Боку ва Ереван ўртасидаги келишув Қозоғистонга қандай таъсир қилади - экспертлар фикри

ASTANА. Кazinform — Шу йилнинг август ойида Озарбайжон ва Арманистон Вашингтонда муносабатларни тинч йўл билан тартибга солиш бўйича қўшма декларацияни имзолаган эди.

Шу муносабат билан ўзаро алоқалар ва транспорт алоқаларини тиклаш чоралари кўрилди. Бу, ўз навбатида, бутун Жанубий Кавказ ва Евроосиё учун муҳим воқеа эди. Шу боис мутахассислардан ушбу муҳим воқеа минтақа, жумладан, Қозоғистон ва Марказий Осиёнинг бошқа мамлакатларига қанчалик таъсир кўрсатишини сўрадик.

Бокудаги экспертларнинг фикрича, икки давлат ўртасидаги келишувлар Европа-Кавказ-Марказий Осиё тармоғи бўйлаб ўзаро алоқаларни ўзгартириши мумкин бўлган муҳим сиёсий ва иқтисодий истиқболни очиб беради.

Халқаро муносабатлар таҳлили маркази раҳбари Фарид Шафиев имзоланган ҳужжатни ўттиз йиллик тўқнашувлардан сўнг муҳим воқеа деб атади.

— Бу тинчлик, иқтисодий ҳамкорлик, транспорт ва логистика соҳаларида алоқалар учун имкониятлар очади. Бу жараён Қозоғистон, Озарбайжон ва Грузия фаол иштирок этаётган Ўрта коридорнинг ривожланишига бевосита таъсир қилади. Келажакда Арманистон ҳам тинч позициясини сақлаб, бу йўналишга қўшилиши мумкин, — дейди Шафиев.

Сиёсий таҳлилчи Агил Маммадовнинг қайд этишича, минтақанинг сармоявий жозибадорлиги ошади.

— Тинчлик келишуви узоқ йиллардан бери давом этаётган зиддиятларга барҳам бериш, янги транспорт йўналишлари очилиши ва иқтисодиётнинг тикланишини англатади. Бу ҳолат Марказий Осиё манфаатлари учун фойдали бўлиб, Қозоғистон Ўрта коридор доирасида транзит даромадларини ошириш имкониятига эга. Астананинг йиллик транзитдан 5 триллион тенге даромад олиш мақсадига амалда эришилмоқда, — деди эксперт.

Унинг қайд этишича, Зангезур йўналиши Хитойдан Европа ва Яқин Шарққа юк ташиш учун қўшимча имкониятлар яратади, шунингдек, туркий давлатларнинг жаҳон транспорт тизимидаги мавқеини мустаҳкамлайди.

Шу нуқтаи назардан, транспорт ва логистика бўйича эксперт Рауф Агамирзаевнинг айтишича, Зангезур коридори ва Ҳижоз темир йўли Марказий Осиёдан Европа, Африка ва Яқин Шарққа янги транзит йўналишларини очади.

— Зангезур (Арманистоннинг Сюник вилояти) орқали транспорт алоқаларининг очилиши мавжуд йўналишларни диверсификация қилишни таъминлайди ва Марказий Осиё давлатларига Туркиянинг Мерсин портига тез чиқиш имконини беради. Бу жанубий Европага, шунингдек, минтақа мамлакатлари учун муҳим иқтисодий салоҳиятни ифодаловчи Африка қитъасига йўл очади, - деди эксперт.

Унинг қайд этишича, ушбу йўлакнинг Туркиядаги йирик инфратузилма лойиҳалари билан интеграциялашуви унинг стратегик самарадорлигини оширади. Форс кўрфазидаги Ал-Фаб портига олиб борувчи “Ироқ-Туркия тараққиёт йўли” ҳамда Истанбулни Сурия, Иордания ва Саудия Арабистони орқали Макка билан боғловчи тарихий Ҳижоз темир йўлини қайта тиклаш ана шундай лойиҳалардир.

