Биз биргаликда келажак учун катта режалар тузмоқдамиз – Беларусь президенти Александр Лукашенко билан эксклюзив интервью
ASTANA. Kazinform - ШҲТнинг Астана саммити арафасида Беларусь президенти Александр Лукашенко Каzinform агентлигига ШҲТ салоҳияти, ташкилотга аъзолик Беларусь Республикасига берадиган имкониятлар, глобал ва озиқ-овқат хавфсизлиги ҳамда Қозоғистон билан ҳамкорлик ҳақида гапирди. Эслатиб ўтамиз, Беларусь Республикаси ШҲТда 2010 йилдан буён иштирок этиб келади. Мамлакат дастлаб мулоқот бўйича ҳамкор бўлган, кейин эса кузатувчи мақомига эга бўлган. Ташкилотга тўлақонли аъзо сифатида қўшилиш ШҲТнинг Астанадаги саммити доирасида кутилмоқда.
– Яқинда ШҲТ Бош котиби Чжан Мин Астанада бўлиб ўтадиган ШҲТ саммитида Беларуснинг ШҲТга аъзо бўлиши тўғрисида қарор қабул қилинишини маълум қилди. Ташкилотга тўлақонли аъзолик мамлакатингизга қандай имкониятлар ва истиқболларни беради?
– Шанхай ҳамкорлик ташкилоти ташкил этилган биринчи кунларданоқ унинг улкан салоҳияти ҳақида гапирган эдим. Биз дарҳол унинг ташаббуслари билан қизиқиб қолдик ва у ҳали бундай вазнга эга бўлмаганда лойиҳаларда қатнаша бошладик. Дастлаб ҳамкор давлат сифатида, 2015 йилдан эса кузатувчи сифатида. Шундай қилиб, биз тўлиқ аъзолик сари босқичма-босқич ҳаракат қилдик. Ташкилот платформасида йиллар давомида билдирилган кўплаб Беларусь таклифлари аллақачон қўллаб-қувватланган.
Ишончим комилки, бугунги кунда ШҲТга аъзо давлатлар глобал иқтисодий ўсишнинг двигатели, инвестициялар ва инновацион ишлаб чиқаришни жалб қилиш марказлари вазифасини ўтамоқда. ШҲТ фақат Беларусь учун халқаро ташкилот эмас. Бу стратегик истиқболдир. Энг аввало, савдо-иқтисодий ва сармоявий ҳамкорликда транспорт, логистика, ахборот-коммуникация ва бошқа инфратузилмани ривожлантириш.
Янги салоҳиятимизда биз ташаббусларимизни мавжуд ишланмалар билан максимал даражада боғлашга интиламиз. Бу ташаббусларнинг бир қисми Қозоғистон пойтахтида бўлиб ўтадиган ШҲТ йиғилишида тақдим этилади. Беларусь кучайиб бораётган “ШҲТ оиласи” мамлакатлари билан хавфсизлик, уюшган жиноятчилик, гиёҳванд моддалар савдоси ва одам савдосига қарши кураш соҳасида ҳамкорлик қилишдан жуда манфаатдор. Биз Ташкилотнинг асосий ҳужжати – ШҲТ Низоми, шунингдек, Давлат раҳбарлари кенгашининг Самарқанд ва Нью-Деҳли декларациясида белгиланган устувор йўналишларга тўлиқ қўшиламиз.
Бугунги кунда ШҲТ Тараққиёт жамғармасини яратиш лойиҳаси ишлаб чиқилмоқда, унда Ташкилотнинг эркин савдо-иқтисодий зонасини яратиш ғояси илгари сурилмоқда. Ташкилот фақат хавфсизлик ва иқтисодий масалалар ва ташвишлар билан боғлиқ эмаслиги янада муҳимроқ. Зеро, бу маданиятларни ўзаро бойитиш, халқларимизни бир-бирига яқинлаштириш, ёшлар ташкилотлари ўртасида бевосита мулоқот қилиш, спорт, туризм, фан, таълим соҳаларида ўзаро ҳамкорликни фаоллаштириш учун ҳам ноёб имкониятдир. Айнан шу тушунча асосида Беларусь ҳар йили 9-15 июль кунлари ШҲТга аъзо давлатлар миллий маданиятлари куни бўлиб ўтадиган “Витебскдаги славян бозори” халқаро фестивали дастурига киритилган.
Шунингдек, биз “интеграция интеграцияси” ғоясини илгари суришда ривожланишнинг яхши истиқболини кўрамиз. Биз кўп томонлама дипломатия ва тинчликпарварлик фаолиятида ўз тажрибамиздан фойдаланиш ниятидамиз.
