Америка сиёсатидаги катта маневрлар
Февраль ойида Америка Қўшма Штатларида бўлажак президентлик сайловлари билан назарий жиҳатдан боғлиқ бўлиши мумкин бўлган бир қанча қизиқарли воқеалар содир бўлди. Биз нима ҳақида гапираётганимизни Кazinform агентлигининг халқаро шарҳловчиси материалида ўқинг.
Навбатдаги америкалик слайдлар
Биринчидан, Дональд Трампнинг Республикачилар партиясининг қатор штатлардаги партия праймеризлари ва кокусларида эришган муваффақиятини таъкидлаш жоиз. Натижада унинг фақат битта рақиби – Никки Хейли қолди, у учта штатда Трампга ютқазди. Бироқ, у ҳеч бўлмаганда 5 март куни бир вақтнинг ўзида бир нечта штатларда Республикачилар съезди делегатлар сонининг учдан бир қисмининг тақдири ҳал бўладиган супер сешанбагача курашдан воз кечмаяпти.
Хейли шу тарзда классик консерватив, аммо мўътадил республикачи электорат келажаги учун курашмоқда, деган фикр бор. Трампнинг даври барибир, ҳатто тўрт йилдан кейин ҳам тугайди, агар у ноябрдаги сайловда ғалаба қозонса ва шу билан бирга бугун уни қўллаб-қувватловчи сайловчиларнинг таъсири ҳам камаяди.
Аммо ҳозирги вазиятда муҳимроқ томони шундаки, Трампнинг ўзи ғалабасига ишонган. У аллақачон ўзини ғолибдек ҳис қилди ва шунга мос равишда ўзини тута бошлади. У Конгресс ва Сенатдаги республикачиларга Украина, Исроил ва Тайванни қўллаб-қувватлаш ҳамда Мексика билан жанубий чегарани мустаҳкамлаш чораларини ўз ичига олган қонун лойиҳасига овоз бермасликни амалда буюрди. Бу чоралар АҚШга мисли кўрилмаган муҳожирлар оқимини тўхтатиши керак эди. Бундан ташқари, у қонун лойиҳасини ҳали ҳам қўллаб-қувватлайдиган республикачиларга мурожаат қилиш учун жуда кўп рухсат берди.
Трампнинг мантиқи Байденга чегара муаммосини ҳал қилишга ёрдам бермади. Кейин ноябрь сайловларига келиб инқироз айниқса кескинлашади ва бу Трампга сайловда ғалаба қозонишга ёрдам беради. Кейин у ҳамма нарсани чегара ва хавфсизлик орқали ҳал қилади.
Аслида, бу содир бўладигандек туюлди. Спикер Майк Жонсон бошчилигидаги Конгрессдаги Трамп тарафдорлари қонун лойиҳаси Конгрессда овоз беришдан ўтмаслигини айтди. 7 февраль куни қонун лойиҳаси Сенатда муваффақиятсизликка учради.
Аслида, бу ҳали ғалаба қозонмаган, аммо энди республикачиларга таъсир қилмайдиган, уларни амалда назорат қиладиган Трампнинг ғалабасини англатарди. Бу лойиҳа учун фақат бир нечта республикачи сенаторлар овоз берди. Бинобарин, бу Республикачилар партиясининг деярли бирлаштирилган фикрига ўхшарди. Бу демократлар чегарада жиддий ён босганига қарамай, партиянинг чап қанотининг қўллаб-қувватлашини хавф остига қўйишни англатарди.
Бироқ, вазият бир неча кун ичида тўсатдан ўзгарди. Биринчидан, Украина, Исроил ва Тайванга ёрдам кўрсатиш, шунингдек, Ғазо секторидаги гуманитар муаммоларни ҳал қилиш учун янги қонун лойиҳаси тезда Сенатга тақдим этилди. Чегара ҳақида энди гап бўлмади.
7 февралдан 13 февралгача нима бўлди?
13 февраль куни ушбу қонун лойиҳаси Сенатда 70 та овоз олди. Унга 22 республикачи сенатор овоз берди, яъни уларнинг деярли ярми. Энди у Конгресс томонидан овозга қўйилиши керак. 15 февраль куни спикер Жонсон қонун лойиҳасини овозга қўймаслигини маълум қилди. Аммо бу ҳолатда, назарий жиҳатдан, маърузачини четлаб ўтиб, овоз беришни режалаштириш имконини берувчи тартиб мавжуд. Бу discharge petition деб аталади. Бунинг учун 218 та овоз олиш керак. Энди интрига пайдо бўлади.
