Алатау аҳолиси 2050 йилга бориб 1,9 миллион кишига етиши мумкин
QONAEV. Kazinform – Янги ташкил этилган Алмати вилоятини ривожлантириш бугунги кунда ҚР Ҳукуматининг асосий эътиборида. Ечилиши керак бўлган кўплаб муаммолар мавжуд. Шу муносабат билан вилоят ҳокими Марат Султанғазиев вилоятдаги долзарб муаммолар ва уларни ҳал этиш бўйича қандай ишлар амалга оширилаётгани ҳақида сўзлаб берди.
– Марат Елеусизули, ўтган йили вилоят ҳудудида «G4 City» махсус иқтисодий зонаси ташкил этилган эди. Лойиҳанинг бориши ҳақида гапирсангиз...
– Ўтган йили 12 декабрда «Alatau» махсус иқтисодий зонасини ташкил этиш тўғрисида Ҳукумат қарори қабул қилинган эди. Бунгача ушбу лойиҳа «G4 City» махсус иқтисодий зонаси деб аталар эди. Хабарингиз бор, Президентнинг 9 январдаги “Алмати вилоятининг маъмурий-ҳудудий тузилишига ўзгартиришлар киритиш тўғрисида”ги Қарорига асосан Жетиген қишлоғи Иле тумани таркибидан ажратилиб, “Алатау” номи берилди ва вилоят аҳамиятига эга шаҳарлар қаторига киритилди. Ҳозирда “Алатау” шаҳри шунчаки лойиҳа эмас, балки иқтисодий тараққиётнинг ҳақиқий двигателига айланадиган маскандир. Шаҳар молия, бизнес, савдо, таълим, соғлиқни сақлаш, спорт, туризм ва кўнгилочар соҳаларда юқори даражадаги хизматларни таклиф қилувчи йирик марказ сифатида яратилган. Ҳатто 2050 йилга бориб аҳоли сони 1,9 миллион кишига етиши режаланган. Бундан ташқари, 168 та замонавий мактаб, 219 та болалар боғчаси, 102 та тиббиёт муассасаси қурилиши режалаштирилган. Янги шаҳарда 40 минг талаба учун академик кампус ва 1 миллионга яқин янги иш ўрни очишни режалаштирганмиз. Ушбу кенг кўламли режа нафақат Алмати вилояти, балки бутун мамлакат иқтисодий ўсишининг ҳаракатлантирувчи кучига айланади. Шунингдек, 4 миллиондан ортиқ сайёҳни қабул қилиш учун шароит яратилади.
Қайд этиш жоизки, интеграциялашган шаҳар тўртта тумандан иборат. Улар: Gate City – бизнес ва молия маркази, Golden District – таълим ва тиббиёт хаби, Growing District – инновацион-индустриал ва савдо-логистика зонаси, Green District – туристик кластер.
“Алатау”нинг эркин иқтисодий ҳудуди ҳам кенгаяди. Алмати вилоятидаги 96560 гектар майдонда, Алмати шаҳрининг шимолида, А3 (Алмати – Қонаев) 80 километрлик автомобил йўли бўйлаб жойлашган. G4 City эркин иқтисодий ҳудуди 30 000 гектарни эгаллаган.
Эркин иқтисодий ҳудудда махсус ҳуқуқий режим, яъни чет эл фуқаролари ва фуқаролиги бўлмаган шахсларнинг, шунингдек уларнинг транспорт воситаларининг Қозоғистон Республикаси қонунчилиги ва Қозоғистон Республикаси томонидан ратификация қилинган халқаро шартномаларида белгиланган кириш, чиқиш, транзит ва бўлиш тартиби қўлланилади.
– Алмати вилоятида ичимлик суви муаммоси борлиги ҳеч кимга сир эмас. Бугунги кунда ушбу муаммони ҳал этиш борасида қандай ишлар амалга оширилмоқда?
– Вилоятдаги 384 та аҳоли пунктининг 358 таси (93,5%) марказлаштирилган сув билан таъминланган, 24 та аҳоли пункти марказлаштирилмаган, 2 та қишлоқ ташилган сувдан фойдаланмоқда. Сув тармоқларининг умумий узунлиги 5128 километрни ташкил этади. Шу билан бирга, Ҳукуматнинг “Ҳар бир аҳоли пунктида тоза ичимлик суви” миллий лойиҳаси ишлаб чиқилди. Унга вилоятда 2023-2025 йилларга мўлжалланган 90 та лойиҳа киритилди. Миллий лойиҳа доирасида 2 та шаҳар ва 79 та қишлоқда тармоқларни янгилаш, 9 та қишлоқда янги тармоқларни қуриш режалаштирилган. Барча лойиҳалар амалга оширилгач, 498 километр тармоқ қурилади ва янгиланади. Натижада сув таъминоти тармоқларининг эскириши 53,5 фоиздан 47 фоизга камаяди.
