2025 йилда Қозоғистонда қандай муҳим тадбирлар ўтказилади
2025 йилда қозоғистонликлар миллий, давлат байрамлари ва юбилейларини нишонлайдилар. Келгуси йил нафақат Қозоғистон, балки халқаро аҳамиятга молик юбилей ва воқеаларга бой бўлади, деб хабар беради Каzinform.
Қозоқ хонлиги ташкил топганига 560 йил тўлади
1465 йилда султонлар Керей ва Жанибек Қозоқ хонлигига асос солди. Бу тарихий воқеа кейинги асрларда қозоқ халқининг бирлашишига, унинг мустаҳкамланишига, халқ манзилгоҳи ҳудуди яхлитлигига, кўп асрлик маданиятнинг гуллаб-яшнашига йўл очди. Бу ҳақда Муҳаммад Ҳайдар Дулатийнинг “Тарих-и Рашидий” асарида айтилган.
Шоқан Уалиханов М. Х. Дулатий ижодини ўрганган ва ҳурмат қилган, В. В. Вельяминов эса унда қозоқлар ҳақидаги маълумотларга катта аҳамият бериб, бу асарга шундай баҳо берган: “Муҳаммад Ҳайдар ёзган деярли ҳамма нарса янги ва жуда қизиқ. Унинг ҳикоялари, ҳар қандай нуқтаи назардан, мантиқий ва масъулият билан ажралиб туради".
Қозоқ хонлиги ўзининг тарихий йўлида қийинчилик ва таҳдидларга тўла йиллар ва асрларни бошидан кечирди. Қосимхоннинг “Нурли йўли”, Есимхоннинг “Эски йўли”, Таукехоннинг “Етти қонуни” – буларнинг барчаси халқ хотирасида сақланиб қолди. Қозоқлар жунғор босқинининг оғир фалокат йилларини, XX асрнинг биринчи ярмидаги очарчиликни, Сталин террорини, Улуғ Ватан урушини бошидан кечирди. 1991 йилда эса жаҳон харитасида Қозоғистон Республикаси пайдо бўлди.
Албатта, бизнинг тарихимиз Қозоқ хонлиги пайдо бўлганидан анча олдин бошланади. Ва шунга қарамай, Қозоқ хонлигининг ташкил топиши ва қозоқ давлатчилигининг шаклланиши, ўз аҳамиятига кўра, халқ тарихидаги энг муҳим даврлардан бири ҳисобланади.
КAZINFORM агентлиги ташкил топганига 105 йил тўлди
2025 йилда мамлакатдаги энг қадимий медиа ресурслардан бири – Kazinform халқаро ахборот агентлиги ўзининг 105 йиллигини нишонлайди. Бир асрдан кўпроқ вақт давомида агентлик сиёсат, иқтисодиёт, соғлиқни сақлаш, спорт, маданият ва жамият ҳаётига оид маълумотлар манбаи сифатида ўз нуфузини мукаммал сақлаб келмоқда.
Биринчи қозоқ ахборот агентлиги 1920 йилда Оренбургдаги РОСТАнинг Оренбург-Тўрғай бўлими негизида очилган. 1925 йилда агентлик номи КазРОСТга ўзгартирилди. 1937 йилда "КазТАГ" номи билан агентлик Қозоғистон ССР Вазирлар Кенгашининг юрисдикциясига ўтказилди. Олтмиш йил ўтгач, 1997 йил 10 сентябрда "Қозоғистон ахборот агентлиги" ("ҚазАА") республика давлат корхонаси ташкил этилди. 2014 йил январь ойида Kazinform мамлакатдаги биринчи халқаро ахборот агентлиги мақомини олди. 2022 йилда агентлик Қозоғистон Республикаси Президентининг телерадиокомплекси таркибига кирди.
Kazinform ахборот агентлиги қозоқ, рус, инглиз, хитой ва ўзбек тилларида хабар тарқатади. Бундан ташқари, хориждаги ватандошлар учун лотин ва араб алифбосидаги “төте жазу”да янгиликлар бериб борилмоқда. Агентлик офиси Астана шаҳрида жойлашган бўлиб, барча вилоятларда ўз мухбирлари ишлайди. Россия, Хитой, Туркия, Европа, Озарбайжон, Ўзбекистон, Қирғизистон ва Иорданияда мухбирлари бор. Бу мамлакатда ва дунёда содир бўлаётган воқеалар ҳақида ишончли маълумотларни тезкорлик билан тарқатиш имконини беради.
