Дунёнинг турли мамлакатларида самолётларда хавфсизлик қоидаларини бузганлик учун қандай жазо чоралари кўрилади
Йўловчиларнинг тартиббузарлик хатти-ҳаракатлари парвознинг қулайлиги ва умумий тажрибасига салбий таъсир кўрсатиши, авиакомпанияга зарар етказиши, парвозлар хавфсизлигига таҳдид солиши ва парвознинг кечикишига олиб келиши мумкин. Самолёт бортидаги қоидабузарликлар ва турли мамлакатлардаги жарималар ҳақида Kazinform агентлиги материалида ўқинг.
Ҳаво қоидаларини бузувчилар сони ортиб бормоқда
Халқаро ҳаво транспорти ассоциацияси (ИАТА) маълумотларига кўра, авиакомпаниялар ва ҳукуматлар самолёт бортида йўловчилар томонидан тартиббузарлик ва қоидабузарлик хатти-ҳаракатларнинг тез-тез учраб туриши ва жиддийлигидан хавотир билдиришда давом этмоқда. Ушбу ҳодисалар экипаж ва бошқа йўловчиларга нисбатан зўравонлик, таъқиб қилиш, оғзаки ҳақорат қилиш, чекиш, хавфсизлик қоидаларига риоя қилмаслик ва бошқа бузувчи хатти-ҳаракатларни ўз ичига олади. Бундай ҳаракатлар озчилик йўловчилар томонидан амалга оширилган бўлса-да, уларнинг таъсири номутаносиб равишда катта. Улар ноқулайлик туғдиради, бошқа йўловчилар ва экипажнинг соғлиғи ва хавфсизлигига таҳдид солиши мумкин ва авиакомпаниялар учун катта операцион узилишлар ва молиявий харажатларга олиб келиши мумкин.
ИАТА сўнгги маълумотларига кўра, йўловчилар ўртасида тартибсизликлар ҳақида хабарлар сони кўпайган. Дунё бўйлаб 50 дан ортиқ операторларнинг 24,500 дан ортиқ воқеа ҳисоботларига кўра, 2023 йилда ҳар 480 рейс учун битта воқеа содир бўлган, 2022 йилда ҳар 568 рейс учун битта воқеа эди. Энг кенг тарқалган қоидабузарлик экипаж кўрсатмаларига риоя қилмасликдир. Бироқ, оғзаки ҳақорат ва жисмоний ҳужумлар ҳақидаги хабарлар 2023 йилда ҳам кўпайди.
Жиддийлик даражаси
Йўловчилар томонидан тартиббузарлик хатти-ҳаракатлари оғзаки ҳақоратдан тортиб, парвоз майдонига киришга уринишгача бўлиши мумкин.
ИАТА маълумотларига кўра, хатти-ҳаракатлар тўрт даражага таснифланиши мумкин.
1-даража: кичик
Бу даража хавфсизлик қоидаларига қасддан риоя қилмасликни ўз ичига олади. Масалан, шовқинли хатти-ҳаракатлар, айниқса гуруҳларда, шунингдек, бошқа йўловчилар ёки экипаж билан тортишувлар.
2-даража: ўртача
Бу даражага жисмоний тажовуз, ахлоқсиз ҳаракатлар ёки жисмоний алоқа киради. Бунга самолётнинг жиҳозлари ёки элементларига зарар етказиш ҳам киради.
3-даража: жиддий
Учинчи даража хавфли хатти-ҳаракатларни ўз ичига олади. Масалан, қуролни кўрсатиш ёки ишлатиш ёки жисмоний зарар етказиш нияти ёки таҳдиди.
4-даража: Экипаж кабинасини бузиш
Бу даража ўғирлашга уриниш, саботаж ва ҳақиқий ўлим таҳдидини ўз ичига олади.
Итоатсиз йўловчилар билан боғлиқ кўпчилик хабар қилинган ҳодисалар одатда оғзаки характерга эга бўлган 1-даража сифатида таснифланади. Бундай ҳолатларнинг аксариятида стюардессалар вазиятни муваффақиятли ҳал қилишлари мумкин. Бироқ, бу бундай ҳодисаларни эътиборсиз қолдириш керак дегани эмас, чунки уларнинг кучайиши ҳар доим хавфи мавжуд, улар экипаж эътиборини чалғитади ва бортдаги тартиб ва интизомни бузади. Агар йўловчи маст бўлса, лекин зўравонлик ёки бузувчи бўлмаса, бу ҳам 1-даражали ҳодиса сифатида таснифланади.
2 ва 3-даражали ҳодисалар жисмоний хусусиятга эга ва экипаж ва бошқа йўловчилар учун жуда хавфли бўлиши мумкин. Агар итоатсиз йўловчи экипаж аъзосига ҳужум қилса, жароҳат экипаж аъзосини муҳим вазифаларни бажара олмаслигига олиб келиши мумкин. Агар итоатсиз йўловчилар самолётнинг муҳим жиҳозларига зарар етказса ёки уларга халақит берса, хавфсизлик хавфи ҳам мавжуд.
Осмондан ерга
Халқаро фуқаро авиацияси ташкилоти (ИКАО) маълумотларига кўра, парвозни бузадиган йўловчи бир ёки бир нечта давлат қонунларига бўйсуниши мумкин. Бу ушбу мамлакатларда амалда бўлган миллий қонунларга, шунингдек, мамлакат 2014 йил Монреал протоколи иштирокчиси эканлигига ва ўз юрисдикциясини амалга ошириш учун тегишли қонунчиликни киритганлигига боғлиқ бўлади. Амалдаги миллий қонунчилик шунингдек, рейс келиб чиққан мамлакатга қайтиши, белгиланган мамлакатга давом этиши ёки бошқа давлатга йўналтирилишига боғлиқ.