2024 йилда қишлоқ аҳоли пунктларини марказлаштирилган ичимлик суви тизими билан қамраб олиш 96 фоизга, шаҳарлар эса 100 фоизга етказилиши керак. Қишлоқ аҳоли пунктларини марказлаштирилган сув билан таъминлаш 2025 йилда 99,6 фоизга етказилиши режалаштирилган.
Биз билан доим сув муаммосини кўтарадиган Қарасой ва Талғар туманлари. Бунинг сабаби тушунарли, Алмати шаҳрига яқинлиги туфайли шу ва бошқа туманлар қишлоқларида аҳоли сони дастлаб режалаштирилганидан анча кўп. Бошқармалар ичимлик суви таъминоти тизимини яхшилаш устида ишламоқда. Вилоят ҳокимликлари ва идоралари таҳлил қилиб, келгусида ижобий ўзгаришларга эришадилар. Бугунги кунда сув таъминоти ва дренаж тизимларини реконструкция қилиш ва қуриш бўйича 72 лойиҳа-смета ҳужжатлари ишлаб чиқилмоқда.
– Алмати вилояти Қозоғистоннинг сайёҳлик марказига ўхшайди. Бу ерда Алатау тоғи, Балқаш, Кўлсай, Қайинди, Қапчағай каби гўзал кўллар ва шаршаралар кўп. Умуман олганда, вилоятда туризм соҳаси қандай ривожланмоқда?
– Мамлакатимизни 2025 йилгача ҳудудий ривожлантириш режасида туризмни ривожлантириш ҳудудларнинг иқтисодий салоҳиятини юксалтиришнинг асоси сифатида белгиланган. Вилоятимизнинг туризм салоҳияти БМТ томонидан расман эътироф этилгани ўтган йили эришилган ютуқлардандир. Самарқанд шаҳрида бўлиб ўтган Жаҳон Сайёҳлик Ташкилоти Бош Ассамблеясининг 25-юбилей сессиясида Сати қишлоғимиз “Энг яхши сайёҳлик қишлоғи – 2023” номинациясига сазовор бўлди. Бу янгилик бизнинг туризмни ривожлантириш, маданий ва табиий меросимизни асраб-авайлашга интилаётганимизни тасдиқлайди.
Малакали мутахассислар томонидан ҳар бир туманнинг ўзига хослиги ва сайёҳлик салоҳиятини ҳисобга олган ҳолда Алмати вилояти туризм саноатининг бош режаси ишлаб чиқилган. Унда туризм соҳасидаги давлат сиёсатининг мақсади, вазифалари ва амалга ошириш босқичлари кўрсатилган. Улар орасида экотуризм, спорт туризми, тоғ кластери, агротуризм ва пляж туризмига асосий эътибор қаратилмоқда. Шунга кўра, “Кўлсай кўллари”, “Тангбали” музейи, “Тангғалитас” петроглифлари ва Қайинди кўли ҳудудида 337 километрлик туристик ободонлаштириш ишлари амалга оширилди. Туристлар кўп тўпланадиган жойларда туристик инфратузилма ўрнатилган. Жорий йилда ҳам бу ишларни давом эттириш режалаштирилган.
2023 йил якунларига кўра, вилоятнинг туризм соҳасига йўналтирилган инвестициялар ҳажми 52 миллиард тенгени ташкил этиб, республикада ІІ кўрсаткичдир. Бундан ташқари, «Alma. Reg» иловаси (App storeдан юклаб олиш мумкин) ишлайди. Иловада туристлар учун зарур бўлган маълумотлар, жумладан, йўналишлар, турар жой, санаторийлар, транспорт, курортлар ва бошқа фойдали маълумотлар мавжуд.
«ALMATYREGION.TRAVEL» сайтида сайёҳлар минтақанинг туристик салоҳияти, табиий, тарихий ва маданий туризм объектлари ҳақида қозоқ, рус ва инглиз тилларида керакли маълумотларни олишлари мумкин.