Қозоғистон Конституциясига 30 йил тўлади
Бундан 30 йил аввал, 1995 йил 30 августда ўтказилган Конституциявий референдум натижаларига кўра Қозоғистон Республикасининг янги Конституцияси қабул қилинди. Умуман олганда, мустақил Қозоғистоннинг Асосий қонуни тарихи 1993 йилдан бошланади. Амалдаги иккинчи Конституция йирик арбоблар, олимлар, сиёсатчилар иштирокида ишлаб чиқилган.
Бугунги кунга қадар Конституцияга 1998, 2007, 2011, 2017, 2019 ва 2022 йилларда ўзгартиришлар киритилган. Охирги ўзгартириш ва қўшимчалар 2022 йил 5 июндаги умумхалқ референдумида қабул қилинган. Натижада Конституциянинг 33 моддасига ўнлаб ўзгартиришлар киритилди. Конституцияга киритилган ўзгартириш ва қўшимчалар бошқарувнинг суперпрезидентлик моделидан президентлик республикасига тўлиқ ўтиш, қатор ваколатларни қайта тақсимлаш, Парламент ролини кучайтириш ва унинг мавқеини юксалтириш, бунда жамоатчилик иштироки имкониятларини кенгайтириш, давлат органлари ва фуқароларнинг ҳуқуқларини ҳимоя қилиш усулларини такомиллаштириш жараёнларининг ҳуқуқий асосларини шакллантиришга қаратилган.
— Конституциямизда ер ва ер ости бойликлари, сувлар, ўсимлик ва ҳайвонот дунёси, бошқа табиий бойликлар халққа тегишли экани таъкидланган. Ушбу меъёрнинг қабул қилиниши туфайли “Миллий жамғарма — болаларга” кенг кўламли дастури ишга туширилади. Халқнинг чинакам буюклиги ҳар бир оила, ҳар бир фуқаро фаровонлигидадир, шунинг учун ҳам миллий иқтисодиёт халқ манфаати учун ишлаши керак, — деди Давлат раҳбари.
Улуғ Ватан урушидаги Ғалабанинг 80 йиллиги
2025 йилда Улуғ Ватан урушидаги ғалабага (1941-1945) 80 йил тўлади. Шу муносабат билан МДҲ давлатларида 2025 йил “Нацизмга қарши курашда Ғалаба ва бирдамликнинг 80 йиллиги йили” деб эълон қилинди.
Шафқатсиз уруш 1941 йил 22 июнда бошланиб, 4 йил, 1418 кун давом этди. Собиқ Иттифоқнинг 27 миллионга яқин фуқароси вафот этди. Қозоқ заминидан фронтга кетган 1 миллион 200 минг жангчининг 600 минг нафари қайтмаган. 500 дан ортиқ қозоғистонлик аскарлар Совет Иттифоқи Қаҳрамони бўлишди. Бу унвон 1965 йилда генерал Сабир Раҳимовга, 1990 йилда Бауржан Момишулига берилган. Талғат Бигелдинов икки марта Совет Иттифоқи Қаҳрамони унвони билан тақдирланган. Леонид Беда, Иван Павлов, Сергей Луганский, Чугуев ҳарбий авиация мактабининг битирувчиси, уруш йилларида Чимкентга кўчирилди, Иван Кожедуб - уч марта қаҳрамон. Пулемётчи Маншук Маметова ва мерган Алия Молдағуловалар ҳам вафотидан сўнг ушбу юксак унвонга сазовор бўлди.
Қизил Армияни ҳарбий техника билан таъминлашда Қозоғистоннинг табиий бойликлари муҳим рол ўйнади. Қозоғистон мис, қўрғошин, висмут, молибден ва полиметалларни ҳарбий ишлаб чиқариш учун зарур бўлган конларни ўзлаштириш бўйича етакчи эди. Марганец, вольфрам, никел ишлаб чиқариш йўлга қўйилди. Қозоғистондаги мудофаа заводлари қурол ва ўқ-дорилар ишлаб чиқаришни ўзлаштирди. Қарағанди кончилари саноат ва транспортни кўмир билан таъминладилар, Орал ва Эмба нефтли районлари суюқ ёқилғи ишлаб чиқаришни кўпайтирдилар. Қозоғистон қишлоқ хўжалиги фронт ва фронт ортини озиқ-овқат, саноатини эса хом ашё билан таъминлади.