Лекин энг муҳими шундаки, биз биргаликда муқобил халқаро платформалар, бошқа куч марказлари борлигини, овоз устунлик ва ҳукмронликсиз эшитиладиган ҳамда барча давлатларнинг манфаатлари истисносиз ҳурмат қилинадиганлигини бутун дунёга яққол намойиш этамиз. Белорусь ташкилот фаолиятига қўшган ҳиссамизни қўллаб-қувватлагани, аъзо давлатлар томонидан юксак баҳолангани ва эътироф этилгани учун миннатдорчилик билдиради. Биз барча масъулиятни тушунамиз ва янги мақомимизда фаол ва самарали ишлашга интиламиз.
– Беларусь Республикаси ШҲТ фаолиятининг барча асосий йўналишларида фаол иштирок этади. Хавфсизлик масалалари сиз учун қанчалик муҳим?
– XXI асрда чинакам ва ажралмас глобал хавфсизлик кенг мулоқот орқали, камситишларсиз ва ҳамма учун мақбул шартлар асосида барпо этилиши кераклигига чуқур ишончим комил. Бошқаларнинг хавфсизлигини эътиборсиз қолдириб, ўзингиз учун хавфсизликни талаб қила олмайсиз.
ШҲТ ўз табиатига кўра яратилиш ташкилотидир, у ҳеч кимга қарши эмас. Бу бугунги кунда дунёда талаб ва сиёсатимиз руҳига тўла мос келади. Минск ҳудуди бир неча бор тинч йўл билан ҳал қилиш масалалари бўйича музокаралар жойига айланган. Биз изчил равишда барча давлатлар ва халқаро ташкилотларни мулоқотга таклиф қиламиз. Ўтган йили Беларусь ХХI асрда Евроосиё хилма-хиллик ва кўп қутблилик Хартиясини ишлаб чиқиш ташаббусини илгари сурди, у Евроосиё маконида хавфсизлик архитектурасининг ишлаш параметрлари ва тамойилларини шакллантиришга мўлжалланган. Биз, асосан, бир томонлама мажбурлов чоралари (санкциялари) билан боғлиқ бўлган глобал озиқ-овқат хавфсизлиги муаммоларини ҳал қилишда “ШҲТ оиласи”нинг фаолроқ иштирок этиши зарурлигини кўрамиз.
Бугунги кунда аён бўлган ноқонуний санкцияларнинг оқибатларидан бири бу дунёда очлик муаммосининг жиддий кучайишидир. Мен фақат битта мисол келтираман. Жаҳон ишлаб чиқаришининг қарийб 20 фоизини ташкил этувчи Беларусь калий ўғитларининг транзитига қўйилган чекловлар улар учун нархларнинг жиддий ошишига олиб келди. Натижада, кўплаб мамлакатлар улардан фойдаланишдан воз кечишга мажбур бўлди, бу эса сифатнинг кескин ёмонлашишига ва ҳосил ҳажмини қисқартиришга олиб келди. БМТ маълумотларига кўра, 2023 йилда 59 мамлакатда сайёрамизнинг ҳар бешинчи аҳолиси ўткир озиқ-овқат тақчиллигига дуч келган, дунё бўйлаб 280 миллиондан ортиқ одам оч қолган, 32 мамлакатда 5 ёшгача бўлган 36 миллиондан ортиқ болалар тўйиб овқатланмайди. Оч одамларнинг умумий даражаси 7 йил ичида 10 фоиздан 20 фоизга ошди.
Шу боис Беларусь ШҲТ давлатлари билан биргаликда Самарқанд декларацияси ва ШҲТнинг бўлажак саммити қарорларида белгиланган санкцияга қарши ёндашувларни изчил амалга оширишга тайёр.
– ЕОИИ ва ШҲТ ўртасидаги ҳамкорлик шароитида умумий транспорт маконини шакллантириш ва транзит салоҳиятини мустаҳкамлашда яқинроқ ва самарали ҳамкорлик қилиш учун катта имкониятлар очилмоқда. Беларусь Республикаси ШҲТ доирасида ушбу соҳаларда ЕОИИ тажрибасини интеграциялашда иштирок этишини қандай кўрмоқда?
– Иқтисодиёти экспортга йўналтирилган Беларусь ЕОИИ ва ШҲТнинг транспорт-логистика салоҳиятини боғлашдан ҳаммадан кўра кўпроқ манфаатдор.
Евроосиё қитъасининг барқарор транспорт-логистика тизимини зарур қувватни таъминлайдиган маршрутлар билан шакллантириш ҳам ЕОИИ, ҳам ШҲТда асосий интеграция вазифаларидан биридир. Умуман олганда, рақобатбардош логистикасиз минтақада савдо алоқаларининг самарали тизими ҳақида гап бўлиши мумкин эмас. Бу вазифанинг кўлами аниқ рақамлар билан яққол кўрсатилган: ШҲТга аъзо давлатлар ҳудуди 35 миллион квадрат километрдан ортиқ, умумий аҳолиси 3,5 миллиардга яқин киши (сайёра аҳолисининг деярли ярми), умумий ялпи ички маҳсулот ҳажми 25,5 триллион долларни ташкил этади. Агар сиз ЕОИИга қарасангиз, юзлаб миллиард долларлик товарлар алмашинуви доирасида товарларнинг тўсиқсиз ҳаракатланиши таъминланиши керак. Биргина 2023 йилнинг ўзида бу кўрсаткич деярли 800 миллиард долларни ташкил этди. ЕОИИга аъзо давлатлар экспортининг қарийб 40 фоизи ШҲТ ҳиссасига тўғри келади. Шубҳасиз, ЕОИИ ва ШҲТ мамлакатларида ишлаб чиқарилган маҳсулотларнинг ўзаро кириб бориши динамикаси барқарор ўсиб боради.
