Бугун — Қозоғистон Республикаси Конституцияси куни
ASTANА. Кazinform – 30 август – Қозоғистон Республикаси Конституцияси куни. Мамлакат халқини бир байроқ остида бирлаштирган Конституция қабул қилинганига бу йил 30 йил тўлди. Бу кун мустақил Қозоғистон тарихидаги муҳим сиёсий ва ҳуқуқий босқич бўлиб, мамлакатнинг демократик ривожланиши ва миллий бирлик рамзи сифатида ёдда қолади. Конституция — нафақат ҳуқуқий ҳужжат, балки жамият тотувлиги ва барқарорлиги, давлат ҳокимияти ва бошқаруви органлари ва фуқаролар ўртасидаги ўзаро масъулият кафолатидир.
1993 йилда биринчи марта қабул қилинган Конституциядан кейин амалда бўлган иккинчи Конституция 1995 йил 30 августда республика референдумида маъқулланган бўлиб, у давлатнинг сиёсий-ҳуқуқий асосларини, мамлакат тараққиётининг асосий тамойилларини, фуқароларнинг ҳуқуқ ва эркинликларини аниқ белгилаб берган ҳужжатдир. Конституция 9 қисм ва 98 моддадан иборат. Ҳар бир моддада давлат ҳокимияти, фуқаролик ҳуқуқлари, ижтимоий-иқтисодий муносабатлар аниқ белгилаб берилган. Конституциянинг 1-моддасида: “Қозоғистон Республикаси ўзини демократик, дунёвий, ҳуқуқий ва ижтимоий давлат сифатида намоён этади, унинг энг қимматли хазинаси инсон ва унинг ҳаёти, ҳуқуқ ва эркинликларидир”, деб ёзилган.
Ўзининг умумий тарихий тақдири ва суверенитетини ҳимоя қилишга интилаётган Қозоғистон халқи ўз заминида тинч фуқаролик жамияти барпо этишга интилиб, Конституцияни қабул қилди. Ҳужжатда ҳокимият манбаи халқ эканлиги, фуқароларнинг ҳуқуқ ва эркинликлари кафолатланиши, қонун ва суд олдида ҳамма тенг эканлиги белгилаб қўйилган. Бундан ташқари, давлат тили қозоқ тили бўлиб, фуқаролик ҳолати бир хиллик тамойилига мувофиқ амалга оширилади.
1995 йилдан бери Конституцияга олти марта ўзгартиришлар киритилди. 1998 йилги ўзгартиришларда президентликка номзодлар учун ёш чегараси 40 ёшга кўтарилди, 65 ёшгача бўлган чеклов эса олиб ташланди. Парламент сайлови тизими янгиланди, депутатлар партия рўйхати бўйича сайлана бошланди. 2007 йилда Парламент палаталарининг қўшма йиғилишида қабул қилинган тузатишлар Қозоғистонни президентлик-парламент бошқаруви шаклига эга унитар давлатга айлантиришни таъминлади. 2017 йилда Президент ваколатларининг бир қисми Парламент ва Ҳукуматга ўтказилди, бу эса ҳокимият тармоқлари ўртасидаги мувозанатни мустаҳкамлаш имконини берди.
Энг кенг кўламли ва муҳим ўзгаришлар 2022 йилда юз берди. 5 июнь куни республика референдуми бўлиб ўтди. Фуқаролар Конституциянинг 33 моддасига 56 та ўзгартириш киритиш учун овоз берди. Бу ислоҳотларнинг асосий мазмун-моҳияти супер-президентлик бошқарув шаклидан кучли парламентга эга президентлик шаклига ўтишдир. Ер ва табиий бойликлар халқ мулки деб эълон қилинди, Президентнинг яқин қариндошлари томонидан давлат хизмати ва квазидавлат секторида раҳбарлик лавозимларини эгаллашига чекловлар белгиланди. Конституциявий суд ташкил этилди, унинг мустақил фаолияти таъминланди, ўлим жазоси бутунлай тақиқланди. Мажилисда депутатлар корпуси аралаш сайлов тизими бўйича тузилади, Сенатдаги президентлик квотаси қисқартирилди, ҚХАнинг парламентдаги квотаси бекор қилинди. Мажоритар сайлов тизими қайтадан жорий этилди, депутатларни сайловчиларнинг хоҳишига кўра чақириб олиш имконияти таъминланди. Биринчи президентнинг алоҳида роли ва имтиёзлари бекор қилинди.
Конституция — нафақат ҳуқуқий ҳужжат, балки давлат ва жамият ўртасидаги ўзаро ишонч, фуқароларнинг ҳуқуқий маданияти ва миллий бирдамлик рамзидир. Бу давлатда ҳокимиятнинг мустақиллиги ва мувозанатини, фуқароларнинг ҳуқуқлари ва ижтимоий кафолатларини ҳамда демократик тамойилларни белгилаб берувчи асосий норма ҳисобланади.
Конституция куни — давлат байрами. Бу йил шанба кунига тўғри келгани учун дам олиш кунлари узайтирилиб, қозоғистонликлар уч кун кетма-кет 30, 31 август ва 1 сентябрь кунлари дам олади.Байрам муносабати билан республиканинг ҳар бир ҳудудида маданий-оммавий тадбирлар ташкил этилиб, халқнинг ҳуқуқий маданиятини юксалтиришга қаратилган тадбирлар ўтказилади.
Бугунги байрам барча қозоғистонликлар учун мамлакат қонунларига ҳурмат, давлат ҳокимиятига ишонч ва миллий бирдамликни тараннум этувчи муҳим кундир. Конституциянинг 30 йиллик тарихи мамлакат ҳуқуқий анъаналари, демократик тараққиёт ва фуқаролар ҳуқуқларини ҳимоя қилиш кўзгуси ҳисобланади.
