АҚШда қурол-яроғни эркин олиб юриш – бундан кимга фойда
Қўшма Штатларда ўқотар қуроллардан фойдаланиш билан зўравонликнинг юқори даражаси сақланиб қолмоқда, улар орасида статистик маълумотларнинг алоҳида тоифаси ажралиб туради – оммавий отишмалар. Биргина жорий йилнинг ўзида 400 дан ортиқ ҳолат қайд этилган. Нима учун бу содир бўлади ва бу муаммони қандай ҳал қилиш керак, Kazinform агентлиги мухбири Рустем Қожибаев таҳлил қилди.
Оммавий отиш статистикаси
29 сентябрь ҳолатига кўра, Қўшма Штатларда 12 735 киши ўқ жароҳатларидан ҳалок бўлган, яна 24 403 киши жароҳат олган.
2024 йил бошидан буён мамлакатда 408 та оммавий отишма содир бўлди. Оммавий отишма тўрт ёки ундан ортиқ одам яраланган ёки ҳалок бўлган ҳодиса сифатида таърифланади.
Биргина сентябрь ойида 24 штатда 34 та оммавий отишма содир бўлди, Иллинойс штатида бир ой давомида тўртта ҳодиса қайд этилган, Алабама, Нью-Йорк, Пенсильвания, Техас ва Огайо штатларида эса учтадан оммавий отишма содир бўлган.
Қуролли зўравонлик архивининг статистик маълумотларига кўра, 2014 йилдан 2023 йилгача қуролдан ўлганлар сони 3,5 бараварга, 12 386 дан 43 197 га, жароҳатлар эса 22 175 дан 36 547 гача деярли икки баробарга ошган.
2014 йилдан 2023 йилгача оммавий отишмалар сони 272 дан 656 тагача 2,5 бараварга ошган.
Бундай турдаги энг қонли ҳужум 2017 йилда Лас-Вегасда бўлиб, 50 дан ортиқ одам ҳалок бўлган ва 500 киши жароҳатланган эди. Бироқ, оммавий отишмаларнинг аксариятида 10 дан кам одам ҳалок бўлади.
«Small Arms Survey» тадқиқотига кўра, 2018 йилда Қўшма Штатларда 326,8 миллион аҳолидан (2018 йил ҳолатига) 390 миллион ўқотар қуроллар муомалада бўлган.
Кўриниб турибдики, 6 йил давомида бу кўрсаткичлар ортиб бормоқда. “Annals of Internal Medicine” академик тиббий журналининг тадқиқотига кўра, фақат 2019 йил январидан 2021 йил апрелигача 7,5 миллион америкалик катталар янги қурол эгаси бўлишди.
Бу мамлакатда қурол назоратини ким қўллаб-қувватлайди?
Аксарият америкаликлар қурол назоратини қўллаб-қувватлайди. Америкалик Гэллап институти сўровига кўра, сўровда қатнашган америкаликларнинг 56 фоизи қуролга оид қонунларнинг қаттиқроқ бўлишини хоҳлайди, 31 фоизи амалдаги қонунларни сақлаб қолишни истайди ва 12 фоизи қонунларни юмшатиш керак, деб ҳисоблайди.
Бу масала сиёсий соҳада жиддий баҳс-мунозараларга сабаб бўлмоқда. Шундай қилиб, демократлар қурол ҳақидаги қатъий қонунларни деярли бир овоздан қўллаб-қувватламоқда. Республикачиларнинг атиги 24 фоизи ва мустақил сайловчиларнинг 45 фоизи худди шу баёнотга қўшилган.
Қурол қонунлари штатга қараб фарқ қилади. Шундай қилиб, Миннесота, Виржиния ва Вашингтоннинг учта штати ҳужум қуролларини тартибга солади, лекин тақиқламайди. 9 штатда ва АҚШ пойтахтида (Калифорния, Коннектикут, Делавер, Гавайи, Иллинойс, Мериленд, Массачусетс, Нью-Жерси, Нью-Йорк, Колумбия округи) ҳужум қуроллари тақиқланган.
