АҚШ божхона тўловларини оширди: Қозоғистон экспортини нима кутади
ASTANA. Kazinform – 7 августда АҚШ дунёнинг кўплаб мамлакатлари учун янги божхона тўловларини жорий этди. Энди Америкага етказилган Қозоғистон товарларидан 25 фоизлик бож ундирилади. Бу ўзгариш мамлакат иқтисодиётига қандай таъсир қилади? Бу саволга Kazinform агентлиги таҳлилий шарҳловчиси жавоб излади.
Янги импорт божлари ҳақидаги ҳужжат 1 августда Дональд Трамп томонидан имзоланган. ҚР Савдо ва интеграция вазирлиги маълумотларига кўра, жорий этилган тариф чоралари АҚШга маҳаллий экспортнинг атиги 4,8 фоизини қамраб олган. Қолган 95,2 фоизга бож ундирилмайди.
Икки давлат ўртасидаги савдо
Қозоғистон ўзининг савдо ҳамкорларини диверсификация қилиш сиёсатига амал қилади. Мамлакат ўзининг йирик савдо-иқтисодий шериклари бозорларига тўсиқларсиз экспорт қилиш муҳим аҳамиятга эга. ҚР Миллий статистика бюроси маълумотларига кўра, 2024 йилда Қозоғистон ва АҚШ ўртасидаги товар айланмаси 4,2 миллиард долларни ташкил этди, бу ўтган йилга нисбатан 4 фоизга кўп (4,1 миллиард доллар).
2024 йилда Қозоғистон АҚШга экспортини 30,6 фоизга ошириб, 2 миллиард долларга етди. АҚШдан импорт 2,2 миллиард долларни ташкил этди.
Жаҳон иқтисодиёти ва сиёсати институти эксперти Лидия Пархомчикнинг айтишича, Қозоғистон АҚШ бозорига асосан нефть экспорт қилади. 2024 йил натижаларига кўра, унинг улуши АҚШга экспорт умумий ҳажмининг 56 фоизини ташкил этди.
Муҳим экспорт хомашёси орасида уран бор, унинг улуши 16 фоизга яқин. Кейин кумуш - 12%, ферроқотишмалар - 9,5%. Савдо вазирлиги маълумотларига кўра, ушбу тоифалар айниқса муҳим товарлар рўйхатига киритилган. Яъни, Қозоғистондан АҚШга етказиб бериладиган маҳсулотларнинг 92 фоизига янги божлар қўлланилмайди.
Вазирликнинг аниқлик киритишича, қўшимча божлар фақат айрим товарлар гуруҳига нисбатан қўлланилади. 2024 йилда ушбу товарлар экспорти тахминан 100 миллион долларни ташкил этди. Улар орасида фосфор (15,9 миллион доллар), ферросилиций (12,7 миллион доллар), линзалар (4,1 миллион доллар), буғдой клейковина (4 миллион доллар) ва аммоний нитрати (2,4 миллион доллар) бор.
Савдо ва интеграция вазири Арман Шаққалиевнинг сўзларига кўра, ушбу товарлар улуши АҚШга экспорт қилинадиган экспортнинг атиги 4-8 фоизини ташкил этади.
Йилнинг биринчи ярмида пасайиш кузатилди
2025 йилнинг дастлабки 6 ойида Қозоғистон ва АҚШ ўртасидаги ўзаро савдо ҳажми 1,6 миллиард долларни ташкил этди. Бу ўтган йилнинг шу даврига нисбатан 22 фоизга кам. Ўтган йили ушбу даврда товар айирбошлаш ҳажми 2 миллиард долларга етган.
Қозоғистондан АҚШга экспорт ҳажми 36,3 фоизга камайиб, 566,5 миллион долларни ташкил этди. Бу айрим товарлар экспортининг сезиларли даражада камайиши билан боғлиқ. Масалан, нефть етказиб бериш 61,7 фоизга, яъни 577,9 миллион доллардан 221,1 миллион долларга қисқарди. Бунга ферроқотишмалар – 30,1 фоизга (81,1 миллион доллардан 56,7 миллион долларга), кумуш – 7,6 фоизга (89,4 миллион доллардан 82,6 миллион долларгача) киради.
Мутахассислар нима дейди?
Қозоғистон иқтисодиётининг тузилиши туфайли мамлакатда савдо балансининг профицити шаклланиши мумкин. Яъни экспорт қилаётган маҳсулотларимиз импортдан кўп.
