Миллий жамғарма - болаларга: 18 ёшгача бўлган болалари бўлган ота-оналар нималарни эътиборга олишлари керак
2024 йил 1 январдан “Болаларни қўллаб-қувватлаш миллий жамғармаси” лойиҳаси расман амалга оширилади. Дастлабки маълумотларга кўра, лойиҳа биринчи йилда 7 миллиондан ортиқ болани қамраб олади. Каzinform 7 миллиондан ортиқ болаларнинг ота-оналари учун лойиҳанинг энг муҳим жиҳатларига тўхталди.
eGovда фарзандингиз маълумотларини тартибга солинг
Миллий жамғарма бошқаруви Миллий банк тасарруфида бўлса-да, “Болаларни қўллаб-қувватлаш миллий жамғармаси” лойиҳасининг мувофиқлаштирувчиси Молия вазирлиги ҳисобланади. Оператор эса Ягона жамғариб бориладиган пенсия фонди ҳисобланади. 2024 йил 1 январь ҳолатига кўра, 18 ёшгача бўлган болалар рўйхати Адлия вазирлиги маълумотлар базаси маълумотлари асосида тузилади. Ўша рўйхат асосида Миллий жамғарма инвестиция даромадининг ярми қанча болага тенг бўлиниши кераклиги маълум бўлади.
2024 йилнинг 1 февралида ушбу ҳисоб-китоблар асосида 18 ёшгача бўлган барча болаларга бир хил миқдорда пул ўтказилади.
Молия вазирлиги ота-оналарни фарзандларининг шахсий ҳужжатлари масаласига жиддий эътибор қаратишга чақиради. Агар бирон сабабга кўра ҳужжатлар бўлмаса, уларни кечиктирмасдан олиш керак. Фарзандингиз ҳақидаги ахборотлар маълумотлар базасидан баъзи инсоний омиллар туфайли йўқолган тақдирда ҳам, бола маблағсиз қолмайди. Мисол учун, агар бу йил маълумотлар базасида бўлмаса, ўтган йил тўлови кейинги йилга ўтказилади. Бундай имконият тақдим этилади. Шу сабабли, ҳеч қандай бола миллий жамғарма маблағларидан қуруқ қолмайди.
Миллий жамғарма маблағлари қаерга йўналтирилади?
Миллий Банк раиси ўринбосари Алия Молдабекованинг интервьюсида берган маълумотларига кўра, ноябрь ойида Миллий жамғарманинг хорижий валютадаги активлари 2,3 миллиард долларга ошиб, 58,6 миллиард долларга етган. Шундай қилиб, 11 ойда Миллий жамғарманинг инвестиция даромади 4,4 миллиард долларни ташкил этди.
Умуман олганда, Миллий жамғармада сақланаётган 10 миллиард доллардан ортиқ маблағ барқарорлаштириш портфелига йўналтирилган. Ушбу портфелдаги маблағлар фавқулодда ҳолатларда тез олиб қўйилиши, республика бюджетига ўтказилиши ва мамлакат иқтисодиётига йўналтирилиши мумкин. Шунинг учун биз уни барқарорлаштириш портфелларига инвестиция қилишини айтамиз. Бу маблағлар кўпинча ривожланган мамлакатларнинг қисқа муддатли, лекин жуда ишончли, паст даромадли қимматли қоғозларига қўйилади. Жаҳон молиявий инқирози даврида, COVID-2019 пандемияси даврида давлат ушбу барқарорлаштириш портфелидан маблағ олиб, иқтисодиётни яхшилаш ва барқарор ижтимоий вазиятни сақлашга йўналтирганини ҳамма эслайди.
Миллий жамғармадаги маблағларнинг қолган қисми жамғарма портфелида бўлади. Унинг бир қисми ривожланган ва ривожланаётган мамлакатларнинг қимматли қоғозларига, корпоратив облигацияларга, ривожланган мамлакатларда рўйхатдан ўтган компаниялар акцияларига, шунингдек, олтин портфелига инвестиция қилинади.