Агар Сенатда 22 нафар республикачи сенатор бўлса, уларнинг баъзиларининг Конгрессда пайдо бўлишига нима тўсқинлик қилади? 14 февраль куни Сенатдаги республикачилар озлиги раҳбари Митч Макконнелл Politico нашрига берган интервбьюсида ҳамкасби Майк Жонсонни Украинага ёрдам бериш масаласини овозга қўйишга чақиргани характерлидир. У жуда нозик таъкидлади: "Биз Вакиллар палатаси Украинани қўллаб-қувватлаяптими ёки йўқми, деган миш-мишларни эшитдик. Менимча, қарор қабул қилишнинг осон йўли овоз беришдир”.
Шунга кўра, савол туғилади: 7 февралдан 13 февралгача нима бўлди? Нега бундай мураккаб сиёсий маневрлар тўсатдан содир бўлди ва Конгрессда ушбу қонун бўйича ҳақиқатан ҳам ижобий овоз борми?
Тўғрироғи, Трампнинг риторикаси ва унинг партия қандай овоз бериш кераклиги ҳақидаги кўрсатмалари билан боғлиқ ҳолда республикачи истеблишмент ўз позициясини ўзгартирган деб тахмин қилиш мумкин. Кейин бу унинг позицияси билан келишмовчиликнинг аниқ далилидир.
Трамп бор эътиборини ўз ғалабасига қаратган
Бундан ташқари, Трампнинг Украина, Исроил ва Тайванга ёрдам бериш борасида билдирган позицияси унчалик конструктив кўринмайди. Бу кўпроқ унинг шахсий амбициялари билан боғлиқ; шартли равишда, уни ўз-ўзини ўйлаш деб аташ мумкин. У бор эътиборини ғалабасига қаратган, қолган ҳамма нарса унчалик муҳим эмас. Яъни, у ўз мақсадлари йўлида Америка манфаатларини қурбон қилишга тайёр. Аммо бу Қўшма Штатлар ва унинг ташкил топишига умуман хос эмас. Бу кўпроқ умумий Америка манфаатлари ҳақида, ҳеч бўлмаганда оммавий.
Мисол учун, агар қонун лойиҳаси муваффақиятсизликка учраса ва АҚШ юқорида қайд этилган мамлакатларга маблағ ажрата олмаса, ҳозирги шароитда бу АҚШнинг ҳозирги конфигурациясидаги геосиёсий позициясининг ёмонлашувидир. Исроилнинг ўзи, эҳтимол, Трамп ғалаба қозонгунча бир йил кута олмайди. Бу, албатта, Украинанинг мавқеини ёмонлаштиради. Тайван тинчроқ мавқега эга, бироқ кўплаб америкалик сиёсатчилар сўнгги йилларда Хитой билан рақобат ва унга боғлиқ муаммоларни таъкидлашда жуда фаол бўлишди.
Қўшма Штатларда изоляция ва фаол ташқи сиёсат ўртасида кураш бор. Трамп тарафдорлари орасида кўплаб изоляциячилар бор. Улар Американинг халқаро ишларга аралашуви ва у билан боғлиқ харажатларга қарши. Аммо республикачиларнинг ҳаммаси ҳам шундай фикрда эмас.
Шунингдек, 8 февраль куни америкалик журналист Такер Карлсон Россия президенти Владимир Путин билан интервьюни чоп этганини ҳам таъкидлаш мумкин. Тафсилотларга кирмасдан, интервью назарий жиҳатдан Америка истеблишментининг норозилигига сабаб бўлиши мумкин. Улар учун бир нечта нозик жиҳатлар бўлди. Умуман олганда, бу Республикачилар истеблишментининг бир қисми позициясига таъсир қилиши мумкин эди.
Бундан ташқари, 10 февраль куни Трамп президентлик даврида Европанинг йирик давлати раҳбарига ялпи ички маҳсулотининг 2 фоизини мудофаага сарфламаган давлатни Россия ҳужумига учраса, ҳимоя қилмаслигини айтганини айтди. Трамп, "Мен уларга ўзлари хоҳлаган нарсани қилишларига рухсат бераман", деди.
