Антибиотиклар бозори: ноқонуний савдо ва кутилмаган ҳажм
ASTANA. Kazinform - Йил бошидан буён фармацевтика бозорида антибиотикларга талаб ортди. Нарх сиёсатида ўзгаришлар рўй беряпти, хорижий компаниялар экспорт ҳажмини ошириб боряпти. Сўнгги 3 йил ичида рекорд даражадаги савдолар жамоатчиликни хавотирга соляпти. Шу муносабат билан, Kazinform мухбири талабнинг сабабини ва айтилган жараённинг соғлиқни сақлаш соҳасига таъсирини баҳолашга ҳаракат қилди.
Талабнинг ортишининг сабаби нимада?
Миллий статистика бюроси маълумотларига кўра, 2024 йилнинг биринчи ярмида 41,2 тонна антибиотик сотилган. Бу ўтган йилнинг 12 ойлик кўрсаткичига тенг. Мамлакатда антибиотикларнинг бундай кўлами фақат пандемия даврида кузатилган. 2020 йилда ушбу тиббий маҳсулот ҳажми 80 тоннани ташкил этди. Касаллик қайтганида, ҳатто 2023 йилда ҳам ички бозорда талаб қарийб 2 баробар камайди.
Хўш, савдо ҳажмининг ошишига нима сабаб бўлди? Бунинг учун аввало бозордаги нарх сиёсатининг хронологиясини кўриб чиқамиз. Антибиотикларга бўлган талабнинг ўсиши қачон бошланганини аниқ белгилаш осон эмас, лекин олдиндан айтиш мумкин. Масалан, ўтган йили бозор талаби 47,7 фоизга камайди. Худди шу даврда дори воситаларини ташувчи хорижий компаниялар ишлаб чиқариш ҳажмини 62,4 тоннадан 28,9 тоннага қисқартирди. Бунинг ортидан маҳаллий ишлаб чиқарувчилар ҳам эҳтиёткорлик билан ҳаракат қилиб, фармацевтика корхоналари атиги 12,3 тонна антибиотик ишлаб чиқарган. Шуни эсда тутиш керакки, бозорда талаб йил бошида - январь-март ойларида пасайган. Шунинг учун антибиотикларнинг оммавий савдоси май-июнь ойларида бошланган деб тахмин қилиш мумкин.
Бироқ, 2024 йилда антибиотикларга бўлган талаб нима учун ошишини тушунтириш осон эмас. Мутахассислар юқумли касалликлар кўпайган бўлиши мумкин деб тахмин қилишса-да, ҚР Соғлиқни сақлаш вазирлиги антибиотикларга бўлган талабни келтириб чиқарадиган эпидемиялар қайд этилмаганини маълум қилди. Шу билан бирга, Соғлиқни сақлаш миллий маркази расмий сайтида 8 ой ичида менингококк инфекцияси билан касалланганлар сони 2,3 баробарга ошгани, 1,3 минг киши эса коронавирус билан касаллангани айтилган.
Шифокор-клиник фармаколог Алуа Искакованинг айтишича, масалага аҳолининг тиббий саводхонлиги ҳам таъсир кўрсатяпти. Мамлакатда грипп ва енгил касалликлар учун антибиотиклардан фойдаланиш кўпайди. Пандемиядан қолган бу тенденция ҳали ҳам тўхтагани йўқ. Шу боис, Соғлиқни сақлаш вазирлиги дори воситаларининг рецептисиз сотилмаслигини таъминлаш зарур, деб ҳисоблайди.
“Европа давлатларида дорихонада антибиотик сотиб олиш мумкин эмас. Биринчидан, тиббий кўрикдан ўтиб, сўнгра фақат шифокорнинг рецепти бўйича даволанади. Қозоғистонда эса баъзилар қандай дори ичаётганига эътибор қаратмайди. Сўнгги пайтларда одамлар келиб чиқиши номаълум антибиотиклар ва антибиотик бўлмаган дори-дармонларни сотиб оляптилар.
Асосан, амбулатория шароитида парентерал антибиотикларни қабул қилиш умидсиз қадамдир. Аксинча, бизда “касал бўлсам, система ёки укол қилишим керак” деган стереотип пайдо бўлди, бу одатий ҳолга айланди. Шу муносабат билан асосий талабни ҳисобга олиш керак. Антибиотикни парентерал (вена ичига ёки мушак ичига юбориш - таҳр.) олиш учун тиббиёт ходими керак”, - дейди Алуа Искакова.
Экспорт улуши: маҳсулотларнинг 60 фоизи Хитойга экспорт қилинади
Январь ойидан бери талаб ҳам, нархлар ҳам барқарор. Мисол учун, Energyprom.kz мониторинг агентлиги маълумотларига кўра, азитромицин нархи 17,9 фоизга, «Флемоксин Солютаб» 21,2 фоизга ошган. Шунингдек, фармацевтика маҳсулотларининг чакана савдоси 21,6 фоизга ошди. Бироқ, мижозлар кўп. Олти ой ичида қозоғистонликлар 253 миллион дона тиббий дори-дармон сотиб олдилар – умумий қиймати 326,5 миллиард тенге.
Талаб ортиб бораётганлиги сабабли хорижий компаниялар ҳам тиббий маҳсулотлар етказиб беришни оширди. Жорий йилда улар хорижий антибиотикларни 2,4 баробар кўп экспорт қилди ва ўтган йилга нисбатан 18,2 тонна кўп етказиб берди. Маҳаллий ишлаб чиқарувчилар ҳам четда қолмади, маҳсулот ишлаб чиқариш ҳажми 32,1 фоизга ошди.
Қайд этиш жоизки, жорий йилда хорижий компаниялар томонидан ўтган йилга нисбатан 2,4 баробар кўп антибиотиклар экспорт қилиниб, 18,2 тонна кўп етказиб берилган. Биринчи учликка Хитой, Ҳиндистон ва Россия компаниялари киради. Хусусан, тиббий маҳсулотларнинг деярли 60 фоизи ХХРдан келади. Маҳаллий ишлаб чиқарувчилар ҳам четда қолмади, улар 2024 йилда ишлаб чиқаришни 32,1 фоизга оширди. Бироқ, экспортга қаршилик кўрсатишга қодир эмас.
