2025 йилда жаҳон иқтисодиёти қандай ўзгарди
ASTANA. Kazinform — 2025 йил жаҳон иқтисодиёти учун қийин ва ҳал қилувчи даврга айланди. Глобал ўсишнинг секинлашиши ва давлатлар ўртасидаги савдо чекловларининг кучайиши мамлакатлар ва минтақаларнинг иқтисодий ривожланишига сезиларли таъсир кўрсатди. Молия бозорларидаги беқарорликка қарамай, сунъий интеллектни ривожлантиришга қаратилган мисли кўрилмаган кенг кўламли инвестициялар иқтисодий тузилманинг ривожланишига катта туртки берди. Kazinform агентлиги мухбири йил давомида глобал иқтисодий вазиятга таъсир кўрсатган асосий тенденциялар ва муҳим воқеаларни таҳлил қилди.
Иқтисодий заифлик
Халқаро валюта жамғармаси 2025 йилда глобал иқтисодиётни "ноаниқ муҳитда заиф барқарорлик" деб баҳолади. Иқтисодий ҳамкорлик ва тараққиёт ташкилоти ҳам шунга ўхшаш нуқтаи назарга эга бўлиб, ҳозирги ўсишни "барқарор ўсиш кузатилса-да, унинг заиф жиҳатлари кучайиб бораётган давр" деб таърифлайди.
Халқаро валюта жамғармаси маълумотларига кўра, йил охирига келиб глобал ялпи ички маҳсулот 3,2% га ўсади, бу ўтган йилги 3,3% дан бироз паст. Ўсиш суръатлари мамлакатлар ва минтақалар бўйича фарқ қилади: Хитойнинг ялпи ички маҳсулоти 5% га, АҚШ 3% га, Япония 2,3% га, Европа Иттифоқи 1,4% га ва Жанубий Корея 0,9% га ўсади. Осиё тараққиёт банки Марказий Осиё мамлакатлари учун 5,8% ўсишни башорат қилмоқда.
Жаҳон савдоси тарихий юқори кўрсаткичга яқинлашмоқда. БМТнинг Савдо ва тараққиёт бўйича конференцияси савдо 7% га ўсиб, жами 35 триллион доллардан ошишини башорат қилмоқда.
Глобал инфляция аста-секин пасаймоқда. Халқаро валюта жамғармаси прогнозига кўра, 2025 йилда ўртача инфляция 4,2% га етиб, 2024 йилги 5,7% билан солиштирганда камаяди. Бу кўрсаткич 2022 йилги 8,7% дан сезиларли даражада паст.
Трамп давридаги глобал бозорлардаги ўзгарувчанлик
2025 йил глобал молия бозорлари учун жуда муҳим йил бўлди. Февраль ойида АҚШ импорт боҗларини ошириш ҳақида қарор қабул қилди, бу қарор бир неча ҳафта ичида бутун дунё бозорига тез таъсир кўрсатиб, акцияларнинг қулашига ва бозордан триллионлаб долларнинг йўқолишига олиб келди.
Февралдан апрелгача АҚШ S&P 500 индекси 21,6% га, Европа EURO STOXX 50 20% га ва Япония NIKKEI 225 тахминан 23% га пасайди. Фонд бозорларидаги "кайфият" аввалги глобал инқирозларнинг дастлабки ойларидаги каби эди.
Йилнинг иккинчи ярмида АҚШ ва унинг бир нечта шериклари ўртасидаги савдо келишувлари вазиятни аста-секин барқарорлаштирди. Натижада, бозор ўзгарувчанлиги пасайди, кескинликлар юмшади ва ҳатто оптимизм ҳам барқарорлашди. Натижада, S&P 500 индекси тахминан 11% га, EURO STOXX 50 эса 4,3% га ошди ва NIKKEI 225 энг юқори ўсишни кўрсатди ва деярли 28% га ошди.
Криптовалюта бозори ҳам ўзининг кескин пасайиши ва ўсиш циклини бошдан кечирди. Йилнинг дастлабки тўрт ойида биткоин нархи 98 минг доллардан 75 минг долларгача пасайди. Кузда энг йирик криптовалюта тарихий максимал даражага етиб, 126 минг долларгача кўтарилди, бироқ йил охирига келиб у яна 90 минг доллар атрофида пасайди. Бу кўрсаткич криптовалюта бозори инвесторларнинг кайфиятига жуда сезгир эканлигини исботлайди.
Нефть бозори йил давомида глобал иқтисодий пасайиш хавфларини талабнинг тикланишига умид билан мувозанатлаштириб келяпти. Brent нефти 75 доллардан 60 долларгача пасайди, бу эса глобал иқтисодий ўсишга нисбатан эҳтиёткорликни акс эттиради.
Мудофаа активлари диққат марказида бўлди. Олтин фьючерслари 2636 доллардан 4400 долларгача, кумуш нархи эса 30 доллардан 60 долларгача кўтарилди. Бу ўсиш иқтисодий ва геосиёсий ноаниқлик шароитида капитални сақлашга қаратилган воситаларга талаб қанчалик юқори эканлигини яққол кўрсатади.
Сунъий интеллект буми ёки "Скайнет" яқинлашмоқда
Машҳур Америка журнали Time ўзининг сўнгги декабрь сонида "Сунъий интеллект архитекторлари"ни 2025 йилнинг одамлари деб атади. Бу танлов ўтган йилнинг энг муҳим ўзгаришларининг аниқ белгиси бўлди ва сунъий интеллект нафақат технологик янгилик, балки жаҳон иқтисодиётини тубдан ўзгартира оладиган кучга айланганини кўрсатади.
2025 йилга келиб, сунъий интеллект ривожланиш учун тўлақонли инфратузилмага айланди. Мутахассисларнинг фикрига кўра, бутун дунё бўйлаб сунъий интеллектга тахминан 1,5 триллион доллар сарфланган, унинг катта қисми ҳисоблаш қувватини ошириш ва инфратузилмани ривожлантиришга йўналтирилган. Бу, ўз навбатида, яримўтказгичлар бозорининг рекорд даражада ўсишига ҳисса қўшди. Масалан, график процессорлар ишлаб чиқарувчи Nvidia 2025 йил кузида бозор капиталлашуви 5 триллион долларга етган жаҳон тарихидаги биринчи компания бўлди.
Молиявий бозорлар ушбу таркибий ўзгаришларга дарҳол жавоб берди. CNBC маълумотларига кўра, биринчи марта S&P 500 индекси сунъий интеллект билан боғлиқ компаниялар атрофида сезиларли даражада жамланган. Ҳозирги вақтда Nvidia, Microsoft, Apple, Alphabet ва Amazon каби бешта йирик технологик корпорация индекснинг умумий бозор капиталидаги тахминан 30% ни ташкил этмоқда. Бу кўрсаткич сунъий интеллектнинг жаҳон иқтисодиётидаги роли кучайиб, молия бозорларининг ривожига йўналиш берувчи асосий омиллардан бирига айланганини очиқ кўрсатади.
2025 йил бир нарсани аниқ кўрсатди: сунъий интеллект энди келажак нарсаси эмас, балки замонавий иқтисодиётнинг ривожланишини белгиловчи муҳим омил.
