АҚШдаги узоқ муддатли шатдаун иқтисодиёт ва глобал барқарорликка қандай таъсир қилмоқда

ASTANА. Каzinform – Ҳозирги шатдаун – АҚШ ҳукуматининг 1 октябрдан бери молиялаштиришни тўхтатиб туришининг сабаби, келгуси йил учун бюджет Конгресс томонидан тасдиқланмаганлигидир. Бу ҳолат мамлакат тарихидаги энг узоқ давом этган шатдаун бўлиш хавфи остида. Каzinform агентлигининг халқаро шарҳловчиси бюджет инқирозининг иқтисодиёт ва глобал барқарорликка таъсирини таҳлил қилди.

Сиёсат ва иқтисодиёт

Шуни таъкидлаш керакки, аввалги энг узоқ шатдаун Дональд Трамп президентлиги даврида содир бўлган. У 2018 йил 22 декабрдан 2019 йил 25 январгача – 36 кун давом этган. Шатдаун октябрь ойининг бошидан бери давом этмоқда ва унинг тез орада тугашини кутишга ҳеч қандай сабаб йўқ. Шунинг учун, АҚШ ҳукуматининг шатдауни бўйича аввалги шубҳали рекордни янгилаш учун тахминан 7 ноябргача қисқа вақт қолди.

Бундай вазиятнинг давомийлиги бевосита АҚШ сиёсий тизимидаги кескинлик даражасига боғлиқ. Кўпгина ҳолларда, томонлар тезда келишувга эришадилар. 1976 йилдан бери бундай ҳолат 20 марта қайд этилган ва бу 21-ҳолат. Баъзи шатдаунлар атиги бир кун давом этган, бошқалари эса узоқроқ давом этган, аммо сиёсий мувозанат мавжуд эди.

Бугунги кунда маълум бир муросага келиш эҳтимоли бор, аммо унинг қанча давом этиши номаълум. Бу муҳим, чунки шатдаун нафақат давлат идораларининг фаолиятига, балки бутун АҚШ иқтисодиётига ҳам салбий таъсир кўрсатади. Айниқса, Трамп маъмуриятининг савдо урушлари фонида глобал иқтисодиётда кескинлик юзага келса. Шатдаун натижасида юзага келган қўшимча ноаниқлик бозор ўзгарувчанлигини оширади.

Бюджетнинг тасдиқланиши АҚШда қарз олиш лимитининг ошиши билан бевосита боғлиқ. Бу камомад ҳолатидаги давлат бюджети учун зарур талабдир. 30 сентябрда тугаган молиявий йил натижаларига кўра, бюджет тақчиллиги 1,8 триллион долларни ташкил этди.

Божлар, солиқлар ва ҳарбий харажатлар

АҚШга келгуси йилда кўпроқ маблағ керак бўлади. Бу, биринчи навбатда, Трамп томонидан эълон қилинган One Big Beautiful Bill ("Бир катта гўзал қонун лойиҳаси") режаси билан боғлиқ.

Режа импорт тарифларини ошириш орқали бюджет тақчиллигини камайтиради. Бу мамлакатга катта даромад келтириши кутилмоқда. Бу ғоя мамлакат ичидаги изоляционистлар томонидан қўллаб-қувватланади ва Трампнинг консерватив сайловчилар томонидан қўллаб-қувватланишига сабаб бўлган сабаблардан бири бўлди.

Агар 2024 йилда АҚШ импорти 4,1 триллион долларни ташкил этган бўлса, унда тарифларнинг 10% га ошиши назарий жиҳатдан қўшимча 400 миллиард доллар даромад келтириши мумкин. Август ойида Ҳиндистонга 50% тариф жорий этилди.

Бироқ, тарифларнинг ошиши нархларнинг ошишига ва савдо ҳажмининг пасайишига олиб келади, бу эса глобал бизнес фаоллигининг пасайишига олиб келиши мумкин.

Трампнинг протекционистик сиёсати дунёнинг кўп қисми билан мураккаб муносабатларни ўрнатиш воситасидир. Бундан ташқари, унинг режаси солиқларни пасайтириш ва ҳарбий харажатларни кўпайтиришни ўз ичига олади. Бу, ўз навбатида, бюджет тақчиллигининг ошишига олиб келади. Режа қарама-қарши мақсадларни бирлаштиради, бу эса Демократик партия томонидан танқид қилинади.

Конгрессдаги қарама-қаршилик

Демократлар ҳозирда Сенатда кўпчиликка эга эмаслар, 100 сенатордан 47 нафари демократлардир. Муаммони ҳал қилиш учун 60 та овоз керак, шунинг учун республикачиларга 52-53 овозларидан ташқари камида 8 та демократ сенаторнинг қўллаб-қувватлаши керак.

Бироқ, бу осон эмас. Рэнд Пол каби баъзи республикачилар бюджет харажатлари ҳаддан ташқари кўп деб ҳисоблашади ва бунга қарши овоз беришмоқда.

