролар ташриф буюрган. ЕОИИ давлатларидан Қирғизистонга энг кўп Қозоғистон фуқаролари (2389,3 минг нафар) ташриф буюрган, Россиядан эса мамлакатга 639,6 минг саёҳатчи келган.
Россия Федерал Давлат статистика хизмати 2024 йил январь-июнь ойлари учун ЕОИИ мамлакатлари фуқароларининг кирувчи сайёҳлик саёҳатлари бўйича қуйидаги рақамларни қайд этди: Қозоғистон - 1 026 000, Арманистон - 159 000, Беларусь - 111 000, Қирғизистон - 119 000.
Беларусь Республикасига Миллий статистика қўмитаси маълумотларига кўра, 2023 йилда 5038,2 минг сайёҳ ташриф буюрган (сўнгги маълумотлар – таҳр.).
ҚР Туризм ва спорт вазирлиги Қозоғистон Республикаси Стратегик режалаштириш ва ислоҳотлар агентлиги Миллий статистика бюросига таяниб, 2024 йил январь ойидан июнь ойига қадар Қозоғистонга 566,5 минг хорижий сайёҳ ташриф буюрганини таъкидлайди. Бу 2023 йилнинг шу даврига нисбатан 50,7 минг кишига кўп эканлигидан далолат. Худди шу маълумотларга кўра, 2024 йилнинг биринчи ярмида Қозоғистонга ташриф буюрган хорижий сайёҳлар сони бўйича ТОП-5 давлат: Россия – 186 000, Хитой – 69 918, Ҳиндистон – 53 695, Туркия – 30 312, АҚШ – 19 597.
Қайд этиш жоизки, жорий йил сентябрь ойида мамлакатда рекорд даражадаги сайёҳлик оқими қайд этилган эди: икки ҳафта ичида ярим миллиондан ортиқ хорижий меҳмонлар. Хусусан, 1 сентябрдан 13 сентябргача Қозоғистонга 597 минг нафар хорижий сайёҳ келган. Ва барчаси кенг кўламли тадбирлар — V Бутунжаҳон кўчманчилар ўйинлари ва Димаш Қудайбергеннинг концерти туфайлидир.
ҚР Туризм ва спорт вазирлиги маълумотларига кўра, ҳар иккала тадбир ҳам 89 давлатдан келган сайёҳларнинг эътиборини тортди.
Вазирлик маълумотларига кўра, eQonaq тизими бир ҳафта ичида биргина Астана шаҳрида 12400 га яқин хорижлик сайёҳ рўйхатдан ўтганини қайд этган. Уларнинг турар жой, транспорт, овқатланиш ва ўйин-кулги учун умумий харажатлари 15,5 миллион доллар ёки 7,5 миллиард тенгени ташкил қилди.
МДҲ га аъзо бўлмаган мамлакатлардан келган сайёҳлар учун ўртача ҳисоб 1500 долларни ташкил этди. Шунингдек, Бутунжаҳон кўчманчилар ўйинлари иштирокчилари умумий ҳисоб-китобларга кўра, мамлакат иқтисодиётига қўшимча 625 минг доллар ҳисса қўшган.
ЕОИИ мамлакатлари ялпи ички маҳсулотида туризмнинг улуши
Умуман олганда, ЕОИИ мамлакатлари ялпи ички маҳсулоти таркибида туризмнинг улуши жаҳон кўрсаткичидан ортда қоляпти. Туризм секторининг Россия ялпи ички маҳсулотига қўшган ҳиссаси 2023 йил охирида 2,8 фоизни ташкил этди. Улар 2030 йилга бориб туризм инфратузилмасини ривожлантириш, янги туристик йўналишларни ривожлантириш, туризмнинг янги турларини ривожлантириш ҳисобига бу кўрсаткични 5 фоизга етказишни режалаштирган. Мутахассислар сўнгги пайтларда мамлакатда ички туризм кўпайганини қайд этдилар.
Қозоғистонда 2022 йил охирида туризмнинг ЯИМдаги улуши 3,2 фоизни ташкил қилди. Қозоғистон Президенти Қасим-Жомарт Тоқаев 2023 йилги Мурожаатномасида туризм соҳасида илғор лойиҳаларни амалга ошириш зарурлигини таъкидлади.
“Афсуски, бу муҳим соҳада ҳали сезиларли муваффақиятлар кузатилмаган. Самарали қўллаб-қувватлаш чораларини ва аниқ амалга ошириш муддатларини белгилаш зарур. Бу лойиҳаларни ҳаётга татбиқ этишда хорижий инвесторлар ҳам, маҳаллий тадбиркорлар ҳам фаол иштирок этиши зарур”, – деди Президент ўз Мурожаатномасида.
Шунга ўхшаш кўрсаткич, 2023 йил натижаларига кўра, Қирғизистон Республикаси Миллий статистика қўмитаси томонидан рўйхатга олинган. Туризм фаолиятидаги ялпи қўшилган қиймат ЯИМга нисбатан 2023 йилда 3,2 фоизни ташкил этади.
“Беларусь Республикасида 2024 йил учун туризм ва туристик ресурслар” статистик рисоласида 2020 йилда туризм секторининг мамлакат ялпи ички маҳсулотига қўшган ҳиссаси 1,4 фоизни ташкил этгани қайд этилган.
Туризмни ривожлантириш концепцияси
Айтиш керакки, ЕОИИ Иттифоқ давлатларининг бой табиий, маданий ва тарихий меросини ҳисобга олган ҳолда туризм индустриясини ривожлантириш учун катта имкониятларга эга. Евроосиё Иқтисодий Иттифоқи мамлакатлари ҳозирги вақтда туризмнинг бир қатор асосий турларини таклиф қилади: тарихий-маданий, соғломлаштириш, диний, гастрономик, тиббий, фестиваль, таълим, экстремал.
Мутахассисларнинг фикрича, туризмни ривожлантириш концепциясини ишлаб чиқиш ва амалга ошириш ҳамда миллий ва халқаро қоидалар асосида туристик хизматлар кўрсатиш сифати стандартларини шакллантириш ЕОИИ туризм саноатидаги ҳамкорликка туртки беради.
2025 йилда кутилаётган ЕОИИ маконида туризмни ривожлантириш концепцияси ушбу соҳадаги ҳамкорликни чуқурлаштиришга қаратилган ёндашувларни ўз ичига олади. Шунингдек, туристлар ҳуқуқларини ҳимоя қилишга ва Иттифоқ мамлакатларида саёҳат қилишда қулайликни таъминлашга қаратилган туристик хизматлар сифати стандартлари бўйича тавсиялар ишлаб чиқилади.
Юқорида айтиб ўтилганидек, Евроосиё туристик маршрутлари хариталари ишлаб чиқилган бўлиб, уларда маданий ва туристик объектлар, транспорт йўналишлари ва ЕОИИ мамлакатларидаги воқеалар ҳақидаги маълумотлар бирлаштирилган. Келгусида туризм соҳасида ҳамкорликни кенгайтириш ва туризм хизматлари бозорини ривожлантириш бўйича ишлар олиб борилаётганда ушбу хариталар ҳисобга олинади. Бундан ташқари, мамлакатлар хариталарни кейинчалик янгилаш бўйича таклифлар киритишлари мумкин бўлади.
