АҚШ ва Европа: муносабатлар таҳдид остидами
ASTANA. Kazinform – Дональд Трампнинг Россия-Украина можаросини ҳал қилиш режаси АҚШ ва Украина президентларининг муваффақиятсиз якунланган учрашувидан сўнг яққол қийинчиликларга дуч келмоқда, деб ёзади Kazinform агентлиги халқаро кузатувчиси.
Европанинг реакцияси
28 февраль куни Дональд Трамп ва Владимир Зеленскийнинг Оқ уйда бўлиб ўтган учрашувида муваффақиятсизликка учраган музокаралардан сўнг дарҳол Украина учун кўп нарса йўқотилгандек туюлди ва унинг уруш ва тинчлик контекстидаги истиқболлари анча шубҳали бўлиб қолди. Трамп ва Зеленский ўртасида содир бўлган воқеаларнинг сабаблари қандай баҳоланишидан қатъи назар, энг мантиқий натижа АҚШ ёрдамини тўхтатиш бўлди.
Зеленский Вашингтондан сўнг дарҳол Буюк Британияга учиб кетди, у ерда бош вазир Кер Стармер билан учрашди, сўнгра Европа етакчилари саммитида иштирок этди. 2 март куни улар нафақат Украинага, балки Европани қайта қуроллантириш ва шарқий чегараларни мустаҳкамлаш масалаларига ҳам тегишли бир қатор баёнотлар берди. Йиғилишда Европа 2015 йилдаги Минск келишувлари билан боғлиқ вазиятнинг такрорланишига йўл қўймаслиги ва Украина хавфсизлик кафолатларини олиши кераклигини таъкидлагани ҳам характерлидир.
Лондондаги учрашув Вашингтоннинг ҳозирги сиёсатига тўғри келмаслиги аниқ. Шундай қилиб, Трампнинг Россия-Украина можаросини ҳал қилиш режаси энди яққол қийинчиликларга дуч келмоқда.
Зеленский Трампнинг режаларини бузди
Бу режада Трамп икки урушаётган томонлар ўртасида классик воситачи эмас, балки уларни шартли равишда музокаралар столига олиб келган ва тинчлик ўрнатишга мажбур қилган ҳукмрон куч бўлиши керак эди. Аммо бунинг учун Украина барча шартларга рози бўлиши керак бўлди, бунинг асосида Трамп Россия билан музокара олиб борар эди. АҚШ амалда унинг номидан гапириши керак эди ва фақат музокараларнинг якуний босқичида Москва ва Киев вакиллари бир-бирлари билан учрашишлари мумкин эди.
Айнан шунинг учун Украинанинг АҚШга 500 миллиард доллар миқдоридаги қарзи ҳақида келишув пайдо бўлди, бунинг учун у нодир металлар ва инфратузилмани қўлга киритмоқчи эди. Бу келишув, шубҳасиз, Киевни камситишни англатади, бу эса дунё олдида Трампга таслим бўлишнинг рамзий ҳаракати бўлиши керак эди. Аммо бунинг эвазига Украина назарий жиҳатдан АҚШ кафолатларини олиши керак эди.
Аммо Украина томони музокаралар давомида келишувга ўзгаришлар киритди. Бу эса Трампга Россия билан янада қаттиқроқ позицияда музокаралар бошлаш учун зарур шарт-шароитларни таъминлай олмади.
Россия президенти Владимир Путин билан музокаралар “савдолашиш” шаклида ўтиши керак эди – Трамп учун бу музокаралар олиб боришнинг мантиқий ва энг таниш формати. Аммо ноёб тупроқ металлари шартномаси бўйича келишувдаги ўзгаришлар унга зарур шарт-шароитларни яратиб бермади. У бундан аниқ норози. Зеленский илгари ҳам Трамп билан унчалик яқин эмас эди, ҳозир эса ундан ҳам кўпроқ. Балки шунинг учун ҳам Трамп музокараларнинг бир қисмини ўз зиммасига олиши учун АҚШ вице-президенти Ж.Д.Вэнсни Украина президенти билан учрашувга таклиф қилгандир.
Учрашув давомида Зеленский Трампни мақтамади ёки унинг саъй-ҳаракатларига қойил қолмади, бу эса беадаблик сифатида қабул қилинди. Қандай фитна назариялари пайдо бўлишидан қатъи назар, буларнинг барчаси режалаштирилган бўлиши даргумон. Овал кабинетдаги “жанжал”дан сўнг Трамп ва унинг ходимлари Зеленский кечирим сўраши кераклиги ҳақида гапирди. Яъни, бу Украина президентининг яна Трампнинг ҳукмронлигини рамзий тан олишини билдиради.
Европа АҚШдан ажралиб турадими?
Европаликлар, аслида, Трампга бундай имконият бермаган. Улар Венгрия Бош вазири Виктор Орбандан ташқари Украинани бирдамликда қўллаб-қувватладилар. Натижада, янги ҳақиқат пайдо бўлди. Аввалги Евро-Атлантика бирдамлиги сезиларли даражада заифлашмоқда, чуқур инқирозда бўлиши ҳам мумкин. Ҳозир Европа Россия билан муносабатларнинг асосий масаласида АҚШдан алоҳида ҳаракат қилмоқда. Бу, биринчи навбатда, Украинани қўллаб-қувватлаш билан боғлиқ муаммолар камроқ бўлишини билдиради.
Шунга кўра, Зеленский Трампдан кечирим сўраши шарт эмас. Трамп энди Россия билан кучли позицияда музокара олиб бора олмайди. Икки томонлама муносабатларни ривожлантириш, албатта, мумкин. Аммо Европасиз АҚШ санкцияларининг бекор қилиниши ҳам Россия иқтисодиётига унчалик таъсир кўрсатмайди.
Трамп ўзини жуда қийин аҳволга солиб қўйди. Агар у Украинасиз ва айниқса, Европасиз Россия билан шартнома тузса, бу у истаган самарани бермайди. Қолаверса, у Қўшма Штатларнинг ўзида ҳам кескин танқид мавзусига айланади, бу эса бир ярим йилдан кейин Конгресс ва Сенатга ўтказиладиган оралиқ сайловларга таъсир қилиши мумкин. Агар у Украинани қўллаб-қувватлашни давом эттиришдан бош тортса, бу унга бироз пул келтиради, аммо бу на дунёда, на АҚШда сиёсий дивидендлар олиб келмайди.
Агар Европа Украинани қўллаб-қувватлаш борасида АҚШнинг ўрнини боса олса, унда Вашингтоннинг ҳарбий-сиёсий қудрати ва ёрдам дастурлари қанчалик муҳим деган савол туғилади. Албатта, 1930 йиллардаги каби изоляция йўлига бориш мумкин, аммо кейин Вашингтонга ким қулоқ солади? Чунки Трампнинг ташқи сиёсатдаги риторикаси ҳеч қандай изоляцияга тўғри келмайди, аксинча, империализмга мос келади.
Шундай қилиб, айтиш мумкинки, Трамп бироз вақт ўтгач ҳаммасини яна такрорлайди. Чунки ҳозирги вазият унга Америка тарихидаги энг қудратли сиёсатчига айланишга ёрдам бермаяпти, у эса бунга умид қилмоқда. АҚШдаги изоляция унинг йўли эмас.
