Астана-Амман: сиёсат, иқтисодиёт, маданият
ASTANА. Kazinform - Қозоғистон Президенти Қасим-Жомарт Тоқаев 18-19 февраль кунлари Иорданияга илк расмий ташрифини амалга оширади. Астана ва Амман ўртасидаги муносабатлар ҳақида Каzinform агентлиги мухбири материалида ўқинг.
Сиёсий мулоқот
Қозоғистон ва Иорданияни мустаҳкам стратегик шериклик бирлаштириб туради. 2023 йилда дипломатик муносабатларнинг 30 йиллиги нишонланди. Икки давлат ўртасидаги сиёсий муносабатлар 1993 йил 9 февралда ўрнатилган. Ўтган йиллар давомида Астана ва Амман сиёсий, иқтисодий ва маданий соҳалардаги ҳамкорликни сезиларли даражада кенгайтирди. Икки давлат фаол сиёсий алоқаларни юқори даражада сақлаб келмоқда. Хусусан, Иордания подшоҳи Абдулла II Қозоғистонга бир неча бор ташриф буюрган. Қозоғистон Президенти Қасим-Жомарт Тоқаев подшоҳ билан Нью-Йоркда икки марта, БМТ Бош Ассамблеясининг 74(2019 йил) ва 77-сессияси (2022 йил) доирасида учрашди.
Бироқ бу сиёсатчиларнинг биринчи учрашуви эмас. Қасим-Жомарт Тоқаев монарх билан 2015 йилда Сенат раиси бўлган вақтида, шунингдек, 2017 йилда Иордания Подшоҳининг Қозоғистонга расмий ташрифи чоғида Амманда монарх билан учрашган.
Қозоғистон ва Иордания ўртасида парламентлараро алоқалар ҳам йўлга қўйилган. Икки давлат юқори ва қуйи палаталари спикерлари кўплаб учрашувлар ўтказди, иорданиялик парламентарий Қозоғистонда ташкил этилган халқаро форумларда мунтазам иштирок этиб келмоқда. 2019 йилда Иордания парламентининг ҳар икки палатаси спикерлари Евроосиё мамлакатлари парламентлари спикерларининг 4-кенгашида иштирок этишди. Бундан ташқари, Қозоғистон Парламенти Сенатида Иордания Сенати билан ҳамкорлик бўйича гуруҳ фаолият юритмоқда. Худди шундай гуруҳ Иордания Парламентида ҳам ташкил этилган.
Халқаро ташкилотлардаги ҳамкорлик
Қозоғистон ва Иордания БМТ, Ислом ҳамкорлик ташкилоти ва бошқа халқаро тузилмалар доирасида фаол ҳамкорликни йўлга қўйган. Ҳар икки давлат тинчликпарвар миссияларда иштирок этади, Яқин Шарқдаги вазиятни тартибга солишга қаратилган ташаббусларни қўллаб-қувватлайди ва БМТнинг Яқин Шарқ бўйича агентлигининг фаластинлик қочқинларга ёрдам кўрсатиш бўйича ишига ҳисса қўшади.
2025 йил январь ойида Ислом озиқ-овқат хавфсизлиги ташкилоти Қозоғистон ва ИҲТга аъзо бошқа давлатлар билан биргаликда Ғазо секторига 200 тонна ун ташувчи 12 юк бирлигидан иборат биринчи инсонпарварлик карвонини жўнатди. Етказиб бериш Иордания Ҳошимийлар хайрия ташкилоти томонидан амалга оширилди. Ахир Мисрдан Ғазо секторига чиқиш имконияти чеклангани боис Иордания орқали ўтадиган гуманитар коридор дастурнинг асосий элементи бўлган.
Ўзаро товар айирбошлаш ҳажми 4,2 фоизга ошди
Мамлакатлар ўртасидаги савдо-иқтисодий алоқалар изчил ривожланиб бормоқда. 2024 йилнинг январь-ноябрь ойларида товар айирбошлаш ҳажми 6 миллион долларни ташкил этиб, 2023 йилга нисбатан 4,2 фоизга ўсди. Ўтган йилнинг 11 ойида Қозоғистондан Иорданияга экспорт 3,7 миллион долларни ташкил этган бўлса, Иорданиядан импорт 30,9 фоизга ошиб, 2,3 миллион долларни ташкил этди.
Қозоғистон самолёт, табиий асал ва қўй гўшти экспорт қилади. Тўқимачилик, минерал ўғитлар, тропик мевалар ва бошқа товарлар Иорданиядан келади.
Савдо-иқтисодий ва илмий-техникавий ҳамкорлик бўйича Қозоғистон-Иордания ҳукуматлараро комиссияси савдо-иқтисодий муносабатларнинг муҳим воситаси ҳисобланади. Ушбу комиссия 2007 йилдан бери фаолият юритиб келмоқда. Комиссиянинг сўнгги, 5-йиғилиши 2024 йил 10-11 декабрь кунлари Амманда бўлиб ўтди. Учрашувда кенг кўламли масалалар муҳокама қилинди. Улар орасида фойдали қазилмаларни, жумладан, уранни геология-қидирув ва қазиб олиш соҳасида қўшма лойиҳаларни амалга ошириш истиқболлари ҳам кўтарилди. Иордания давлат уран компанияси билан “Казатомпром” миллий ядро компаниясининг подшоҳликдаги уран лойиҳаларида иштирок этиши бўйича келишувга эришилди.