Ҳозирда атиги 3 та демократ сенатор ҳукуматни қайта очиш учун овоз беришга тайёр, бу эса яна 5 та овоз йўқлигини англатади.

Бу демократлар учун Трамп билан "сиёсий жанг"га кириш имкониятидир. 18 октябрь куни мамлакат бўйлаб «No Kings» шиори остида ташкил этилган Трампга қарши норозилик намойишларида тахминан 7 миллион киши иштирок этди. Бу Америка жамиятида президент сиёсатидан норозилик кучайиб бораётганидан далолат беради.

Бу ҳолат нафақат сўл либерал гуруҳларга, балки илгари Трампни қўллаб-қувватлаган консерваторларга, айниқса MAGA ҳаракати вакилларига ҳам таъсир қилади. Кўплаб ўнг консерватив жамоатчилик фикри етакчилари ҳозирда Трампни танқид қилмоқдалар. Уларнинг баъзилари республикачилар келгуси йили Сенат ва Конгрессдаги оралиқ сайловларда ютқазиши мумкинлигидан қўрқишади. Бу ҳозирги маъмурият сиёсатининг натижаси бўлиши мумкин.

Шунинг учун, демократлар ва республикачилар ўртасидаги бюджет муҳокамалари пайтида юзага келган ўзига хос қарама-қаршиликларга қарамай, партиялар ички сиёсий курашнинг умумий мантиғини ҳам ҳисобга олишади. Курашнинг асосий босқичи келгуси йилги сайловлардир. Агар Трамп Конгресс ва Сенатда кўпчиликни йўқотса, президентлик муддатининг иккинчи ярмида унга қийин бўлади. Айниқса, унинг сиёсатидан тобора ортиб бораётган норозиликни ҳисобга олсак.

Баҳснинг моҳияти — ижтимоий сиёсат

Ҳозирги музокаралардаги асосий масала ижтимоий сиёсат масаласидир. Демократлар нафақат ижтимоий дастурларни, жумладан, Obamacare (Арзон тиббий ёрдам тўғрисидаги қонуни) тизимини сақлаб қолишни, балки кенгайтиришни ҳам талаб қилмоқдалар. Республикачилар эса дастурларни ҳозирги даражасида сақлаб қолишга рози, аммо уларни кенгайтиришга қарши.

Масаланинг кескинлиги нафақат унинг ижтимоий-сиёсий табиати, балки Трампнинг ҳозирги иқтисодий сиёсати билан ҳам бевосита боғлиқ. Унинг сиёсати натижасида Қўшма Штатларда инфляция ошди. Бунинг сабабларидан бири савдо урушлари, жумладан, Хитой ва бошқа Осиё мамлакатларидан импорт қилинадиган товарлар нархининг ошишидир. Бу ҳолат ижтимоий жиҳатдан заиф одамлар гуруҳларининг манфаатларига бевосита таъсир қилади.

Шунингдек, асосан йирик бизнесга қаратилган солиқ имтиёзлари бундай вазиятда ички мувозанатни бузиш сифатида қабул қилинади. Шунинг учун, АҚШ Сенати ва Конгрессидаги ҳозирги муҳокамалардаги асосий мунозарали масала - бу Арзон тиббий ёрдам тўғрисидаги қонун (Obamacare). Айнан шу қонун бўйича келишмовчиликлар шатдаунга сабаб бўлди. Бироқ, ҳеч бир партия бу масалани узоқ вақт давомида ҳал қилмай тура олмайди, чунки жамоатчилик норозилигининг кучайиши уларнинг обрўсига салбий таъсир кўрсатиши мумкин.

Икки партияли қарама-қаршилик қандай якунланади

Шатдаун бошидаги жамоатчилик фикри асосан республикачиларга қарши бўлган бўлса, энди у демократлар орасида ҳам бир хил даражада кенг тарқалган. Айниқса, АҚШ Қишлоқ хўжалиги вазирлиги 1 ноябрдан бошлаб кам таъминланган фуқаролар учун озиқ-овқат талонларини (SNAP) бекор қилишини эълон қилганидан кейин. Бу демократларнинг сиёсий мавқеига салбий таъсир кўрсатиши мумкин. Бундан ташқари, департаментнинг расмий баёнотида Сенат демократлари "унга қарши овоз бергани" алоҳида таъкидланган.

Шунга кўра, партиялар принципиал жиҳатдан келишувга эришишлари мумкин. Чунки улар ўз обрўсини жуда кўп йўқотиш хавфига доц. беролмайдилар. Демократлар учун асосий нарса ижтимоий дастурларни ҳимоя қилишга тайёрлигини кўрсатиш, шу билан бирга ижтимоий заиф гуруҳларнинг норозилигини қўзғатмасликдир. Республикачилар учун эса ижтимоий масалалар бўйича мунозарадан минимал йўқотишлар билан чиқиб кетиш ва ҳукумат дастурлари ва ходимлари билан боғлиқ ҳозирги қийин вазият учун демократларни айблашдир.