Бу йил Россия президенти Владимир Путин Қозоғистонга навбатдаги давлат ташрифи чоғида Қасим-Жомарт Тоқаевни 2025 йил 9 май куни Москвада бўлиб ўтадиган кенг кўламли тадбирларга таклиф қилди.
Ўз навбатида Қозоғистон Президенти Ғалабанинг 80 йиллигини нишонлаш бўйича қўшма тадбирлар режасини тасдиқлашни таклиф қилди.
Давлат маслаҳатчиси Ерлан Қариннинг сўзларига кўра, Қозоғистонда ушбу юбилейга бағишланган тадбирлар 2025 йил январь ойида бошланади.
Бундан ташқари, Ғалабанинг 80 йиллиги арафасида «Айбын» ҳарбий ордени даражаларига Иккинчи жаҳон урушининг афсонавий қаҳрамонлари Сағадат Нурмағамбетов, Бауржан Момишули, Раҳимжан Қошқарбаев кабиларнинг номлари берилади.
Бойқўнғир космодромига 70 йил
Келгуси йил дунёдаги биринчи ва энг йирик космодром - Бойқўнғирнинг ташкил этилганига 70 йил тўлади. Космодром 1955 йил 12 апрелда Қизилўрда вилоятида илмий-тадқиқот полигони сифатида ташкил этилган ва 1957 йилда фойдаланишга топширилган. Ўша йили 4 октябрда космодромдан Ернинг биринчи сунъий йўлдоши учирилди ва 1961 йил 12 апрелда биринчи одам Юрий Гагарин коинотга учди. Бу нафақат постсовет республикалари, балки бутун дунё учун муҳимдир. Инсоният коинотни ўрганиш орзусидан илмий-техника тараққиётига, номаълум коинотга, юлдузлар сари қадам ташлади.
Бойқўнғир коинотни ўрганиш бўйича кўплаб инновацион ташаббуслар учун майдонга айланди. Бу ердан Қуёш, Ой, Венеранинг биринчи сунъий йўлдошлари, “Восток”, “Восход”, “Союз”, “Прогресс” космик кемалари, “Салют”, “Мир” орбитал станциялари ҳамда Халқаро космик станциянинг модуллари учирилди. 1991 йилда Қозоғистон мустақилликка эришгач, Бойқўнғир космодромининг мақоми масаласини кўтарди. 1994 йилда космодромни Россияга ижарага бериш тўғрисида шартнома имзоланди. Россия 2050 йилгача Бойқўнғирдан фойдаланиш ҳуқуқига эга. Бугунги кунда Бойқўнғир халқаро космик дастурларнинг муҳим маркази бўлиб қолмоқда.
Қозоғистондаги космик тадқиқотлар биринчи қозоқ космонавти Тоқтар Аубакиров билан бевосита боғлиқ. У 1991 йил 2 октябрда “Союз ТМ-13” кемасида Бойқўнғирдан коинотга учди. Коинот кемаси “Мир” яқин орбитал мажмуаси билан туташди ва Т.Аубакиров бошқа космонавтлар билан биргаликда биотехнология, металлургия, тиббиёт, Орол ҳудуди бўйича илмий-тадқиқот ишларини олиб борди.
Иккинчи қозоғистонлик космонавт Талғат Мусабаев коинотга уч марта парвоз қилди. Бундан ташқари, 2015 йил сентябрь ойида Қозоғистоннинг учинчи фуқароси Айдин Аимбетов коинотга учди. У халқаро экипаж таркибида коинотни забт этган қозоғистонлик биринчи космонавтдир.
Қозоғистон халқи Ассамблеясига 30 йил
2025 ил 1-март куни Қозоғистон халқи Ассамблеяси ташкил этилганига 30 йил тўлади, шу билан бирга Миннатдорчилик куни нишонланади. Ассамблея мамлакатда миллатлараро тотувлик ва тинчликни сақлаш ва мустаҳкамлаш мақсадида 1995 йилда ташкил этилган.
Дастлаб унинг мақоми Президент ҳузуридаги маслаҳат органи сифатида тасдиқланди. Бироқ, Ассамблея мустаҳкам ҳуқуқий асосга ва ижтимоий-сиёсий мақомга эга конституциявий органга айланди. Давлат раҳбари Ассамблея томонидан таклиф этилган номзодлар орасидан Парламент Сенатининг 5 нафар аъзосини тайинлайди. Мамлакатда мингдан ортиқ этник-маданий бирлашмалар, оналар ва оқсоқоллар кенгашлари фаолият кўрсатмоқда. Шунингдек, Президент топшириғига асосан ташкил этилган Ассамблея ёшлари ва Медиация кенгаши ҳам фаол иш олиб бормоқда. Барча ҳудудларда ҚХА журналистлари клублари ва этник гуруҳларнинг оммавий ахборот воситалари фаолият юритмоқда.