“Аслида, биз Қозоғистон экспорти АҚШдан импортнинг пул қийматидан камроқ эканлигини кўрамиз. Энди савол туғилади: 25 фоизлик тариф жорий этилгандан кейин бу баланс ўзгарадими? – дейди Лидия Пархомчик.
Қозоғистон томонидан экспорт қилинадиган товарларнинг асосий қисми хом ашё бўлиб, уларнинг нархи жаҳон бозоридаги вазиятга қараб ўзгариб туради. Масалан, нефть етказиб беришнинг якуний баҳоси жаҳон бозорига боғлиқ.
“Агар 2024 йил ва 2025 йил январь-июнь ойларидаги нефть ва уран экспорти ҳажмини солиштирадиган бўлсак, баъзи ўзгаришларни кузатишимиз мумкин. АҚШ бозорига уран етказиб бериш ҳажми ортиб боряпти”, - деди эксперт.
Экспорт қилинадиган уран миқдори икки баравар ошди. Бунинг шарофати билан Қозоғистоннинг ушбу тоифадаги экспорт даромади ҳам қарийб икки баравар ошди.
Бироқ, нефть экспортида тескари тенденция мавжуд. 2024 йилнинг биринчи ярмида Қозоғистон АҚШга қарийб 570 миллион долларга нефть сотган бўлса, жорий йилда бу кўрсаткич икки баробарга, экспорт ҳажми ҳам қисқарган.
Айрим экспертларнинг фикрича, Қозоғистон йил охиригача яна нефть етказиб бериш ҳажмини ошириши мумкин.
“Бироқ 2025 йилнинг биринчи ярмида нефтнинг ўртача нархи ўтган йилнинг шу даврига нисбатан пастроқ. Экспорт ҳажмини аввалги даражага қайтарсак ҳам, арзон нархлар туфайли даромад кам бўлиши мумкин, - дейди Пархомчик.
Шу билан бирга, АҚШдан Қозоғистонга импорт барқарорлигича қолди. Мутахассислар бу тенденция 2025 йил охиригача давом этишини тахмин қиляптилар.
“Астана учун жаҳон миқёсида экспортни илгари суриш - миллий манфаатларни ҳимоя қилиш йўналишларидан биридир. Бу борада АҚШнинг ҳаракатлари ҳам бундан мустасно эмас. Бироқ шуни тушунишимиз керакки, АҚШнинг тариф сиёсатидаги ўзгаришлар Марказий Осиё минтақасига қаратилган чора эмас, балки глобал тенденциянинг аксидир”, - дея хулоса қилди Л.Пархомчик.
Иқтисодчи Арман Бейсембаев фикрича, жорий этилган тарифлар Қозоғистон экспортига жиддий таъсир кўрсатмайди.
“Биз хом ашё экспорт қилувчи давлатмиз. Қўшниларимиз ва Америка Қўшма Штатлари билан асосан хомашё орқали савдо қиламиз. Бу - нефть, буғдой, қанд лавлаги. Биз кўпинча уларни қайта ишламасдан жўнатамиз. Қўшма Штатлар билан ҳам худди шундай ҳолат. Биз уларни хом ашё билан таъминлаймиз ва бу маҳсулотлар истисно ҳолатлар рўйхатига киритилган. Улардан божхона тўловлари олинмайди”, - деди эксперт.
Эксперт қозоғистонликларнинг хавотирларига ҳам жавоб бериб, божхона тўловларининг жорий этилиши экспортни тақиқлаш эмаслигини таъкидлади.
“Ўзаро савдо барибир тўхтамайди. Шунчаки, бизнинг товарларимиз АҚШ бозорида 25 фоизга қимматлашади. Бу йўқотишларни ким қоплайди? Албатта, бу маҳсулотлардан фойдаланадиган америкалик истеъмолчилар”, - деб тушунтирди у.
Бейсембаевнинг сўзларига кўра, божхона тўловидан асосий мақсад импорт қилинадиган маҳсулотларнинг рақобатбардошлигини пасайтиришдир. Энди ўша товарларнинг нархи 25 фоизга ошса, талаб ўзгаришсиз қоладими? Бу савдода қийинчиликлар туғдирувчи омиллардан бири бўлиши мумкин.
Қозоғистон ҳукумати АҚШ билан музокараларни давом эттираётган бўлса-да, Қозоғистон экспортининг катта қисми янги тарифлардан озод қилинади. 2025 йил охирига келиб, икки давлат ўртасида савдо тақчиллиги юзага келиши мумкин. Буларнинг барчаси жаҳон бозоридаги вазиятнинг ўзгариши ва янги савдо тарифларининг жорий этилиши билан боғлиқ.
Муаллиф: Мадияр Толеуов
