Энергетика соҳасининг ярим йиллик сарҳисоби: ШЭС, газлаштириш ва инфратузилмани модернизация қилиш
ASTANА. Кazinform — Қозоғистон энергетика тармоғи мамлакат иқтисодиётининг асосий тармоқларидан бири ҳисобланиб, энергетика хавфсизлиги ва барқарор ривожланишини таъминлашда муҳим ўрин тутади. Нефть, газ ва кўмир каби катта ҳажмдаги табиий ресурсларга эга бўлган Қозоғистон улардан фойдаланишни оптималлаштириш, замонавий технологияларни жорий этиш ва энергетика соҳасини барқарор ривожлантиришга интилмоқда.
Сўнгги йилларда мамлакатда энергетика инфратузилмаси фаолиятини такомиллаштириш, инвестиция жозибадорлигини ошириш ва рақамли технологияларни жорий этишга қаратилган кенг кўламли ислоҳотлар ва модернизация ишлари амалга оширилмоқда. Шу нуқтаи назардан, энергетика соҳасидаги мавжуд тенденциялар ва ўзгаришларни ҳисобга олиш жуда муҳимдир. Чунки улар иқтисодиёт ривожига, халқ ҳаётига катта таъсир кўрсатади. 2024 йилнинг биринчи ярмида устувор соҳада қандай ишлар амалга оширилди? PrimeMinister.kz сайти шарҳ тақдим этади.
Нефть ва газ қазиб олиш
2024 йил бошидан бери Қозоғистон нефть ва газ қазиб олишнинг сезиларли ҳажмини кўрсатмоқда. Жами 44,7 миллион тонна нефть ва газ конденсати қазиб олинди, унинг асосий қисмини “Тенгизшевройл”, “Қарашиғанақ Петролеум Опер. Б.В.” ва «Норт Каспиан Оперейтинг Компани Б.В.» компанияларга тегишли. Газ қазиб олиш ҳажми ҳам 30 миллиард куб метрга ошиб, ўтган йилнинг шу даврига нисбатан 101 фоизга кўпдир.
2024 йилнинг биринчи ярмида Қозоғистон нефть саноати барқарор ўсишни кўрсатди. Хусусан, “Қарашиғанақ Петролеум Опер. Б.В.” (КПО) Қарашиғанақ конини кенгайтириш бўйича фаол иш олиб бормоқда. Ривожланиш режаси доирасида суюқ углеводородлар қазиб олишнинг жорий даражасини йилига 11 миллион тонна даражасида сақлашга қаратилган Қарашиғанақ-1А ва Қарашиғанақ-1Б кенгайтириш лойиҳалари назарда тутилган. Ушбу лойиҳалар 2028 йилда якунланиши кутилмоқда.
Газ саноатини ривожлантириш
Газ қазиб олиш ҳажми 2013 йилдаги 42,3 миллиард куб метрдан 2023 йилда 59,1 миллиард куб метрга ошган. 2024 йилнинг 6 ойи якунларига кўра, газ қазиб олиш ҳажмининг ўсиши ҳам ижобий суръатни кўрсатмоқда. 2030 йилга бориб қазиб олиш ҳажмини 91 миллиард куб метргача ошириш кутилмоқда.
2023 йил якунларига кўра, Қозоғистонда газ билан таъминланиш даражаси 60 фоизни ташкил этди, 12 миллион киши табиий газдан фойдаланиш имкониятига эга бўлди. 2024 йилда 128 та аҳоли пунктини газлаштириш режалаштирилган бўлиб, бу газ таъминоти даражасини 61,8 фоизга етказиш имконини беради.
2024 йилнинг биринчи ярмида 107 та лойиҳани амалга ошириш учун 89,3 миллиард тенге ажратилди. Бу 232 минг 600 дан ортиқ аҳоли истиқомат қиладиган 44 та аҳоли пунктини газ билан таъминлаш имконини беради. Бундан ташқари, йил охиригача 300 мингдан ортиқ аҳолини газ билан таъминлаш ва 1,7 минг км газ қувурларини модернизация қилиш, яъни янги қурилиш ишларига қўшимча 105,4 миллиард тенге йўналтириш режалаштирилган.
Иссиқлик таъминотини модернизация қилиш
Энергетика вазирлиги иссиқлик таъминоти тизимларини модернизация қилишни давом эттирмоқда. Тасдиқланган жадвал доирасида 9,3 минг км электр узатиш тармоқлари, 195 та подстанция, 1537 та тақсимлаш пункти ва трансформатор пунктлари капитал таъмирланди. Жорий йилда 20,8 минг км электр узатиш линиялари ва 422 ёрдамчи станцияни таъмирлаш, шунингдек, 10 та энергоблок, 55 та қозон ва 45 та турбинани капитал таъмирлаш режалаштирилган.
