Дунё аҳолисининг 99 фоизи хавфли зарралар концентрацияси бўлган ҳаводан нафас олади - БМТ

ASTANА. Кazinform - Европа ва Шимолий Америка мамлакатлари ҳаво ифлосланишининг узоқ муддатли оқибатларига дуч келмоқда. Шошилинч чоралар кўрилмаса, ҳаводаги хавфли заррачалар концентрацияси инсон саломатлиги, экотизимлар, озиқ-овқат маҳсулотлари ишлаб чиқариш ва иқлим ўзгаришига таъсир қилишда давом этади, дея хабар беради Kazinform БМТ янгиликлар маркази сайтига таяниб.

Бирлашган Миллатлар Ташкилотининг янги ҳисоботи муаллифлари огоҳлантиришича, дунё аҳолисининг 99 фоизи Жаҳон соғлиқни сақлаш ташкилоти (ЖССТ) томонидан белгиланган меъёрлардан ошиб кетадиган ва инсон саломатлигига хавф туғдирувчи ҳаво ифлосланиши даражасидан нафас олади. Ҳаво сифати мониторинги ҳозирда 117 мамлакатнинг 6000 дан ортиқ шаҳарларида амалга оширилмоқда.

Саломатликка сезиларли зарар ҳатто ҳавони ифлослантирувчи моддаларнинг паст даражасида ҳам содир бўлади. Қаттиқ зарралар ўпкага чуқур кириб, қон айланиш тизимига кириб, юрак-қон томир ва нафас олиш тизимларига таъсир қилиши мумкин. Олимларнинг фикрича, заррачалар бошқа бир қатор органларга ҳам таъсир қилади. Ҳаводаги азот диоксидининг концентрацияси нафас олиш касалликларини, хусусан, астмани келтириб чиқаради.

Ифлосланган ҳавода майда заррачалар ва азот диоксидининг кўпайиши кузатилади. Бу паст ёки ўрта даромадли мамлакатларга тегишли. Олимлар қазиб олинадиган ёқилғиларни чеклаш ва ҳаво ифлосланишини камайтириш учун бошқа чоралар кўришга чақирмоқда. Уларнинг фикрича, иқтисодиётнинг барча тармоқлари, жумладан, қишлоқ хўжалиги, энергетика, транспорт ва транспорт соҳаларида атмосферага зарарли чиқиндиларни камайтириш, шунингдек, одамларнинг хулқ-атворини диетадан тортиб космик иситишгача ўзгартиришни зудлик билан амалга ошириш зарур.

Европа иқтисодий комиссияси минтақасида уй-жойларни ёғоч ёқилғиси билан иситиш хавфли чиқиндиларнинг асосий манбаларидан бири ҳисобланади. Қишлоқ хўжалигида ишлатиладиган аммиак ҳам муаммо ҳисобланади.

Ҳисобот муаллифларининг қайд этишича, Европа экотизимларининг ярми эвтрофикация хавфи остида. Эвтрофикация - сув омборига «биоген элементлар» - азот ва фосфор бирикмаларининг ҳаддан ташқари тушиши натижасида сув сифатининг ёмонлашиши жараёни. Бу жараённинг интенсивлиги далалардан ортиқча ўғитларнинг ювилиши ҳисобига ортади. Мутахассисларнинг таъкидлашича, эвтрофикация кўпинча сувда сув ўтларининг гуллаши каби салбий таъсирлар каскадига олиб келади.

Ҳисобот муаллифлари, шунингдек, 2000-2018 йилларда озоннинг ўртача йиллик фон концентрациясининг ўсишини қайд этишади. Бу нафақат аҳоли саломатлигига, балки қишлоқ хўжалигига ҳам таъсир кўрсатди. Мисол учун, 2015 йилда Европада озон туфайли буғдой ишлаб чиқаришнинг умумий йўқотилиши 23,8 миллион тоннани ташкил этди, бу Украинадаги йиллик ишлаб чиқаришдан (21,8 миллион тонна) ошади.

Гўшт етиштириш, гўнг ва ўғитларни қишлоқ хўжалигида кенг қўллаш аммиак чиқиндиларининг кўп бўлишининг асосий сабаблари ҳисобланади. Ҳисоботда таъкидланишича, аммиак бўйича кўпроқ чора кўриш зарур, бу баъзи ҳолларда парҳезни ўзгартириш, жумладан, гўшт истеъмолини камайтириш каби техник бўлмаган чораларни ўз ичига олиши керак.

Ҳисобот муаллифларининг огоҳлантиришича, амалдаги қонунчиликка кўра, 2050 йилга бориб минтақа аҳолисининг атиги учдан бир қисми ЖССТ тавсияларига жавоб берадиган ҳаво сифати билан нафас олади. Бундан ташқари, Европа Иттифоқидаги экотизимлар майдонининг 65% ҳали ҳам азот чегарасидан ошиб кетади ва ер даражасидаги озон даражаси ҳам ҳосилнинг йўқолишига олиб келади, масалан, Шимолий ярим шарда буғдойнинг ўртача 8% йўқотилиши.

2020 йилда Европа Иттифоқида 238 минг кишининг бевақт ўлимига атмосфера микрозаррачаларининг ифлосланиши сабаб бўлгани аввалроқ хабар қилинган эди.