Миллий банкнинг март ойидаги маълумотларига кўра, Миллий жамғарманинг жамғарма портфелининг 29 фоизи ривожланган мамлакатлар облигацияларига, 21 фоизи ривожланаётган мамлакатлар облигацияларига, 30 фоизи ривожланган мамлакатлар компаниялари акцияларига, 10 фоизи корпоратив облигацияларга, 5 фоизи муқобил воситаларга, 5 фоизи олтинга инвестиция қилинган.
Ривожланган мамлакатлар облигацияларига йўналтирилган маблағларнинг 62,5 фоизи энг ликвидли АҚШ, 12,5 фоизи Европа Иттифоқи, 10 фоизи Буюк Британия, 5 фоизи Япония, 5 фоизи Австралия, 5 фоизи Канада давлат облигацияларига йўналтирилган.
Лотин Америкаси, Шарқий Европа, Осиё ва Африканинг етакчи иқтисодлари Миллий жамғарма маблағлари киритиладиган ривожланаётган давлатлар қаторига киради.
Корпоратив облигацияларга келсак, банк сектори, қишлоқ хўжалиги, энергетика ва телекоммуникациялар улуши устунлик қилмоқда.
Олтин портфелидаги маблағларнинг бир қисми Қозоғистон ҳудудида сақланаётган олтин қуймаларига, яна бир қисми эса хорижда сақланаётган олтин қуймаларига йўналтирилган.
Инвестицион даромаднинг 50 фоизи қанча пул?
Президент томонидан “Болаларни қўллаб-қувватлаш миллий жамғармаси” лойиҳаси ташаббуси мамлакатда эълон қилинган кундан буён журналистларнинг соҳа мутахассисларига энг кўп бераётган саволларидан бири шу. Ҳозирча бу саволга аниқ жавоб берилмаган, яъни ҳар бир вояга етмаган қозоғистонлик учун Миллий жамғармадан ҳар йили қанча пул ўтказилишини ҳисоблаб бўлмайди. Бунинг сабаби:
Миллий жамғармадан ҳар йили болаларга ўтказиладиган маблағлар миқдори ўша йилдаги инвестиция даромадлари миқдорига боғлиқ бўлади. Мисол учун, агар нефть нархи кескин тушиб қолса ва молиявий инқироз юзага келса, инвестиция даромадлари паст бўлиши мумкин. Агар бундай давр 5-6 йил давом этса, бу даврда 18 ёшга тўлган болалар барқарор иқтисодий вазиятда 18 ёшга тўлган авлодга қараганда Миллий жамғармадан камроқ пул оладилар. Бундай масалаларнинг оқибатларини минималлаштириш мақсадида давлат инвестиция даромадлари ставкасини ўтган ўн саккиз йилликнинг ўртача йиллик қийматидан келиб чиқиб белгилашга қарор қилди. Масалан, 2024 йилда Миллий жамғармадан болаларнинг “улуш”лари 2005-2022 йилларга мўлжалланган инвестиция даромадларидан ҳисоблаб чиқилади. Ушбу йиллар учун инвестиция даромадини қўшади ва уни 18 га бўлади. Олинган миқдорнинг 50 фоизи ҳар бир бола ўртасида тенг тақсимланади.
Шундай қилиб, 2025 йилда 2006-2023 йиллар ва 2026 йилда 2007-2024 йиллар учун инвестиция даромадларининг ўртача қиймати ҳисоблаб чиқилади ва тенг ярми вояга етмаган болаларга тенг тақсимланади.
18 йил ичида қанча пул тўплаш мумкин?
Бу саволни 2013 йилда туғилган болалар ундан олдин туғилган болалардан кўра бахтлироқ бўлган деб айтиш мумкин. Президентнинг ички сиёсат ва коммуникациялар бўйича ёрдамчиси Руслан Желдибай ўтган йилнинг сентябрида ижтимоий тармоқларда қизиқарли ҳисоботини эълон қилган эди.
