Инвестицияларни жалб этиш, иш ўрни очиш - Туркистон вилоятининг асосий йўналиши
TÚRKİSTAN. Кazinform – Туркистон вилояти Қозоғистоннинг жадал ривожланаётган вилоятларидан биридир. Туризм ва тадбиркорлик, қишлоқ хўжалиги соҳаларида кўплаб муҳим янгиликлар мавжуд. Шунингдек, вилоятда ишлаб чиқариш соҳасида ҳам янги лойиҳалар амалга оширила бошланди. Бу орада вилоят маркази Туркистон шаҳри қурилиш майдонига айланди. Бироқ ўсиш бор жойда долзарб масалалар ёнма-ён бориши аниқ. Ичимлик суви ва суғориш суви, пахта нархи, Кентаудаги иссиқлик электр станцияси иши маҳаллий аҳолини ташвишга солмоқда. Халқни ўйлантираётган бошқа масалаларни ҳал этишнинг бориши ва келгусида ҳудудда амалга ошириладиган лойиҳалар ҳақида Туркистон вилояти ҳокими Дархан Сатибалди Kazinform мухбирига интервью берди.
- Дархан Амангелдиули, жорий йилнинг асосий янгиликларидан бири Туркистон шаҳрининг Турк дунёсининг туристик пойтахти этиб белгиланиши бўлди. Умуман, бу борада вилоятда қандай лойиҳалар амалга оширилиб, қандай ишлар олиб борилмоқда?
-Туркистон - турк дунёсининг маънавий пойтахтидир. Унинг тарихи бир неча минг йилликларга бориб тақалади. Бу шаҳар қадим замонлардан бери европалик саёҳатчиларга маълум. Ипак йўли бўйлаб йирик савдо марказларидан бири сифатида ривожланганини биламиз.
Турк дунёсининг мутафаккири, буюк устози - Хўжа Аҳмад Яссавий Туркистонда яшаган. У юртни эзгуликка даъват этиб, ўз таълимотини дунёнинг кўплаб мамлакатларига ёйди.
Хўжа Аҳмад Яссавий мақбараси дунёдаги энг яхши меъморий асарлардан биридир. Шаҳримизга ҳар йили туркий давлатлар ва хориждан минглаб сайёҳлар келади. Тарихга қизиқади. Шунинг учун Туркистон ҳар бир туркий давлат учун муҳим шаҳардир.
Иккинчидан, Туркистон бир неча асрлар давомида Қозоқ хонлигининг пойтахти бўлган. Тарихимиздаги тақдирли қарорлар шу ерда қабул қилинган. Туркистонда 21 қозоқ хони, 8 султон, 23 билар, элликдан ортиқ ботирлар дафн этилган. Туркистон – Евроосиё гавҳари.
Умуман олганда, Туркистон вилоятининг ҳар бир туман ва шаҳрининг ўз тарихи бор. Агар уни ўргансангиз, қадимги даврларга чуқур кириб борасиз. Бу тарихий минтақада етакчи бўлиш мен учун катта масъулиятдир. Минтақани ривожлантириш, Президент Қасим-Жомарт Тоқаев томонидан берилган топшириқ ва дастурларни амалга ошириш учун бор куч-ғайратимни ишга соламан.
Туркистон вилояти ташкил топганига 5 йилдан ошди. Туркистон шаҳрига вилоят маркази мақоми берилди. Шу 5 йилда вилоятда жуда муҳим лойиҳалар амалга оширилди. 250 дан ортиқ бинолар қурилди. Турар-жой бинолари, маданият, спорт, таълим, тиббиёт, инфратузилма объектлари юрт фаровонлигига хизмат қилиб келяпти.
Улар орасида халқаро стандартлар асосида спорт мажмуалари барпо этилди. “Туркистон Арена” стадиони, Халқаро теннис маркази, “Муз саройи”, “Олимпия маркази” спорт мажмуаси ва бошқа бинолар фойдаланишга топширилди. Буларнинг барчаси Туркистоннинг спорт салоҳиятини оширди. Вилоят марказида Туркий давлатлар универсиадаси, қозоқ кураши бўйича Осиё кубоги, республика комплекс спорт ўйинлари, халқаро мусобақалар ташкил этилди. Биз йирик халқаро мусобақаларни ўтказишга тайёрмиз.
