Бу йил 6 та ташкилотга раислик қилаётган Қозоғистон халқаро майдонда нима таклиф қилиши мумкин
Бу йил Қозоғистон учун муҳим йил бўлади. Чунки бу йил олтита халқаро ташкилотга раислик қилади. Мамлакат ҳеч қачон бир йилда бунчалик кўп ташкилотга раислик қилмаган. Қозоғистон қайси ташкилотларга раҳбарлик қилаётгани ва қандай таклиф ва чора-тадбирларни ташкил этиши ҳақида Kazinform мухбири материалида ўқинг.
Мамлакат 2024 йилда Шанхай ҳамкорлик ташкилоти, Коллектив хавфсизлик шартномаси ташкилоти, Осиёда ҳамкорлик ва ишонч чоралари кенгаши, Туркий давлатлар ташкилоти, Оролни қутқариш халқаро жамғармаси, Озиқ-овқат хавфсизлиги бщйича Ислом ташкилоти раиси бўлади.
ҚР Президенти ҳузуридаги Қозоғистон Стратегик тадқиқотлар институти Европа ва Америка тадқиқотлари бўлими етакчи эксперти Мирас Жиенбаевнинг таъкидлашича, мамлакат нафақат глобал бошқарув тизимининг асосини ташкил этувчи халқаро ташкилотларнинг муҳим аъзоси, балки кўплаб минтақавий ва халқаро ташаббусларнинг муаллифидир.
«2024 йилда жаҳон сиёсатининг марказий элементи глобал сайлов циклининг бошланиши, дейиш мумкин. Бундай вазиятда томонларни боғловчи дипломатик жараёнлар муҳимроқ бўлади. Айни пайтда Қозоғистон бир қанча фундаментал халқаро ташкилотларга раислик даврига кирмоқда. Бу Қозоғистон дипломатиясининг ўзига хос хусусиятига айланади», – деди эксперт.
Шанхай ҳамкорлик ташкилоти
Қозоғистоннинг раислиги доирасида Шанхай ҳамкорлик ташкилотида Экология йили бошланди. Ўтган йили ташкилотга аъзо давлатлар Қозоғистоннинг 2024 йилни ташкилотда Экология йили деб эълон қилиш ташаббусини бир овоздан қўллаб-қувватлади ва Шанхай ҳамкорлик ташкилоти Ҳукумат раҳбарлари кенгашида ишлаб чиқилган чора-тадбирлар режаси тасдиқланди.
Хусусан, Ташқи ишлар вазирлиги маълумотларига кўра, ташкилотда Экология йили Қозоғистон таклифига кўра ташкилот котибияти томонидан ўтказиладиган мавзули ва алоҳида тадбирлар билан бошланади. Лойиҳа доирасида атроф-муҳитни муҳофаза қилиш ташкилотлари турли мавзуларда 20 га яқин қўшма тадбирларни, жумладан, Жаҳон атроф-муҳитни муҳофаза қилиш куни, Жаҳон сув куни, Халқаро биохилма-хиллик куни ва Бутунжаҳон ўрмон куни каби тадбирларни режалаштирмоқда.
«Қозоғистон раислигида бошланган тадбирлар ташкилотнинг БМТ Барқарор ривожланиш мақсадларига эришишга қўшган салмоқли ҳиссаси, деб ҳисоблаймиз. Қозоғистон Шанхай ҳамкорлик ташкилотининг атроф-муҳитни муҳофаза қилиш соҳасидаги амалий чора-тадбирларини қабул қилишга янада кўмаклашади», – деди ҚР Ташқи ишлар вазирлиги расмий вакили Айбек Смадияров.
Оролни қутқариш фонди
Ўтган йили ушбу жамғарма ташкил этилганига 30 йил тўлди. ҚР Президенти жорий йил раислиги доирасида 23 январь куни Оролни қутқариш халқаро жамғармаси Ижроия қўмитаси раиси Асхат Оразбайни қабул қилди.