Ҳар бир давлат ўз қонунчилигида муайян ҳуқуқбузарликларни белгилайди ва улар учун муайян жазо ёки жарималарни белгилайди. Ҳуқуқбузарликлар жиноятнинг оғирлигига қараб жиноий жавобгарликка тортишдан тортиб, фуқаролик ва маъмурий жазога қадар жазоларга сабаб бўлиши мумкин. Авиакомпаниялар ва аэропортлар ҳуқуқни муҳофаза қилиш ва авиация органлари билан ўзаро ҳамкорлик қилиши мумкин.
АҚШ
Авиакомпания йўловчиларининг таҳдидли ёки тажовузкор хатти-ҳаракатлари билан парвозларни тўхтатиб қўйган ҳодисалари давом этаётган муаммо бўлиб қолмоқда ва авиакомпаниялар 2021 йилдан бери бундай ҳодисаларнинг кескин ошганини кўрдилар, дейилади ФАА (FAA) ўз веб-сайтида.
ФАА бундай ҳолларда ҳар бир қоидабузарлик учун 37 000 долларгача жарима таклиф қилиши мумкин. Бироқ, битта ҳодиса бир нечта жаримага олиб келиши мумкин. Ишлар, агар зарурат туғилса, FBга юборилади ва ҳуқуқбузар йўловчилар жиноий жавобгарликка тортилиши мумкин. Бундан ташқари, номақбул хатти-ҳаракатлар авиакомпаниянинг қора рўйхатга киритилишига олиб келиши мумкин (учиш тақиқланган).
Бирлашган Қироллик
Буюк Британия фуқаролик авиацияси маъмуриятининг маълумотларига кўра, йўловчиларнинг бузғунчи хатти-ҳаракати хавфсизлик учун хавф туғдиришдан ташқари, жиддий оқибатларга олиб келиши мумкин, жумладан жиноий жавобгарликка тортилади. Авиакомпаниялар ҳаво кемаси, экипаж ёки йўловчилар хавфсизлигига потенциал таҳдид деб ҳисоблаган йўловчиларни ташишни рад этишга ҳақли.
Тартибсизлик учун жазолар унинг оғирлигига қараб фарқланади. Мисол учун, самолёт бортида маст бўлиш 5000 фунт стерлинг миқдорида жарима ва икки йилгача қамоқ жазосини олади. Самолёт хавфсизлигини хавф остига қўйиш беш йилгача қамоқ жазосига ҳукм қилиниши мумкин ва ҳуқуқбузарлар авиакомпанияга одатда 10 000 фунт стерлингдан 80 000 фунт стерлинггача бўлган йўналишни ўзгартириш харажатларини тўлашлари ҳам талаб қилиниши мумкин.
Испания
Сўнгги йилларда тижорат рейсларида номақбул ёки қарама-қарши хатти-ҳаракатлар билан боғлиқ йўловчиларнинг шикоятлари сезиларли даражада ошди. Бундай ҳодисалар нафақат кечикишлар, эксплуатациядаги узилишлар ва авиакомпаниялар учун катта харажатларни келтириб чиқаради, балки авиация хавфсизлигига жиддий таҳдид солади. Испания Авиация хавфсизлиги агентлиги (AESA) маълумотларига кўра, кичик қоидабузарликлар учун огоҳлантириш ёки 60 дан 45 000 еврогача жарима солинади.
Сингапур
Сингапур фуқаро авиацияси маъмуриятининг веб-сайтида қайд этилишича, салон хавфсизлиги ҳамма учун жавобгардир. Парвоз пайтида жароҳатлар ва ўлим ҳолатларини минималлаштириш учун ҳар бир киши бортдаги йўловчилар ва экипаж хавфсизлигини таъминлашда муҳим рол ўйнайди.
Самолёт ҳожатхонасида чекиш, тутун детекторларини бузиш ва Сингапурда рўйхатдан ўтган барча самолётларда электрон сигаретлардан фойдаланиш жиддий жиноят ҳисобланади. Айбдор деб топилган йўловчилар 5000 долларгача жаримага тортилиши, 12 ойгача қамоқ жазоси ёки ҳар иккаласига ҳам ҳукм қилиниши мумкин.
Шунингдек, самолёт жиҳозларини бузиш, қутқарув жилетлари ва хавфсизлик камарлари каби нарсаларни ечиб ташлаганлик учун йўловчилар 100 000 долларгача жаримага тортилиши, 5 йилгача қамоқ ёки ҳар иккаласига ҳам ҳукм қилиниши мумкин.
Ҳуқуқбузарликлар сони ортиб бормоқда ва турли мамлакатлар аллақачон жарима солиш, парвозларни тақиқлаш ва жиноий жазо чораларини кўрмоқда.
ИАТА маълумотларига кўра, парвозларда тартибсизлик ва бузувчи хатти-ҳаракатларни бартараф этиш халқаро ҳуқуқий чораларни кучайтириш, шунингдек, бундай ҳодисаларнинг олдини олиш ва бошқаришни яхшилашга қаратилган икки томонлама ёндашувни талаб қилади.
Эслатиб ўтамиз, ўтган йилнинг баҳорида худди шундай воқеа Жанубий Кореяда содир бўлганди. Шунда Asiana Airlines авиакомпаниясига тегишли самолётнинг йўловчиси тахминан 213-243 метр баландликда қўнишга ҳозирлик кўраётганда, авария эшигини муддатидан олдин очган. Кейинчалик бу одам уч йилга озодликдан маҳрум қилинди, беш йил муддатга озодликдан маҳрум қилинди, шунингдек, синов ва мажбурий психиатрик даволанишга топширилди. Шунингдек, унга 547 минг АҚШ доллари миқдорида товон пули тўлаш мажбурияти юкланган.