“Ҳукумат ва Миллий банк маълумотларига кўра, ҳар йили мамлакатда 400 минг чақалоқ дунёга келади. Ҳар бир бола 18 ёшга тўлгунга қадар уларнинг ҳисобига камида 3000 АҚШ доллари миқдорида маблағ келиб тушади”, — деб ёзди у Facebookдаги саҳифасида.
2023 йилда инвестиция ўтказмаси нечта болага тенг бўлинади?
2023 йил 1 октябрда Адлия вазирлиги томонидан Молия вазирлигига тақдим этилган маълумотларга кўра, Қозоғистонда 7 миллиондан ортиқ бола бор.
Аниқ рақамга эса 31 декабрь куни яна бир бор ойдинлик киритилади. Шундан сўнг Миллий жамғармадан пул ўтказиш учун ҳисоб рақамлари очилади.
Болалар сонини кўрсатиш қуйидагиларни англатади:
ҳар бир ҳисобот йилида нечта бола туғилган ва қанча бола вафот этган;
қанча бола Қозоғистон фуқаролигини қабул қилди ва ундан воз кечди;
қанча бола вояга етганлигини текширишни англатади.
Трансфер пулини қаерга сарфлаш мумкин?
18 ёшга тўлгандан сўнг, бола Миллий жамғармадан олинган тўловни уй-жой сотиб олиш, таълим олиш, шу жумладан чет элда ўқиш имконияти учун ишлатиши мумкин. Лекин уй-жой фақат Қозоғистон ҳудудида сотиб олиниши керак. Шунинг учун у чет элдан уй сотиб олса, бунинг учун Миллий жамғарма маблағларини ишлата олмайди.
Қайси таълим муассасаларида маблағлардан фойдаланиш мумкин?
Миллий жамғармада ҳисоб рақамига эга бўлган 18 ёшли қозоғистонлик пулни техник ва касб-ҳунар, ўрта таълимдан кейинги, олий ва олий ўқув юртидан кейинги таълим дастурларига сарфлаши мумкин.
Ўзига хос жиҳати шундаки, “Болаларни қўллаб-қувватлаш миллий жамғармаси” лойиҳаси ўқув гранти ҳисобланмайди. Шу сабабли, ҳисоб эгаси “Болашақ” дастури ва бошқа давлат грантларида бўлгани каби, ўқишни тамомлагандан сўнг бир неча йил Қозоғистон ҳудудида қолиб, ишлашга мажбур эмас.
Қандай ҳолларда болага пул ўтказиш тўхтатилади?
Бола вафот этган тақдирда миллий жамғарма тўловини ўтказиш тўхтатилади. Бундай ҳолда, мерос ҳуқуқи кучга киради. Бундай боланинг меросхўри ким бўлиши мумкинлиги Фуқаролик кодексининг махсус қисмида кўрсатилган, яъни ҳар бир боланинг меросхўри муайян вазиятга қараб белгиланади. Қонуний меросхўр боладан қолган пулни ўзи хоҳлаганча ишлатади. Молия вазирлигининг Бюджет кредитлаш, миллий жамғарма ва молия сектори масалалари бўйича ҳамкорлик департаменти директори Айбол Арғинғазин давлатнинг бу позициясини қуйидагича изоҳлади.
“Биз фарзандининг йўқолиши ота-оналар учун жуда оғриқли эканини тушунамиз. Шунинг учун биз пулни аниқ мақсадда ишлатишни талаб қилмаймиз. Хоҳ ота-она бўлсин, хоҳ қонунга мувофиқ бошқа мерос ҳуқуқига эга бўлган шахс, у вафот этган боладан қолган миллий жамғарма маблағларидан ўз хоҳишига кўра фойдаланиши мумкин.
Бола Қозоғистон фуқаролигини йўқотганда, Миллий жамғарма тўловини ўтказиш тўхтатилади.
Боланинг ҳисобига тушган пулни қаердан текшириш мумкин?