Ақорда хабарига кўра, учрашув чоғида Президентга жамғарма фаолияти ва унинг яқин йиллардаги, яъни Қозоғистоннинг ташкилотга раислиги давридаги вазифалари ҳақида маълумот берилди.
Қасим-Жомарт Тоқаев Халқаро Оролни қутқариш жамғармаси таъсисчи давлатлари ўртасида ўзаро ҳамкорликни кучайтириш зарурлигини таъкидлади. Улар орасида Марказий Осиёда сув-энергетика ресурсларидан самарали фойдаланиш бўйича минтақавий ҳамкорлик механизмларини яратиш, сув ресурсларини ҳисоб-китоб қилиш, мониторинг қилиш, бошқариш ва тақсимлашнинг ягона автоматлаштирилган тизимини жорий этишга алоҳида эътибор қаратиш зарурлигини таъкидлади.
Қозоғистон Республикаси Сув ресурслари ва ирригация вазирлигидан маълум қилишларича, Жаҳон банки билан ҳамкорликда амалга оширилаётган Шимолий оролни сақлаш лойиҳасининг иккинчи босқичини бошлаш режалаштирилган.
Қолаверса, Оролни сақлаб қолиш борасида кўрилаётган чора-тадбирлар ҳақида “Байтақ” яшил партияси раиси Азаматхан Амиртаевнинг фикрини сўрадик. Унга кўра, Оролбўйида кўчат ўтқазиш ва ерни ўғитлаш бўйича Сув вазирлигининг қатор лойиҳалари режалаштирилган.
“Жорий йилдан бошлаб Қозоғистон Оролни қутқариш жамғармасига раислик қилади. Бу йўналишда катта муаммо кўтарилган экан, аниқ натижаларга эришиш керак. Ўзбекистонга бориб, Оролқумни кўкаламзорлаштирган лойиҳани кўрдик. Улар 1,5 миллион гектар майдонга дарахт экишди. Оролқумнинг шўрланиб бораётган ерларига кўчатлар ўтқазиб, уруғлантирдик. Қолаверса, Сув вазирлиги бу борада катта лойиҳа тайёрламоқда. Биз ҳам унда қатнашамиз. Оролда партиямизнинг бўлимини очяпмиз, сўл фуқаролар партиямиз аъзолари. Шунингдек, давлат Оролни сақлаб қолиш учун катта маблағ ажратмоқда. Биз “Яшиллар” партияси сифатида унинг тўғри ишлатилишини назорат қила оламиз”, – деди Азаматхан Амиртаев.
Эслатиб ўтамиз, Қозоғистон яқин уч йил давомида Халқаро Оролни қутқариш жамғармасини бошқаради. Президент навбатдаги саммитни 2026 йилда – президентликнинг сўнгги йилида ўтказишни таклиф қилди.
Коллектив хавфсизлик шартномаси ташкилоти
Қасим-Жомарт Тоқаев КХШТга раислик вазифаси 2024 йил 1 январдан Қозоғистонга ўтказилишини маълум қилди. Президент мамлакат ташкилот доирасида жамоавий хавфсизлик тизимини янада мустаҳкамлашга салмоқли ҳисса қўшишга тайёр эканини таъкидлаб, Қозоғистоннинг ташкилотга раислик даврида ташкилот фаолиятида алоҳида эътибор талаб қиладиган қатор устувор йўналишларни таклиф этди.