Давлат раҳбари Қасим-Жомарт Тоқаев топшириғига биноан Туркистонга алоҳида мақом бериш ишлари олиб борилмоқда. Ўтган йили Туркий давлатлар ташкилотига аъзо давлатларнинг туризм сектори раҳбарларининг йиғилиши бўлиб ўтган эди. Шу йиғилишда Туркистонни 2024 йилда Турк дунёсининг туристик пойтахти деб эълон қилиш таклифи қўллаб-қувватланди. Мазкур қарор туркийзабон давлатлар ўртасида туризм йўналишидаги алоқаларни мустаҳкамлашга алоҳида туртки бўлди.
ҚР Ҳукумати томонидан шаҳарнинг савдо-иқтисодий алоқаларини мустаҳкамлаш ва туризмни ҳар томонлама ривожлантиришга алоҳида эътибор қаратилмоқда. Шу мақсадда Туркистон халқаро аэропорти орқали халқаро рейслар очилиши жуда муҳим.
Айни пайтда Туркистон халқаро аэропорти 3 та халқаро йўналиш Истанбул, Эл-Қувайт, Абу-Дабига ва 7 та ички йўналишларга Астана, Алмати, Ақтау, Ақтўбе, Орал, Қарағанди, Қостанай шаҳарларига хизмат кўрсатади.
Эслатиб ўтамиз, маъмуриятнинг хорижий авиакомпаниялар билан олиб борган музокаралари натижасида 2024 йил 16 январда Туркистон-Абу-Даби ҳаво йўналиши очилган эди. Бундай ҳаво йўлларининг очилиши Туркистон ўлкасининг хорижий давлатлар билан савдо-иқтисодий алоқаларини мустаҳкамлаб, туризмни ривожлантиришга ижобий таъсир кўрсатади.
Яқин келажакда бир қанча халқаро ва республика ичидаги ҳаво қатновларини очиш режалаштирилган. Шу билан бирга, юк ташиш динамикасини ошириш асосий мақсадлардан бири ҳисобланади. 2023 йилда аэропортнинг йўловчилар оқими 360 минг йўловчини ташкил этди. Жорий йил охиригача йўловчилар оқимини 450 минг нафарга етказиш режалаштирилган.
Туркистон вилоятидаги тарихий-маърифий туризмдан ташқари, тиббий ва экологик туризм йўналиши билан танишишга таклиф қиламиз.
– Туркистон мамлакатимиз мустақилликка эришгандан кейин ташкил этилган илк вилоятлардан бири. Вилоят марказида барпо этилаётган барча объектлар эндиликда ўзига хос меъморчиликка эга. Яқин келажакда яна қандай меъморий бинолар қурилади?
— Туркистон кундан кун ўзгариб боряпти. Баланд бинолар дизайни ўзига хос, қозоқча услубда қурилган. Эски шаҳар ҳудуди маданий-маънавий марказга айланди. Объектлар ЮНЕСКО билан келишилган ҳолда қурилади. Янги шаҳарнинг маъмурий ва ишбилармонлик марказида эса 20 қаватли бинолар барпо этилди. 250 дан ортиқ объект қурилиб, 100 мингга яқин аҳолига мос инфратузилма ва уй-жойлар барпо этилгани таъкидланган эди. Ҳозир ҳам бу борадаги ишлар давом этмоқда.
Мамлакатнинг маънавий маркази – Турон халқининг пойтахти ҳисобланган қадимий ва муқаддас Туркистон шаҳри вилоят маркази сифатида шаклланди. Янги шаҳарда кўплаб уй-жойлар қурилмоқда, муҳожирлар сони йилдан-йилга ортиб бормоқда. Масалан, 2018 йилда Туркистон шаҳри аҳолиси 165 минг 400 нафар бўлган бўлса, ҳозир аҳоли сони 220 мингдан ошди. Аҳоли сони ортиб бораётгани сари маиший ҳаёт билан боғлиқ кўплаб масалалар туғилиши табиий, яъни ўсиш бор жойда долзарб масалалар ҳам бўлади. Шу боис бу масалаларни ўз вақтида ҳал этиш вилоят ва шаҳар ҳокимларининг асосий вазифаси ҳисобланади.