Ўтган йили вилоят туризм маҳсулотларини оммалаштириш мақсадида «Qonaev International balloon fest» халқаро шар фестивали, «Tengri ultra» Улуғ дала Марафони, «Oceanman» ёки Балқаш регатаси каби тадбирлар ўтказилди. Бу тадбирлар вилоятимизга 100 минг нафардан ортиқ дам олувчиларни жалб этиб, ижобий имидж яратади.
Ўтган йили 322 316 нафар маҳаллий сайёҳ, жумладан, Давлат миллий табиат боғи билан бирга ҳисоблаганда 1,3 миллион киши ташриф буюрди. «Еqonaq» ахборот тизимининг 2023 йилга мўлжалланган маълумотларига кўра, вилоятга хориждан 83,6 минг киши келган бўлса, республика бўйича учинчи ўриндамиз.
– Қишлоқларни газлаштириш масаласи вилоятда долзарб муаммо ҳисобланади. Ўтган йилнинг сентябрь ойида Парламент мажлисида вилоятни газлаштириш масаласи кўтарилиб, вилоятдаги газлаштирилиши керак бўлган 294 аҳоли пунктининг ярми ҳамон газсиз қолаётгани айтилган эди. Муаммо ҳал этила бошландими?
– Вилоятдаги 384 та аҳоли пунктидан 294 таси газлаштирилса, айни пайтда 149 та аҳоли пункти газлаштирилди, я’ни жами 1 миллион 100 минг аҳоли газ билан таъминланди.
Айни пайтда 16 қишлоқда қурилиш-монтаж ишлари олиб борилмоқда, бунинг учун бюджетдан 3,5 миллиард тенге маблағ ажратилди. Шунингдек, июнь ойида Жамбил туманининг Самси ва Улгили қишлоқларида 2 та объект фойдаланишга топширилди.
6 та объектнинг қурилиши жорий йилнинг биринчи чорагида якунланиши керак. Балқаш туманидаги Бояули, Мияли қишлоқлари, Талғар туманидаги Қайнар, Кўктал қишлоқлари, Уйғур туманидаги Шарин ва Жамбил туманидаги Бирлик қишлоқларига газ етказиб бериш режалаштирилган.
Бугунги кунда «Бақанас» АГТСда профилактика ишлари якунланиб, бунинг натижасида Балқаш туманидаги Бақанас қишлоғининг 7 минг нафар аҳолиси табиий газдан фойдаланиш имкониятига эга бўлди. Жамбил туманининг Бериктас, Дегерес ва Иле туманининг Жанаарна, Енбек аҳоли пунктларида газ тақсимлаш тармоқларини қуриш учун 1,6 миллиард тенге бюджет маблағлари ажратилади.
Хусусий инвесторларни жалб этиш ҳисобидан Талғар туманидаги Жаналиқ қишлоғида 22 минг нафар аҳоли газ билан таъминланади. Шунингдек, 42 та лойиҳа-смета ҳужжатларини ишлаб чиқиш учун вилоят бюджетидан 595 миллион тенге ажиратилди. Шулар қаторида Кеген ва Райимбек туманларини газлаштириш учун «Шелек-Кеген-Наринқол» магистраль газ қувурини қуриш бўйича лойиҳа-смета ҳужжатлари ишлаб чиқилмоқда. Натижада 47,4 минг аҳоли истиқомат қиладиган 23 та аҳоли пункти газга уланади.
Шунингдек, Қонаев шаҳрини 2024-2025 йилларда ривожлантириш комплекс режасига мувофиқ «Жана-Иле», «Қонаев-2» АГТС қурилиши бўйича тендер ўтказишга ва №10, №9, №20, Арна, Спутник, Рауан кичик туманлари учун муҳандислик инфратузилмасига магистраль газ қувурини қуриш учун техник ҳужжатлар тайёрланмоқда.
Бугунги кунда «Алмати-Байсерке-Талғар» МГ қувуридаги диагностика ишлари бошланди ва кейинчалик у «Qazaq gaz» муассасасига ишончли бошқарувга топширилади.
Шуни айтиб ўтмоқчиманки, умумий кўрсаткичлар ўртача бўлишининг сабаби шундаки, газни аҳоли кам яшайдиган ҳудудларга ташиш анча қимматга тушади. Бунинг сабаби шундаки, кам сонли истеъмолчилар газни ташиш харажатларини тўлиқ қоплай олмайди. Бироқ бу муаммоларни ҳал этиш жараёнида биз махсус маслаҳатлашувлар ўтказиб, таҳлил ва муҳокама қиламиз. Умид қиламизки, яқин орада ижобий ечим топилади. Айни пайтда газ икки йўналишда, бири давлат, иккинчиси хусусий корхоналар томонидан етказиб берилмоқда.
