31 май - Бутунжаҳон тамакисиз кун. Одамлар камроқ чекишни бошладилар
Жаҳон соғлиқни сақлаш ташкилоти (ЖССТ) раҳбарлигида ташкил этилган бу йилги мавзу “болаларни тамаки саноати аралашувидан ҳимоя қилиш” бўлди.
Бу йилги глобал кампания тамаки саноатининг ёшларга зарарли таъсиридан жамоатчилик хабардорлигини оширишга қаратилган. Ушбу контекстда ташкил этиладиган тадбирлар ёшларни зарарли тамаки маҳсулотлари билан қамраб олишни қандай тўхтатиш ҳақида хабардорликни оширишга қаратилган.
Жаҳон соғлиқни сақлаш ташкилотининг жорий йилда эълон қилинган глобал тамаки истеъмоли тўғрисидаги ҳисоботига кўра, 2020 йилда тахминан 20 фоизни ташкил этган 15-24 ёш гуруҳидаги чекиш даражаси 2022 йилда тахминан 13 фоизга тушган.
Гарчи 13-15 ёшдаги болаларнинг қарийб 10 фоизи бутун дунё бўйлаб тамаки маҳсулотларини истеъмол қилса-да, уларнинг умумий сони 37 миллионни ташкил этади.
Тамаки истеъмоли камайиб бормоқда
ЖССТ томонидан бу йил эълон қилинган ҳисоботга кўра, дунё бўйлаб тамаки маҳсулотларини истеъмол қилувчилар сони камайиб бормоқда.
Ҳисоботда таъкидланишича, 2000 йилда 1,36 миллиард тамаки истеъмолчиси бўлган бўлса, дунё аҳолисининг ўсишига қарамай, бу кўрсаткич 2022 йилда 1,25 миллиардга тушди.
Ҳисоботда қайд этилишича, 2000 йилда дунёнинг аҳолисининг катталар қисми қарийб 33 фоизи тамаки маҳсулотлари истеъмол қилган бўлса, орадан 22 йил ўтиб бу кўрсаткич 21 фоизга тушган.
ЖССТ аҳолининг хабардорлигини ошириш орқали 2030 йилга бориб бу кўрсаткични 18 фоизга камайтиришни мақсад қилган.
Жануби-Шарқий Осиё тамаки истеъмоли бўйича дунёда етакчилик қилади
Жаҳон миқёсида энг юқори чекиш даражаси Жануби-Шарқий Осиёда - 26,5 фоиз, Европада - 25,3 фоиз, Ғарбий Тинч океанида - 22,5 фоиз, Шарқий Ўртаер денгизида - 17,9 фоиз, Шимолий ва Жанубий Америкада - 16,6 фоиз ва Африкада 9,5 фоизни ташкил этади.
ЖССТ 2030 йилга бориб Европа тамаки истеъмоли бўйича дунёдаги энг юқори кўрсаткичга эга бўлиши прогноз қилинмоқда, бу 23 фоиздан сал кўпроқ.
Бундан ташқари, ЖССТ Европа минтақасида аёллар ўртасида тамаки истеъмоли глобал ўртача кўрсаткичдан икки баравар кўпроқ эканлигини ва бу кўрсаткич бошқа минтақаларга қараганда анча секин пасайиб бораётганини қайд этади.
Ҳар йили 8 миллион киши вафот этади
Дунё бўйлаб ҳар йили тахминан 8,3 миллион киши тамаки маҳсулотларини истеъмол қилиш билан боғлиқ касалликлардан вафот этади. Улардан 7 миллион нафари тўғридан-тўғри чекиш туфайли вафот этса, тахминан 1,3 миллион киши пассив сигарет чекиш туфайли нобуд бўлади.
Инсон ҳаётига кўп жиҳатдан салбий таъсир кўрсатадиган чекиш дунёдаги ўлимнинг энг муҳим сабабларидан биридир. ЖССТ маълумотларига кўра, чекиш 30 ва ундан катта ёшдаги одамлар ўлимининг тахминан 12 фоизига сабаб бўлади.
Осиё ва Европада тамаки ўлим даражаси энг юқори
Дунёдаги 1,25 миллиард чекувчиларнинг 80 фоиздан ортиғи паст ва ўрта даромадли мамлакатларда яшаса-да, чекиш билан боғлиқ ўлимларнинг энг кўп сони Осиё ва Шарқий Европада содир бўлади.
Тамаки ўлимининг энг юқори кўрсаткичлари Осиё ва Европада жойлашган бўлиб, Кирибати 100 000 кишига 368 та ўлим билан рўйхатда биринчи ўринда туради. Кейинги ўринларда Соломон оролларида - 328, Гренландияда - 193, Непалда - 186, Черногорияда - 175, Шимолий Македонияда - 170, Мўғулистонда - 166, Папуа-Янги Гвинеяда - 161, Камбоджада - 157, Украинада - 152, Сербияда - 152, Ливанда - 1810, Болгарияда - 1810 кишига тўғри келади.
Сигарет таркибида 7 минг хил кимёвий моддалар мавжуд
ЖССТ дунё бўйлаб ҳар йили 65 000 нафар бола чекувчилар ва чекувчилар тутунига дучор бўлганлар оилаларида нафас йўллари касалликларидан вафот этишига эътибор қаратади.
Чекиш бутун дунё бўйлаб ўпка саратонидан ўлимнинг учдан икки қисмига сабаб бўлади ва касалликнинг асосий сабабидир. Ҳатто уйда ёки ишда сигарета тутунига дучор бўлган чекмайдиганлар ҳам ўпка саратони билан касалланиш эҳтимоли кўпроқ.
ЖССТ маълумотларига кўра, чекишни ташлаган одамлар 10 йилдан кейин ўпка саратонига чалиниш эҳтимоли чекувчиларга қараганда икки баравар кўп.
Чекишнинг соғлиқ учун энг кенг тарқалган салбий таъсири шундаки, у сурункали нафас олиш касалликларини келтириб чиқаради. Чекиш сурункали обструктив ўпка касаллиги (СОЎК) нинг асосий сабабидир. Айниқса, ёшлигида чекишни бошлаган одамларда кенг тарқалган СОЎК ўпканинг соғлом ривожланишини жиддий равишда секинлаштиради.
Об-ҳаво шароитларига ҳам салбий таъсир кўрсатадиган сигарет тутуни таркибида 7 минг хил кимёвий моддалар мавжуд бўлиб, улардан 69 таси саратон касаллигини келтириб чиқаради.