“КХШТ хавфсизлигини таъминлаш соҳасида манфаатдор давлатлар ва халқаро ташкилотлар билан ҳамкорликни йўлга қўйиш, Бирлашган Миллатлар Ташкилоти ва унинг тузилмалари билан ўрнатилган ҳамкорлик даражасини сақлаб қолишни алоҳида таъкидлашни тавсия қиламиз. Бу иш БМТ Хавфсизлик Кенгаши ва БМТ Котибияти ўртасида 2010 йил 18 мартда имзоланган ҳамкорлик тўғрисидаги қўшма декларация асосида амалга оширилмоқда. Биз МДҲ ва ШҲТ ўртасидаги ҳамкорлик янада чуқурлашаётганини олқишлаймиз. “МДҲ ва ШҲТ ҳамкорлигини мустаҳкамлаш бўйича амалий чора-тадбирлар” номли ҳужжат унинг аниқ қадамларини белгилаб берган», – Қасим-Жомарт Тоқаев.
Ҳарбий ҳамкорлик масалалари бўйича мулоқот ҳам ташкилот фаолиятининг муҳим йўналиши сифатида тақдим этилди. КХШТ коллектив кучларининг тезкор ҳаракат қилиш масалалари билан боғлиқ норматив-ҳуқуқий базани такомиллаштириш зарур.
Бундан ташқари, Қасим-Жомарт Тоқаев халқаро терроризм ва экстремизмга қарши курашиш йўналишидаги ҳамкорликни ривожлантиришни яна бир устувор йўналиш сифатида қайд этди. Унинг сўзларига кўра, жамоавий хавфсизлик тизимининг аксилтеррор фаолиятига жиддий эътибор қаратилмоқда.
«Террорчи гуруҳларга қўшилишни режалаштираётган фуқароларимизнинг мамлакатдан чиқиб кетишининг олдини олиш мақсадида биргаликдаги ишларни давом эттириш зарур. Терроризм ва экстремизмга алоқадор шахсларни қидириш, ҳибсга олиш ва экстрадиция қилиш механизмларини йўлга қўйиш муҳим. Биз КХШТ Хавфсизлик Кенгаши котиблари қўмитаси ҳузуридаги терроризм ва экстремизмга қарши кураш масалалари билан шуғулланувчи экспертлар ишчи гуруҳи фаолиятини жонлантиришни тавсия қиламиз», – деди Давлат раҳбари.
Президентнинг бошқа тавсиялари билан Ақорда сайтида ҳам танишиш мумкин.
Озиқ-овқат хавфсизлиги бўйича Ислом ташкилоти
Айтиш мумкинки, умумий хавфсизлик масаласи 2024 йилда Қозоғистон раислик қиладиган ҳар бир ташкилотнинг кун тартибида турибди. Ўзаро манфаатли масалалар бўйича турли кўп томонлама органлар фаолиятини мувофиқлаштиришни кутиш мумкин. Бу ерда, хусусан, озиқ-овқат хавфсизлиги бўйича Ислом ташкилотининг имкониятлари катта.
Жорий йилда Қозоғистон ташкилот раиси сифатида озиқ-овқат тизими, транспорт-логистика инфратузилмасини ривожлантириш ва озиқ-овқат етказиб беришнинг янги йўналишларини шакллантиришга, сармоявий ҳамкорлик ва гуманитар дастурларга алоҳида эътибор қаратган ҳолда ташкилот фаолиятининг асосий йўналишлари бўйича ишлашни давом эттиради.
Эслатиб ўтамиз, ушбу ташкилот 10 йил аввал Қозоғистон ташаббуси билан ташкил этилган. Бугунги кунда 35 дан ортиқ давлат унга аъзо бўлиб, Ислом ҳамкорлик ташкилоти маконида озиқ-овқат хавфсизлигини мустаҳкамлашга катта ҳисса қўшмоқда.
Туркий давлатлар ташкилоти
Ўтган йили Туркий давлатлар ташкилоти етакчилари Астанада ўнинчи саммитга йиғилган эди. Дастлаб Кенгаш сифатида иш бошлаган ташкилот кейинги йилларда фаолиятини яна жонлантирди. Бугунги кунда у жадал ривожланаётган нуфузли халқаро ташкилот дейишга асос бор.