Бу вақт ичида шаҳар ҳаёти, шаҳар аҳолиси ва меҳмонларининг тарих, туризм, маданий меросга муносабати сезиларли даражада ўзгарди. Туркистонда ўқишни битирмоқчи бўлганлар кўпайди.
Туркистон - туркий давлатларнинг туристик пойтахтига айланиши муносабати билан жорий йилда бир қанча объектлар фойдаланишга топширилади. Бугунги кунда вилоят марказида “Туркий дунёси маркази”, “Дўстлик уйи”, “Ҳунармандлар маркази”, “Қилует” маънавият маркази, ер ости масжиди, “Кўргазма маркази”, “Шарқий бозор”, сунъий кўл ва 5000 кишига мўлжалланган марказий масжид қурилиши давом этмоқда. Айни пайтда Бекзат Саттарханов номидаги спорт мажмуаси, янги турар-жой бинолари барпо этилмоқда. Таълим ва тиббиёт муассасалари ҳам қурилмоқда.
— Тажрибангиздан келиб чиқиб айтинг-чи, Туркистон вилоятини дотация зонасидан чиқариш мумкинми? Бу йўналишда қандай лойиҳаларни таклиф қиласиз ва амалга оширасиз? Бугунги кунда ҳокимлар олдида турган долзарб масалалардан бири бу ҳудудга сармоя жалб этишдир. Шу муносабат билан туман ҳокимлари ва соҳага масъул мутахассислар Хитой Халқ Республикасида бўлиб, ўзаро тажриба алмашди. Натижа қандай бўлди? Умуман, яқин йилларда қандай йирик инвестиция лойиҳалари амалга оширилади?
-Жуда ўринли савол. Ишлаб чиқаришни ривожлантирмасдан туриб, шахсий даромадни ошириш мумкин эмас. Қўшимча даромад манбаларини кўпайтириш, ишлаб чиқариш саноатини ривожлантириш, сармоя жалб этиш, солиқ манбаларини топиш, заводлар очишга устувор аҳамият беряпмиз. Минтақавий инвестицион штаб ишламоқда. Штаб йиғилишида инвесторлар билан бевосита ишлаймиз ва уларнинг лойиҳаларини қўллаб-қувватлаймиз.
Сармоя жалб этиш мақсадида делегацияларимиз хорижий давлатларга ташриф буюрди. Бу изланишлар ўз самарасини бермоқда.
Ўтган йил якунлари бўйича вилоят иқтисодиётига 972 миллиард тенге (хусусий инвестициялар 705,1 миллиард тенге, бюджет маблағлари 266,9 миллиард тенге) йўналтирилиб, ўтган даврга нисбатан 126,1 фоизга ўсди. Ўсиш динамикаси бўйича вилоят мамлакатда кучли учликка киради. Ҳукумат томонидан тасдиқланган режа (908,2 млрд. тенге) ортиғи билан бажарилди.
Шунингдек, тўғридан-тўғри хорижий инвестициялар ҳажми 492,0 миллион АҚШ долларини (2023 йил III чорак) ташкил этиб, йиллик режа (451 миллион АҚШ доллари) 9 ойга ортиғи билан бажарилди. 12 ойлик натижа 530 миллион АҚШ доллари миқдорида кутилмоқда. 2024 йил учун асосий капитал қўйилмалари кўрсаткичи 1 триллион 133,8 миллиард тенге этиб белгиланди. Биз ҳам ушбу режани амалга оширамиз.
Ўтган йили Туркистон вилоятида умумий қиймати 126,9 миллиард тенге бўлган 56 та инвестиция лойиҳаси ишга туширилди. 2024-2027 йилларда амалга ошириладиган умумий қиймати 3,3 триллион тенге бўлган 173 та инвестиция лойиҳасидан иборат пул жамғармаси шакллантирилди. Уларга қишлоқ хўжалиги, машинасозлик, таълим ва соғлиқни сақлаш, саноат ва қурилиш, туризм ва энергетика киради.