Америкада қурол лоббиси
Миллий милтиқ ассоциацияси (NRA) Қўшма Штатлардаги энг кучли қурол лоббиси бўлиб қолмоқда ва Конгресс аъзоларига қурол сиёсати масалаларида таъсир қилиш учун катта бюджетга эга. Бир қатор штатлар қурол-яроққа қўйиладиган чекловларни асосан бекор қилди. Шундай қилиб, 2021 йил июнь ойида Техас ва 2023 йил апрель ойида Жоржия штатларида аҳолига лицензиясиз ёки тайёргарликсиз тўппонча олиб юришга рухсат берувчи қонунлар қабул қилинди.
АҚШ фуқароларининг ўқотар қуролга эга бўлиш ҳуқуқига қарамай, мамлакатда хавфсизлик даражаси паст. «Institute for Economics and Peace» халқаро таҳлилий маркази томонидан 2023 йилда ўтказилган «Global peace index 2023» дунёда хавфсиз давлатлар рейтинги дунёнинг 163 давлати орасида Қўшма Штатлар бор-йўғи 131-ўринни эгаллашини кўрсатди.
Вашингтондаги «The New Lines Institute for Strategy and Policy» Евроосиё хавфсизлиги ва фаровонлиги бўйича катта директори Қамар Бухорийнинг сўзларига кўра, асосий масала аҳолида қурол бўлиши ёки бўлмаслиги эмас, демократлар ва республикачилар ўртасидаги фарқ сиёсат қандай бўлишида.
Экспертнинг тушунтиришича, ўқотар қуролга бўлган ҳуқуқ АҚШ Конституциясининг иккинчи тузатишида мустаҳкамланган. Қонунчилик даражасида бирор нарсани ўзгартириш учун Конгрессда овозларнинг 2/3 қисми қўллаб-қувватланган қонунни қабул қилиш керак, бунга республикачилар ва демократлар қарама-қаршилиги шароитида эришиш деярли мумкин эмас.
Америкалик экспертнинг фикрича, шаҳар ва қишлоқ аҳолиси учун турли хил қурол қонунлари зарур.
“Гап шундаки, шаҳарларда полициячилар кўпроқ, аҳоли эса кучли автоматларга муҳтож эмас. Бироқ, ҳуқуқ-тартибот идоралари округдаги шериф ва унинг ўринбосарлари билан чекланган қишлоқ жойларида ҳуқуқ-тартибот идоралари жиноят содир бўлган жойга ўз вақтида етиб бора олмаслиги хавфи бор”, – дея тушунтирди Бухорий.
Мутахассиснинг фикрича, қурол бўйича ҳар қандай қарор сиёсий муросага келишни талаб қилади, мамлакат қутбланишининг ҳозирги шароитида бунга эришиш жуда қийин бўлади.
"Бу қурол лоббисида эмас, одамларнинг ҳис-туйғуларида. Шу боис, агар бу қонунда муаммо бўлганида, аҳоли жамоат жойларида қуролли зўравонликка чек қўйиш зарурлиги ҳақида масалани кўтарарди ва қурол лоббисининг таъсири бўлмайди, чунки овоз бериш халқнинг ўзида қолади”, – дейди эксперт.
Мутахассиснинг фикрича, агар жамоатчилик фикри ўзгарса, қурол ишлаб чиқарувчилар ҳеч нарса қила олмайди.
"Гап қуролга ҳуқуқ бўлиши керакми ёки йўқлигида эмас, америкаликлар қандай қуролларга эга бўлиши кераклигида", – дея таъкидлади у.
Мутахассиснинг сўзларига кўра, ҳуқуқ-тартибот органлари етарли бўлган шаҳарларда тинч аҳоли учун юқори қувватли автоматларга эҳтиёж қолмайди, чунки асосий вазифа ўзини ҳимоя қилишдир.
Хусусан, шаҳарларда рухсат этилган қурол турига чекловлар жорий этиш мумкин эди, аммо бу ташаббуслар АҚШ Конституциясига зид бўлган қурол олиб юришни чеклаш билан боғлиқ бўлади.
Яна бир муаммо – психологик соғлиғи билан боғлиқ муаммоларга дуч келган одамлар учун қуроллардан фойдаланиш имконияти. Бундай шароитда қурол сотиб олиш, синовлар ёки тиббий кўрикдан ўтиш талабларини кучайтириш керак. Қўшма Штатларда аллақачон жиноий текширувлар мавжуд, аммо қўшимча чоралар талаб қилиниши мумкин.