– Алмати агломерациясига киритилган дала ҳовлилари (дачалар) муаммоси анчадан бери ҳал этилмаяпти...
– Алмати вилоятида 674 та дала ҳовлиси бор. Жумладан, Қарасай туманида 200, Иледа 157, Талғарда 152, Енбекшиқазақда 135, Жамбил туманида 21, Қонаевда 9 та дала ҳовлиси бор. Айни пайтда 333 та дала ҳовлиси яқин атрофдаги аҳоли пунктлари чегараларига киритилиб, бош режани ўзгартириш бўйича ишлар ниҳоясига етказилди. Масалан, Иле туманидаги 5 та аҳоли пунктининг бош режасига 109 та дала ҳовлиси, Қарасай туманидаги 4 та аҳоли пункти чегарасига 88 та дала ҳовлиси, Талғар туманидаги 6 та аҳоли пункти чегарасига 92 та дала ҳовлиси, шунингдек, Енбекшиқазақ туманидаги 2 та аҳоли пункти чегарасига 44 дала ҳовлиси массиви қўшилади.
Дала ҳовлиларига қўшилиш режаси 2023 йилдан бери кўриб чиқилмоқда. Биринчидан, уларга аҳоли пункти мақоми берилиши керак. Айни пайтда аҳоли сони ҳисоблаб чиқилиб, болалар боғчалари ва мактаблар сони бош режага киритилган. Шу муносабат билан тингловлар ўтказдик. Биз таклифларни Маслихат қарори билан тасдиқлаймиз.
Жорий йил 9 январь куни Иле тумани, Ашчибулақ қишлоғидаги Ақжол дала ҳовлисида янги мактаб фойдаланишга топширилганини айтиб ўтмоқчиман. Таълим маркази давлат жон бошига молиялаштириш дастури доирасида қурилган. Мактаб қишлоқ уйи ҳудудида жойлашганлиги сабабли, бир нечта қишлоқ уйларидан автобус ташиш ташкил этилган. Бугунги кунда 4 та йўналиш бўйича 9 та автобус ўқувчиларни ташийди.
– Давлат раҳбари Алмати вилояти транспорт тармоғини яхшилаш бўйича топшириқ берди. Бу борада қандай ишлар амалга оширилди?
– Алмати вилоятининг йўналишлар тармоғига 105 та автобус йўналишлари киради, шундан 3 та вилоятлараро, 28 та туманлараро, 37 та туман ичидаги (шаҳар ичидаги), 37 та шаҳар атрофи йўналишлари. Айни пайтда вилоятда 7 та автовокзал фаолият кўрсатмоқда. Транспорт инфратузилмасини ривожлантириш ва йўналиш муносабатларини ривожлантириш мақсадида Талғар, Енбекшиқазақ, Балқаш, Иле, Уйғур, Кеген, Райимбек туманларида автовокзалларни жойлаштириш бўйича 8 та таклиф шакллантирилди.
Ўтган йили вилоят ҳокимлиги томонидан 12 та янги автобус йўналиши ташкил этилди. Йўловчиларни Алмати шаҳар атрофи йўналишларининг қамров зонасига ташиш бўйича таклиф юборилди. Шунингдек, Алмати шаҳар ҳокимлиги томонидан 9 та янги шаҳар атрофи йўналишлари ташкил этилди. Шундай қилиб, ўтган йили вилоятнинг 49 та аҳоли пунктини қамраб олувчи 20 та автобус йўналиши ишга туширилди.
2023 йил якунларига кўра Қонаев шаҳрида 12 та, Талғар шаҳрида 4 та, Қарасай туманида 16 та ҳаракат таркиби янгиланди.
Жамоат транспортида тўловлар шаффофлигини таъминлаш мақсадида Талғар, Енбекшиқазақ ва Қарасай туманларида – Alempay, Қонаев шаҳрида, Жамбил туманида – Innovorse Solutions, шунингдек, “Алмати вилояти автобус парки” МЧЖ – ONAY электрон чипта тизими жорий этилди.
Давлат раҳбарининг Алмати вилоятига амалий ташрифи чоғида берилган топшириқ ва вилоят ҳокимининг 2023 йил 26 январдаги қарорига асосан “Алмати вилояти автобус парки” МЧЖ ташкил этилди. Шундай қилиб, давлат иштирокида шаҳар автобус корхонасини ташкил этиш вазифаси бажарилди.
– Алмати вилоятида қишлоқ номларини қозоқчага ўзгартириш ишлари қандай кетмоқда?