Маданият ва ахборот вазирлигининг хабар беришича, Ассамблеянинг 30 йиллигини нишонлаш доирасида мамлакат ва хорижда 150 дан ортиқ турли кўринишдаги тадбирлар ўтказиш, камида 1,5 миллион кишини қамраб олиш режалаштирилган.
Халқаро тадбирлар
2025 йилда Қозоғистон Япониянинг Осака шаҳрида бўлиб ўтадиган EXPO кўргазмасида иштирок этади. Кўргазманинг умумий майдони тахминан 155 гектарни ташкил этади ва у сунъий Юмешима оролида ўтказилади. “Келажак жамиятини ҳаётимиз учун лойиҳалаш” мавзуси бўлган кўргазмада Қозоғистон павильони “Ҳаётни қутқариш” кластерида жойлашади. Қозоғистон павильони Италия, Нидерландия, Сингапур ва Болгария павильонлари билан туташ бўлади. Кўргазма 13 апрелдан 13 октябрга қадар давом этиши режалаштирилган. Ташкилотчиларнинг прогнозларига кўра, кўргазмага 150 мамлакатдан 28 миллиондан ортиқ киши ташриф буюради.
2025 йилда Қозоғистон Марказий Осиё-Хитой саммитига мезбонлик қилади. Бундай қарор 2023 йил май ойида Хитойнинг Сиань шаҳрида бўлиб ўтган биринчи “Марказий Осиё – Хитой” саммитида қабул қилинган.
Хитой келгуси йили Шанхай ҳамкорлик ташкилоти саммитига мезбонлик қилади. Шу йил Астана шаҳрида бўлиб ўтган ШҲТга аъзо давлатлар Давлат раҳбарлари кенгашининг йиғилишида 2024–2025-йилларда Хитой Халқ Республикаси ШҲТга раислик қилиши, Хитойнинг Циндао шаҳри эса ШҲТнинг маданият пойтахти бўлиши эълон қилинди.
Таниқли шахсларнинг юбилейлари
Қозоғистон 2025 йилда бир қатор юбилейларни кенг нишонлайди. Аввало, бош қозоқ шоири, педагоги ва файласуфи Абай Қўнонбайули таваллудига 180 йил тўлади. Ҳукуматнинг 2020 йил 4 августдаги махсус қарори билан Қозоғистондаги байрамлар рўйхати 10 август – Абай куни билан тўлдирилди. Шу куни Абай ижоди ва меросини тарғиб қилишга бағишланган турли маданий ва илмий тадбирлар ўтказилади.
Бундан ташқари, қозоқ олими, тарихчи, этнограф, фольклоршунос ва маърифатпарвар Шоқан Уалиханов (1835-1865) таваллудига 190 йил тўлади. Жорий йилда Президент Жетису вилоятига амалий ташрифи чоғида Шоқан Уалиханов қабрини зиёрат қилган эди.
2025 йил 25 ноябрь куни қозоқ шоири, ёзувчиси, Алаш миллий озодлик ҳаракати қатнашчиси Миржақип Дулатов (1885-1935) таваллудининг 140 йиллиги нишонланади.
Шунингдек, бастакор, дирижёр, дўмбирачи Нурғиса Тлендиев (1925-1998) ва болалар ёзувчиси, шоир ва сценарийнавис Бердибек Соқпақбаев (1924-1991) таваллудининг 100 йиллиги нишонланади.
Вальс қироли, Қозоғистон Давлат мадҳияси муаллифи Шамши Қалдаяқов (1930-1992) таваллудига 95 йил тўлади.
Шунингдек, келгуси йилда графика рассоми, Қозоғистонда хизмат кўрсатган артист Евгений Сидоркин (1930-1982) ва ёзувчи Ануар Алимжанов (1930-1993) таваллудининг 95 йиллиги нишонланади.
2025 йилда атоқли шоир Туманбай Молдағалиев (1935-2011) таваллудига 90 йил тўлади. У Қозоғистон Республикасининг биринчи мадҳияси муаллифларидан бири бўлган.
Келгуси йилнинг февраль ойида Миллий матбуот кунидан ташқари Қозоғистон халқ ёзувчиси Мухтар Мағауин (1940) таваллудига 85 йил тўлади.