Давлат раҳбари Қасим-Жомарт Тоқаев ТДТ саммитида Қозоғистоннинг раислик шиорини айтди.
«Турк бирлигини тарғиб қилиш мақсадида раислигимиз "Турк даври!" ёки «Turktime!» шиори билан ўтади, – деди Президент.
«Бу устувор вазифалар Ташкилотнинг 20-саммитигача бўлган ўн йиллик даврни ўз ичига олган қисқа ва ўрта муддатли даврга мўлжалланган», – деди Давлат раҳбари.
Туркий давлатлар ташкилоти ҳақида гапирганда, ўтган йили яратилган сармоя фондига эътибор қаратиш лозим. Чунки ташкилотга аъзо давлатлар Қозоғистон Президентининг жамғарма тузиш ғоясини қўллаб-қувватлади ва унинг капиталига ҳисса қўшишга рози бўлди.
Туркия сармоя жамғармаси президенти Ба-дат Амиреевнинг сўзларига кўра, яқин йилларда жамғарма маблағлари бир неча миллиард долларга етиши мумкин. Зеро, унинг келажагига ишонадиган халқаро молия ташкилотлари кўп.
«Жамғарма эндигина ўз фаолиятини бошлади. Шунга қарамай, мамлакатларимиз узоқ вақтдан бери ҳамкорлик қилиб келаётган халқаро молия институтлари – Ислом тараққиёт банки, Осиё инфратузилма инвестиция банки бор ва улар ҳам сармоя киритишга тайёр. Келгуси йилларда фонд бир неча миллиард долларга эга бўлишини кутмоқдамиз. Шу тарзда биз катта капиталга эга бўламиз. Бундан ташқари, биз активларни жалб қиламиз. Ўз маблағларимиздан ташқари, биз лойиҳаларимизни молиялаштириш учун бошқа минтақавий молия институтлари билан фаол ҳамкорлик қиламиз, шунинг учун капитал ўнлаб марта кўпайиши мумкин, чунки Қатар жамғармаси, Саудия Арабистони жамғармаси, Амирликлар жамғармаси каби бу институтлар ҳам катта имкониятларга эга. Улар биз билан ишлашга тайёр, шунинг учун биз катта миқдордаги маблағни кутмоқдамиз. Шундай қилиб, биз нафақат молия институти, балки инвестицияларни жалб қилувчи институт сифатида ҳам фаолият юритамиз. Бу унинг аҳамиятини кўрсатади”, – деди Бағдат Амиреев Kazinform мухбири билан эксклюзив интервьюсида.
Дипломатнинг сўзларига кўра, жамғарма маблағлари асосан қўшма лойиҳалар, жумладан, йирик лойиҳалар, шунингдек, кичик ва ўрта бизнес субъектлари учун сарфланади. Шунингдек, жамғармани ташкил этиш минтақалараро савдони ривожлантириш, кичик ва ўрта бизнес лойиҳаларини молиялаштириш, транспорт-логистика занжирлари, омбор ва ишлаб чиқариш имкониятларини кенгайтиришни қўллаб-қувватлаш, рақамли инфратузилмани яратиш ва модернизация қилишга, ишлаб чиқариш, инфратузилмани, транспорт, қишлоқ хўжалиги билан бигаликда ўзаро манфаатдор бўлган соҳаларда ривожланиш режаларини қўллаб-қувватлашга ёрдам беради, ахборот-коммуникация технологиялари, яшил иқтисодиёт ва туризмга ҳам қаратилган.
Осиёда ҳамкорлик ва ишонч чоралари бўйича кенгаш
Жорий йилда Қозоғистон Осиёда ҳамкорлик ва ишонч чоралари бўйича кенгашга (ОҲИЧК) раислик қилади. Қўмита котибиятининг ташкилот раислигининг устувор йўналишларини амалга ошириш бўйича “Йўл харитаси”ни имзоланди.