– Давлатнинг, жумладан, миллатнинг характери, энг аввало, унинг тили ва ономастик номларида намоён бўлиши шубҳасиз. Дарҳақиқат, жой номларига алоҳида эътибор бериш жуда муҳимдир. Асрлар давомида шаклланган мамлакат ва халқнинг ўзига хослиги, билими, тарихи маҳаллий жой номларида ётади. Вилоятимиздаги ономастик объектларга ном бериш ва уларни қайта номлаш ишлари Президент Администрацияси топшириғи асосида жамоат тарихий онгини шакллантириш мақсадида тасдиқланган “Тарихий шахслар”, “Жой ва сув номлари”, “Анъанавий номлар” рўйхатларига мувофиқ амалга оширилмоқда. Шу билан бирга, вилоятда 60 та маъмурий-ҳудудий бирлик (туман, қишлоқ округи, қишлоқ), 3103 та таркибий қисм (кўча, хиёбон, истироҳат боғи ва бошқалар), 225 та таълим муассасаси ва 8 та маданият маскани тарихий шахслар номи билан аталган. Айни пайтда рўйхатда келтирилган 555 та тарихий шахсдан 343 нафарининг исми берилган.
Шунингдек, вилоятдаги маъмурий-ҳудудий бирлик ва таркибий қисмларнинг 3011 таси (9 та туман, 1 та шаҳар, 13 та қишлоқ тумани, 42 та аҳоли пунктлари, 2956 та кўчалар) киши номи билан, 1712 таси (9 та туман, 1 та шаҳар, 65 та қишлоқ округи, 181 аҳоли пунктлари, 1466 кўчалар) ер-сув номлари билан, 1616 таси (23 та қишлоқ округи, 73 та аҳоли пункти, 1520 та кўча) анъанавий номлар билан аталган. Бу йўналишдаги ишлар катта изланиш ва жиддийликни талаб этади, чунки ҳар бир ном халқ ва келажак авлод учун жуда муҳим.
Жорий йилда Алмати вилоятида мафкуравий эскирган 425 та кўча, 7 та қишлоқ тумани ва 9 та аҳоли пункти номини ўзгартириш режалаштирилган.
– Атом электр станциясини қуриш учун Алмати вилоятининг Жамбил тумани Улкен қишлоғи ҳудуди танланганини биламиз. АЭС қурилишига муносабатингиз қандай, унинг қурилиши мамлакатимиз учун қанчалик фойдали?
– Назаримда, АЭС қурилиши қуйидаги йўналишларни ривожлантиришга ижобий таъсир кўрсатади: мамлакатнинг илмий-техникавий ва кадрлар салоҳияти, иқтисодиёти, янги иш ўринлари, таълим, дизайн, юқори технологияли ва фанни талаб қилувчи технологиялар. 60 йилдан ортиқ вақтдан бери халқимизни ишончли энергия билан таъминлаш муаммоси мавжуд. АЭС жойлашган ҳудудда инфратузилма ривожлантирилади.
– Навбатдаги савол, нега янги қурилган Алмати вилояти ҳокимлиги казино биносида жойлашган ва Қонаевда жойлашган казинолар келажакда ёпиладими?
– Қонаев шаҳридаги кўчмас мулк бозорини таҳлил қилиб, вилоят марказидаги мавжуд маъмурий бинолар эгаларининг тижорат таклифларини кўриб чиқиб, минимал харажатлар билан харажатларни молиялаштиришнинг турли вариантлари кўриб чиқилди. Биноларни ижарага олишда (11,9 минг квадрат метр) бир ой ичида 60 миллион тенге, 3 йил ичида бу миқдор 2,1 миллиард тенге, яъни сотиб олинган бино миқдорининг 65 фоизини ташкил қилади. Бинони сотиб олиш учун 3 254 647 000 тенге (квадрат метр учун 274 минг) ажратилди. Бу бозор нархидан анча паст. Биноларни эса бозор нархидан пастроқда, ҳозирги нархда сотиб олиш биз учун иқтисодий жиҳатдан фойдали.
Ҳозирда вилоятдаги ўйин майдонини ўзгартириш масаласи кун тартибидан ўрин олгани йўқ. Қолаверса, Қонаевдаги ўйин бизнеси бюджетга асосий солиқ тўловчилардан бири ҳисобланади. Йилига 80 миллиард тенгедан ортиқ пул йиғилади. Маҳаллий аҳоли доимий иш билан таъминланган (3000 дан ортиқ киши).