Бундан ташқари, Қозоғистон-Иордания ишбилармонлар кенгаши ҳам самарали ишламоқда. Ушбу кенгашнинг навбатдаги йиғилиши жорий йилда Астана шаҳрида бўлиб ўтади.
2024 йил сентябрь ойида Амманда савдо ва сармоявий саммит бўлиб ўтди, унинг давомида Қозоғистон иқтисодиётининг норесурс секторига сармоя жалб қилиш асосий мавзулардан бирига айланди. Давра суҳбати якунлари бўйича 9 та икки томонлама ўзаро англашув ва ҳамкорлик меморандумлари имзоланди.
2005 йилдан бери Иорданиядан Қозоғистон иқтисодиётига киритилган тўғридан-тўғри хорижий инвестициялар умумий ҳажми 15,4 миллион долларга етди.
Агар ҳамкорликнинг истиқболли йўналишлари ҳақида гапирадиган бўлсак, фармацевтика, туризм, IТ соҳаси, косметология, ветеринария, енгил ва ядро саноати каби соҳаларни алоҳида таъкидлаш мумкин. Бироқ савдо алоқаларининг жадал ривожланишига логистика қийинчиликлари, Иорданияда йирик трансмиллий компанияларнинг йўқлиги, транспорт харажатлари туфайли Қозоғистон товарлари нархларининг рақобатбардош эмаслиги тўсқинлик қилмоқда.
Ҳарбий-техник ҳамкорлик
Қозоғистон ва Иордания ўртасидаги ҳарбий ҳамкорлик мустаҳкамланмоқда. 2016 йилнинг январида Амманда ҳарбий ва ҳарбий-техник ҳамкорлик бўйича ҳукуматлараро битим имзоланган эди.
Қозоғистонлик ҳарбий хизматчилар Иорданияда ўтказилаётган «Eager Lion» машқларида иштирок этмоқда. У Яқин Шарқ минтақасидаги энг йирик ҳарбий машғулотлардан бири ҳисобланади ва ҳамкор давлатлар ўртасида ҳарбий тажриба алмашиш ва тезкор жавоб бериш имкониятларини оширишга қаратилган. Қозоғистонлик ҳарбий хизматчилар иштирокидаги бундай машғулотлар охирги марта ўтган йили ўтказилган эди.
Қардош шаҳарлар
Мамлакатлар ўртасидаги маданий алоқалар ҳам жадал ривожланмоқда. 2005 йилда Астана ва Амман қардош шаҳарларга айланган бўлса, 2008 ва 2009 йилларда икки давлат пойтахтларида Қозоғистон ва Иордания маданият кунлари юқори савияда ташкил этилди.
2014 йилда Астанадаги кўчалардан бирига подшоҳ Ҳусайн бин Талал номи берилган бўлса, 2020 йилда Аммандаги кўчалардан бирига Абай Қўнонбайулининг номи берилди.
Икки давлат ўртасида таълим соҳасидаги ҳамкорлик ҳам юқори даражада. Бугунги кунда Қозоғистон олий таълим муассасаларида 288 нафар иорданиялик талаба таҳсил олмоқда. Иордания университетларида эса қозоқ маданият марказлари очилди.
– Қозоғистон Президентининг Иорданияга ташрифи икки томонлама муносабатлар учун муҳим воқеадир. Ахир бу унинг Давлат раҳбари сифатидаги илк ташрифи бўлади. Давлат раҳбарларининг учрашуви мамлакатларимиз ўртасидаги стратегик ҳамкорликни ривожлантиришга янги суръат бағишлаши кутилмоқда, – деди Қозоғистоннинг Иордания Ҳошимийлар Подшоҳлигидаги элчиси Талғат Шалданбай.
Дипломат ташриф чоғида ҳамкорликнинг муҳим йўналишлари бўйича, жумладан, иқтисодиёт, савдо, маданий-гуманитар ҳамкорлик, оммавий ахборот воситалари, атом саноати, ветеринария каби қатор муҳим шартномаларни имзолаш режалаштирилганини таъкидлади.
—Ушбу келишув нафақат мавжуд алоқаларни мустаҳкамлайди, балки қўшма лойиҳалар учун янги имкониятлар очади, — деди у.
Элчи Давлат раҳбари Қасим-Жомарт Тоқаевнинг ташрифи ўзаро манфаатли ҳамкорликни кенгайтириш, сиёсий мулоқотни мустаҳкамлаш, иқтисодий ташаббусларни ошириш учун мустаҳкам замин яратишини алоҳида таъкидлади.
– Қозоғистон ва Иордания барқарор ривожланиш йўлидаги ўзаро ҳамкорлиги ишонч ва умумий манфаатларга асосланган ҳамкорлардир, – деди Талғат Шалданбай.
Транспортдан фойдаланиш имконияти ва юқори логистика харажатлари каби муаммоларга қарамай, икки томонлама муносабатлар салоҳияти юқорилигича қолмоқда. Тўсиқларни бартараф этиш ва қўшма лойиҳаларни амалга ошириш борасидаги икки томонлама саъй-ҳаракатлар, шубҳасиз, ҳамкорликни янги босқичга кўтариб, мамлакатлар ўртасидаги иқтисодий ва сиёсий алоқаларни мустаҳкамлашга хизмат қилади.