Ушбу маълумотни текширишнинг иккита асосий манбаси мавжуд. Биринчиси, электрон ҳукумат портали (еgov.kz). Иккинчиси - Ягона жамғариб бориладиган пенсия фонди портали (еnpf.kz). Иккаласини ҳам мобил иловада кўриш мумкин. Масалан, Ягона жамғариб бориладиган пенсия жамғармасига шахсий идентификация рақамини киритиш орқали кўриш мумкин бўлса, уни ҳар бир ота-онанинг электрон ҳукумат порталидаги шахсий кабинетида кўриш мумкин.
eGovда барча болалар, қайси мактабга бориши, боғчага бориши ва саломатлиги ҳақидаги барча маълумотлар жамланган. Улар орасида Миллий жамғармадан тўловлар бўйича қўшимча маълумотлар белгиланади. У 2024 йил 1 январдан eGovдаги ҳар бир ота-онанинг шахсий кабинетида қўшимча равишда пайдо бўлади.
Фарзандингизни eGovдан топа олмасангиз нима қилиш керак?
Фарзандингиз ҳақидаги маълумотлар eGovда мавжуд боўлмаса, платформада “болани қўшиш” тугмаси мавжуд. Унга босиш ва боланинг шахсий идентификация рақамини киритиш орқали рўйхатдан ўтиш мумкин. Агар рўйхатдан ўтиш пайтида маълумот пайдо бўлмаса, "тузатиш" тугмасига ўтинг ва ҳужжатингизни ва фарзандларингизнинг туғилганлик ҳақидаги гувоҳномасини киритинг.
Нега бу пулни тиббий ёрдамга сарфлаб бўлмайди?
Қонун лойиҳасини муҳокама қилиш чоғида I ва II гуруҳ ногиронларининг даволаниши учун пул маблағларини олиш имконияти кўриб чиқилди. “Ушбу тоифадаги фуқаролар учун алоҳида дастур бор, тегишли имтиёзлар ўтказилмоқда” деган важ билан таклиф қонунга киритилмаган.
Шу билан бирга, бошқа фуқароларга Миллий суғурта ва пенсия ҳисобварағидаги белгиланган лимитдан ошиб кетган маблағ ҳисобидан даволаниш имконияти яратилди.
Бир оила фарзандларининг маблағларини бирлаштириш мумкинми?
Бир оиладаги барча болалар 1 йилда 18 га тўлмаслиги аниқ. Шунинг учун, уйдаги энг кичик боланинг маблағлари фақат 18 ёшга тўлганда бирлаштирилади. Бу борада “Болаларни қўллаб-қувватлаш миллий жамғармаси” лойиҳаси пенсия жамғармасидан пул олиш механизми билан бир хил бўлади.
Миллий жамғармадан болаларга тушадиган пул миқдори нефть нархига боғлиқми?
Миллий жамғармага бир нечта даромад манбалари мавжуд. Унинг асосий қисмини хомашё ва минерал маҳсулотлар экспортидан тушадиган даромадлар ташкил этади. Айтиш мумкинки, нефть ва металлургия маҳсулотлари экспортидан тушадиган даромад ортган сари Миллий жамғарманинг рентабеллиги ҳам ортади.
Миллий жамғарманинг рентабеллиги инвестиция операциялари қандай бошқарилишига ҳам боғлиқ. Бу операцияларнинг барчаси Миллий банк томонидан амалга оширилади. Миллий жамғарма Ҳукуматга тегишли бўлса-да, у Миллий банкка ишониб топширилган. Миллий банк ўзининг бутун рентабеллиги, даромадлари даражаси ва активлари қайси инвестиция воситаларига қўйилганлиги учун жавобгардир.
Шунингдек:
Миллий жамғармадан болаларга ажратилган жамғармалар солиққа тортилмайди.
Жараён тўлиқ автоматлаштирилганлиги сабабли ота-оналар ҳеч қандай ҳужжат йиғишлари шарт эмас. Ягона жамғариб бориладиган пенсия фонди Адлия вазирлиги билан ҳамкорликда тегишли интеграция ишларини олиб бормоқда.