Трамп НАТОнинг мудофаа салоҳиятини молиялаштириш масаласини ҳал қилишда ўз самарадорлигини кўрсатиш учун қўлидан келганича ҳаракат қилмоқчи бўлгани аниқ, аммо бу амалга ошмади. Ҳамма унинг миллий хавфсизлик билан боғлиқ масалаларда ўта бепарво эканлигини кўрди.
Трамп аслида жинни шишадан чиқариб юборди. У Жо Байденнинг президентлигининг самарасизлиги, айниқса иммиграция масаласида танқид қилинганига асосланиб, бу умумий ғалаба учун етарли, деб ҳисоблади. Аммо у мунозараларда Американинг ички кун тартибидан умумий Ғарб қадриятларини ҳимоя қилиш концепциясига ўтишга сабаб бўлгани маълум бўлди.
Шу маънода Трамп хатога йўл қўйди, эҳтимол у учун ҳалокатли. Нафақат қонун лойиҳаси, унинг тарафдорларининг қаршилигига қарамай, Конгрессдан аниқ ўтиши учун эмас. Ҳатто беш нафар республикачи ҳам вазиятни ўзгартириши мумкин, аммо агар улар Сенатда бўлганидек, умумий миқдорнинг 30-40 фоизини ташкил қилса, бу аллақачон намойишга айланади.
Аммо унинг учун қийинроқ вазият шуки, Олий суд яқинда Колорадо суди Трампнинг 2020 йилги сайлов натижалари эълон қилиниши чоғида қўзғолон қилишга уриниш айби билан ушбу штатдаги бошланғич сайловда қатнашишни тақиқлаш тўғрисидаги даъвосини кўриб чиқади. Бу қарор Америка фуқаролар урушидан кейин қабул қилинган 14-тузатишга асосланган.
Олий судда кўпроқ консерваторлар бор, тўққиздан олтитаси, улардан учтаси Трамп томонидан тайинланган. Шу сабабли, у Колорадо қарори охир-оқибат бекор қилинишига ишончи комил эди. Аммо ҳозир ҳамма нарса унчалик аниқ эмас. Агар Конгрессда республикачиларнинг бир нечта овози керак бўлса, Олий судда иккита овоз керак бўлади. Шу билан бирга, нисбатан айтганда, олтидан иккитаси, бу қонун лойиҳаси учун овоз берган республикачи сенаторларнинг 40 фоиздан камини ташкил этади.
АҚШ вице-президенти хавфлар туфайли позициясини ўзгартиради
Трамп вазият ўзгарганини аниқ англади. 15 февраль куни Жанубий Каролинадаги митингда у “Уларга (Украина, Исроил ва Тайван) қарз беринг. Имкониятлари бўлса, қайтарсинлар, бўлмаса, қайтаришга ҳожат йўқ”. Бу унинг позициясида сезиларли ўзгариш, чунки у ўзи учун мумкин бўлган хавфларни аниқ кўради.
Умуман олганда, катта интрига пайдо бўлди ва у Украинага ёрдам беришдан ташқарида. Гап президентлик сайловлари, жаҳон геосиёсат ҳақида бормоқда, чунки АҚШда изоляторлар жуда кучли бўлиб қолган. Аммо нафақат Украина, Исроил ва Тайванга, балки Ғазо муаммоларини ҳал қилиш учун ҳам ёрдам кўрсатиш тўғрисидаги қонун лойиҳаси ҳали ҳам қабул қилинади.
Президент Путин 15 февраль куни россиялик журналистга интервью бериб, Трампдан кўра сайловда амалдаги президент Байден ғалаба қозонишини маъқул кўришини айтгани характерлидир.
Албатта, кўпчилик буни, аксинча, Путиннинг Трампни шу тарзда қўллаб-қувватлаш истаги сифатида кўрди. Аммо Россия ва Қўшма Штатлар катта ўйин пардаси ортида Украинадаги можарони музлатиш учун қандайдир форматга аллақачон яқинлашган бўлиши мумкин. Шунга кўра, Россия президенти ечим топишга тайёрлигини намойиш қилмоқчи эди. Бу ерда асосий сўз "башорат"дир. Аслида Путин ўзини назарда тутган.
Ҳар ҳолда, вазият ўзгарди, биз қайси йўналишда эканлигини билмаймиз, лекин биз энг яхшисига умид қиламиз.