Электр энергияси ишлаб чиқариш
2024 йилнинг биринчи ярмида Қозоғистон 60,449 миллиард кВт/соат электр энергияси ишлаб чиқарган бўлса, 60,169 миллиард кВт/соат истеъмол қилган. Бу кўрсаткичлар мамлакат электр тармоқлари инфратузилмаси барқарорлигини кўрсатади.
Муқобил энергия манбаларини ривожлантириш
2024 йилнинг 6 ойида қайта тикланадиган манбалардан электр энергияси ишлаб чиқариш ҳажми соатига 3,8 миллиард кВт ни ташкил этди, бу умумий электр энергияси ишлаб чиқариш ҳажмининг 6,47 фоизини ташкил этади. Республикада номинал қуввати 2,9 минг МВт бўлган 148 та ШЭС объектлари фаолият кўрсатмоқда. Жорий йил охирига қадар 196,9 МВт қувватга эга 6 та янги ШЭС лойиҳасини фойдаланишга топшириш режалаштирилган.
Электр энергетика инфратузилмасини модернизация қилиш
Инвестиция дастурлари доирасида электр тармоқларини реконструкция қилиш ва модернизация қилиш ишлари амалга оширилмоқда. 2024-2029 йилларда 300 миллиард тенгегача бўлган лойиҳаларни молиялаштириш режалаштирилган. “Тарифни инвестицияга айирбошлаш” дастури доирасида қайтариладиган инвестицияларнинг йиллик лимитини 32 миллиард тенгедан 428 миллиард тенгегача ошириш режалаштирилган, бу эса мавжуд энергетика объектларини модернизация қилиш имконини беради.
Энергетика соҳасини рақамлаштириш
2024 йилда бир қанча муҳим ташаббуслар амалга оширилди. Жумладан, ер қаъридан фойдаланувчиларнинг лицензия шартномаларини рақамли мониторинг қилиш бўйича тажриба лойиҳаси ишга туширилди. “Рақамли генерация харитаси” модули амалиётга жорий этилиб, қайта тикланадиган энергия манбалари бўйича ҳисоботларни қабул қилиш бошланди. “Энергетиканинг рақамли платформаси” доирасида турли модуллар, жумладан, энергия ишлаб чиқарувчи корхоналар паспорти ва давлат идоралари ва истеъмолчилар учун кабинетлар ишлаб чиқилиб, жорий этилди. Бу йилги режалар тизимни ривожлантириш ва жараёнларни янада рақамлаштиришни ўз ичига олади, бу эса энергия ресурсларини бошқаришнинг шаффофлиги ва самарадорлигини оширишга хизмат қилиши керак.
Бундан ташқари, давлат хизматларини автоматлаштириш ва нефть-газ саноати учун товарларнинг электрон таснифини яратиш лойиҳаларини алоҳида таъкидлаш жоиз. Сунъий интеллект элементлари ёрдамида мотор мойларини етказиб беришни режалаштириш, ёрлиқлаш ва кузатишни автоматлаштириш бўйича тажриба лойиҳалари амалга оширилмоқда.
Қонунчиликни ўзгартириш ва модернизация қилиш
2024 йил 8 июлда Қозоғистонда “Иссиқлик энергетикаси тўғрисида”ги Қозоғистон Республикасининг қонуни қабул қилинди, бу иссиқлик энергетикаси соҳасидаги жамоатчилик муносабатларини тартибга солишда муҳим қадам бўлди. Ушбу қонун биринчи марта иссиқлик энергиясини ишлаб чиқариш, ташиш, сотиш ва истеъмол қилиш билан боғлиқ нормаларни тизимлаштирди. Ушбу ҳужжатнинг асосий мақсади иссиқлик таъминоти тизимларининг сифатли ишлаши ва ривожланишини таъминлашдан иборат. Янги қонун доирасида иссиқлик энергетика тармоғининг узлуксиз ишлашини таъминлаш мақсадида тартибга солиш тизими модернизация қилинди, янги механизмлар жорий этилди ва мавжудлари мустаҳкамланди. Шунингдек, давлат томонидан тартибга солишнинг мақсад, вазифалари ва тамойиллари белгиланиб, соҳани режалаштириш ва баҳолаш механизмлари жорий этилди. Бу иссиқлик таъминоти тизимини структуралаштириш, жараён иштирокчиларининг ҳуқуқ ва мажбуриятларини тартибга солиш, тарифларни тартибга солиш механизмларини янгилаш ва энергия тежашни қўллаб-қувватлашни ўз ичига олади.