“Йўл харитаси” Қозоғистоннинг ОҲИЧК раислигининг интенсив кун тартиби ва ташкилотга аъзо давлатлар томонидан котибиятга юкланган барча вазифаларни амалга ошириш бўйича мунтазам янгиланиб турувчи чора-тадбирлар режасидир.
Ҳужжат, жумладан, яқинда ОҲИЧК томонидан маъқулланган ОҲИЧК Трансформация йўл харитасининг саккизта кластерини ўз ичига олади.
“Котибиятнинг “Йўл харитаси” стратегик йўналишдан ташқари, ОҲИЧК бошқарув ва ишчи органларининг асосий функцияларини, институционал ривожланиш ҳамда ОҲИЧК кузатувчилари ва ҳамкорлари билан ҳамкорликни ўз ичига олади. Шунингдек, ҳужжатда Котибиятнинг “Эътиқодли ҳаракатлар каталоги”нинг устувор йўналишлари бўйича концепция ва чора-тадбирлар режаларини янгилаш борасидаги ташаббуслари кўрсатилган”, – дея хабар беради ташкилот матбуот хизмати.
“Йўл харитаси” котибиятнинг 2024 йилгача бўлган ишонч чоралари бўйича фаолиятини йўналтиради. Шунингдек, у ОҲИЧК Котибияти салоҳиятини оширишга қаратилган.
Бундан ташқари, Сенат Раиси Маулен Ашимбаев Астанада бўлиб ўтган Кенгашнинг 6-саммитида тилга олинган ташаббусларга эътибор қаратиб, “Йўл харитаси”ни тўлақонли халқаро ташкилотга айлантиришга қаратилган амалга ошириш механизмларига тўхталди.
"Астанада бўлиб ўтган Саммитда Давлат раҳбари Қасим-Жомарт Тоқаев Қозоғистоннинг 2022-2024 йилларда ташкилотга раислиги давридаги устувор вазифаларни белгилаб берди. Улар орасида кўнгиллилар ҳаракати етакчилари йиғилишини ўтказиш, аъзо давлатларнинг етакчи университетлари ўртасида ҳамкорлик тармоғини яратиш, атроф-муҳит масалалари бўйича юқори савияда конференция ташкил этиш, ўзаро самарали мулоқот бўйича кенгаш ташкил этиш каби ташаббуслар бор. Сенат Кенгаш фаолиятини институционал ривожлантириш бўйича вазифаларни амалга оширишни қонунчилик билан таъминлашга тайёр”, – деди Маулен Ашимбаев ташкилот бош котиби билан учрашувда.
Мамлакатнинг бир қанча ташкилотларга раислиги ҳақида эксперт Мирас Жиенбаенинг фикри билан якунлаймиз. Унинг сўзларига кўра, Қозоғистон жаҳон миқёсидаги энг динамик “ўрта давлатлар”дан бири сифатида барқарорликни сақлаш мақсадида халқаро ҳамкорликнинг янада самарали асосларини яратиш йўлидаги изланишларга салмоқли ҳисса қўшиши мумкин.
“Мамлакат Қозоғистоннинг халқаро ташкилотлардаги етакчилик салоҳиятининг синергиясини таъминлашни бошқаради, унинг муваффақияти бугунги ва келажакнинг умумий масалалари бўйича мулоқотдан оқилона ҳаракатларга ўтишда тизимли аҳамиятга эга бўлади. Дипломатик анъаналаримизнинг салмоқли ижобий тажрибасидан фойдаланиб, Астана бўлинган дунёда дипломатиянинг энг фаол марказларидан бири сифатида ўз мавқеини мустаҳкамламоқда. Шу билан бирга, бу геосиёсий кескинлик кучаяётган бир шароитда конструктив тинч мулоқот ва дипломатияни қўллаб-қувватлаш майдонини кенгайтиради”, – дея хулоса қилди Мирас Жиенбаев.