“Шимол-Жануб”, “Шарқ-Ғарб” каби халқаро транспорт йўлакларини ривожлантириш, уларни хитойлик дўстларимизнинг “Бир макон, бир йўл” ташаббуси билан уйғунлаштириш ҳамкорликдаги фаолиятимизнинг истиқболли йўналишларидан иборат. Биз бу ташаббус билан ўз вақтида чиққанмиз ва уни амалга ошириш учун кўп ишлар қилинган. Хусусан, 2023 йилда Тошкентда бўлиб ўтган ШҲТ давлатларининг биринчи Транспорт форуми доирасида иккита янги халқаро транспорт йўлакларини яратиш бўйича меморандумлар имзоланди: “Беларусь – Россия – Қозоғистон – Ўзбекистон – Афғонистон – Покистон” ва “Россия – Каспий денгизи – Туркманистон – Ўзбекистон – Қирғизистон".
Халқаро савдодаги ўзгаришлар ва ЕОИИ давлатлари иқтисодиётининг Осиё, Яқин Шарқ ва Яқин Шарқнинг ўсиб бораётган бозорларига йўналтирилиши транспорт соҳасида туб ўзгаришларга ва логистика занжирларининг тўлиқ ўзгаришига олиб келди.
2020 йилда Литва ва Польша Беларуснинг Болтиқбўйи портларига киришини бир томонлама ноқонуний равишда тўсиб қўйганида, биз Россия портларига логистикани тезда қайта туздик ва ЕОИИдаги ҳамкорларимиз, Хитой билан транспорт алоқаларини, жумладан, инфратузилмани модернизация қилишни ривожлантира бошладик. Бугунги кунда биз юк ташиш ҳажмини оширмоқдамиз ва Литва ва Польша раҳбарияти ҳар йили юзлаб миллион долларлик йўқотишларни тахмин қилмоқда.
Шунингдек, олдимизда савдо йўлларини рақамлаштириш ва сиёсий хавфлардан ишончли суғурталанадиган барчага тушунарли бўлган божхона транзит тизимини яратиш вазифаси турибди.
– Қозоғистон ва Беларусь ўртасидаги ҳамкорлик салоҳиятини қандай баҳолайсиз?
– Бу жуда катта! Кўп ишлар қилинди, лекин биргаликда биз бундан ҳам кўпроқ нарсага эриша оламиз.
Белорусь ва Қозоғистон ўртасидаги яқин муносабатлар Совет Иттифоқи давридан бери ривожланган. Бу алоқалар эса республикаларимиз мустақилликка эришгандан кейин ҳам тўхтамади. Биз ЕОИИ, МДҲ ва КХШТ платформаларида ҳамкормиз.
Биз Қозоғистон раҳбарияти билан доимо илиқ, дўстона муносабатда бўлганмиз. Ва бу бир неча бор энг қийин муаммоларни ҳал қилишга ёрдам берди. Учинчи йилдирки миллиард долларлик товар айирбошлаш давом этмоқда ва бу имкониятимизнинг чегараси эмас. Ишлаб чиқариш кооперацияси, саноат сиёсати, транспорт, қишлоқ хўжалиги масалаларида жиддий ютуқларга эришдик. Умид қиламизки, яқин келажакда юклар транзити йўлидаги тўсиқларни бартараф этиб, ҳаво қатновини тўлиқ тиклай оламиз.
Қозоғистон бизнинг “Витебскдаги славян бозори” умумий халқаро санъат фестивалининг доимий иштирокчиси бўлиб, ўтган йили мамлакатингиз ижрочиси эстрада қўшиқлари танлови лауреати бўлди. Ёшлар ва маданий алмашинувлар бўйича қатор қўшма лойиҳаларимиз бор.
Қозоғистон раислик қилган йили Беларуснинг ШҲТга тўлақонли аъзо бўлиши биз учун жуда муҳим. Ва биз Қозоғистон жамоасига ушбу масала бўйича ҳамкорлик қилгани ва Беларусь аризасини қўллаб-қувватлагани учун миннатдормиз. Биз муносабатларимизнинг келажагига оптимистик қараймиз ва биргаликда келажак учун катта режалар тузмоқдамиз.