Агамирзаевнинг сўзларига кўра, Туркия, Сурия ва Иордания ўртасида ўзаро англашув меморандуми имзоланиши Сурияда 30 километрлик темир йўл инфратузилмасини тугатиш, Иорданиянинг локомотивларга техник хизмат кўрсатиш маркази ролини кучайтириш, Агаба порти орқали Қизил денгизга тўғридан-тўғри чиқишни назарда тутади.

Бу қадамлар денгиз ва қуруқлик йўлларини боғлаб, 13 йиллик танаффусдан сўнг юк ва йўловчилар оқимини тезлаштиради.

— Қозоғистон ва Марказий Осиёнинг бошқа мамлакатлари учун бу лойиҳалар Ўрта ва Зангезур коридорларида янги имкониятлар очади. Улар қўшимча муқобил йўналишларни тақдим этади, транзит вақтини ва харажатларини камайтиради, логистика ва унга алоқадор соҳаларга сармоя жалб қилади, минтақавий иқтисодий интеграцияни мустаҳкамлайди, Яқин Шарқ, Жанубий Европа ва Африка билан савдо алоқаларини кенгайтиради, — деди эксперт.

Сиёсий фанлар доктори Элшод Мирбашироглунинг фикрича, Вашингтон келишуви биринчи навбатда хавфсизлик нуқтаи назаридан муҳим.

— Жанубий Кавказ азалдан можаро ҳудуди бўлиб келган. Ҳозир Озарбайжоннинг саъй-ҳаракатлари билан минтақавий хавфсизликнинг барқарор тизимини шакллантириш учун шароит яратилмоқда. Бу эса ўз навбатида Марказий Осиёга бевосита таъсир қилади. Қозоғистон ва Озарбайжон аллақачон ривожланган ҳамкорлик тизимига эга. Кавказда қайд этилган тинчлик келишуви эса транспорт, энергетика ва логистика соҳаларида қўшма лойиҳаларни кенгайтиради, — деди эксперт.

Унинг фикрича, узоқ вақт давомида биринчи марта минтақа мамлакатларини самарали ҳамкорликнинг ягона тизимига бирлаштирган янги хавфсизлик архитектурасини яратиш имконияти мавжуд.

Топчубашев номидаги Боку эксперт маркази раҳбари Русиф Гусейнов Марказий Осиё учун бир қанча амалий қадамларни таъкидлади.

— Биринчидан, бу транзит хатарларини камайтириш ва Ўрта коридор салоҳиятини оширишга ёрдам беради. Инвесторлар ва логистика компаниялари учун бу ҳолат лойиҳаларнинг тезлашиши ва йўналишлар ўтказувчанлиги ошишидан далолат беради. Бундан ташқари, келишув ташқи сиёсий таъсир балансини ўзгартиради. Шундай қилиб, АҚШ ва Европа Иттифоқининг роли ортиб бормоқда, лекин Туркия, Эрон ва Хитойнинг манфаатлари ҳам сақланиб қолмоқда. Қозоғистон учун бу мослашувчан дипломатия ва унинг логистик жозибадорлигини оширишни талаб қилади, — деди сиёсатшунос.

Унинг сўзларига кўра, транзит оқимларини назорат қилиш бўйича минтақавий рақобат кучаяди. Шу муносабат билан Қозоғистон учун портлар, темир йўл транспорти ва рақамли инфратузилмани модернизация қилишнинг янги имкониятларидан фойдаланиш муҳим аҳамиятга эга.

Умуман олганда, барча экспертлар Боку ва Ереван ўртасидаги Вашингтон келишуви ўзаро ҳамкорликни сифат жиҳатидан янги босқичга кўтаришга замин яратаётганини таъкидламоқда. Уларнинг фикрича, бу қадамлар Жанубий Кавказдаги кескинлик хавфини камайтиради, транспорт соҳасида лойиҳалар учун янги майдон очади ва “Европа-Кавказ-Марказий Осиё” алоқасини мустаҳкамлайди.

Қозоғистон ва минтақанинг бошқа мамлакатлари учун бу транзит даромадлари ва сармоявий жозибадорликнинг ошиши, шунингдек, халқаро транспорт йўлаклари тизимидаги мавқеининг мустаҳкамланиши демакдир.