Ўтган йили ишга туширилган лойиҳалар қаторида Отирар туманидаги қуёш электр станцияси, Сайрам туманида тагликлар ва кунгабоқар ёғи ишлаб чиқариш, Ордабаси туманида алюминий маҳсулотлари ишлаб чиқариш, Арис шаҳрида ПВХ гранулалар ишлаб чиқариш ва бошқа лойиҳаларни алоҳида қайд этиш мумкин.
Ўтган йили 100 га яқин хорижий ва маҳаллий компаниялар билан учрашув ва музокаралар ўтказилди. Тадбиркорлар билан Хитой, Ўзбекистон ва Австралияга хизмат сафарлари ташкил этилди. Хизмат сафарлари натижасида янги лойиҳаларни амалга ошириш ва мавжуд заводларни кенгайтиришга қарийб 1 триллион тенге сармоя киритилади.
Жорий йилда мазкур тажрибадан фойдаланиб, минтақавий делегациянинг Туркия, Россия, Хитой, Ўзбекистон, Эрон ва Вьетнамга хизмат сафарларини ташкил этиш режалаштирилган. Биз ишлаб чиқариш саноатига устувор аҳамият берамиз. Унинг ҳажми ўтган йили 437,8 миллиард тенгедан ошди. Жорий йилда саноат ишлаб чиқариш ҳажмини 1,2 триллион тенгега, қайта ишлаш саноатини эса 510 миллиард тенгега ошириш режалаштирилган.
Ишлаб чиқариш саноатида умумий қиймати 30,2 миллиард тенге бўлган 20 та инвестиция лойиҳасини ишга туширдик. Лойиҳалар доирасида пахтани қайта ишлаш, нефтни қайта ишлаш, қурилиш материаллари ишлаб чиқариш, сут ва сут маҳсулотларини қайта ишлаш, колбаса, парранда гўшти ва товуқ тухумлари етиштириш, тикувчилик фабрикаси, пластмасса буюмлар ишлаб чиқариш корхонаси мавжуд.
Жорий йилда ишлаб чиқариш саноатида умумий қиймати 19,5 миллиард тенге бўлган 12 та инвестиция лойиҳасини амалга ошириш режалаштирилган. Инвестиция лойиҳаларини қўллаб-қувватлаш ва тадбиркорлик субъектларига молиявий ёрдам кўрсатишда асосий талабимиз вилоят аҳолисини янги иш ўринлари билан таъминлашдан иборат.
Ўтган йил якунларига кўра, кичик ва ўрта бизнес соҳасида 45 минг 441 киши иш билан таъминланган.
Бугунги кунда тадбиркорлик соҳасида банд бўлганлар сони 292 минг 620 нафарни ташкил этади. Вилоятимиз бандлик даражаси бўйича бошқа ҳудудлар орасида иккинчи ўринда туради.
Хитой Халқ Республикасида бу борадаги ишлардан тажриба орттириш мақсадида ўтган йили барча туман ва шаҳар ҳокимлари, тадбиркорлик субъектлари вакиллари иштирокида хизмат сафарлари ташкил этилди. Унда туман ва шаҳар раҳбарлари Шандон, Урумчи, Дженжоу, Джоукоу, Хнан, Иу, Венжоу, Ляочин, Ляоцин каби вилоят ва шаҳарлардаги ишлаб чиқариш қувватлари билан танишди.
Бугунги кунда Хитой Халқ Республикаси билан 9 та қўшма сармоявий лойиҳа якунланди ва амалга оширилмоқда. Ушбу инвестиция лойиҳалари ҳисобидан вилоят иқтисодиётига қарийб 1,2 трлн тенге сармоя киритиш режалаштирилган.
Хусусан, “Туран-мебель” Туркистондаги мебель фабрикаси учун 2,3 миллиард тенгега асбоб-ускуналар ва жиҳозлар сотиб олди. Айни пайтда лойиҳа ишга туширилган. Туркистон шаҳрида пайпоқ ишлаб чиқариш заводи очилди, 1 млрд тенгега пайпоқ маҳсулотлари ишлаб чиқариш учун зарур жиҳозлар харид қилинди. Инвестицион лойиҳа ишга туширилди.
Хитойнинг Пэнг Шэнг Групп (“Peng Sheng Group”) компанияси Шардара ва Келес туманларида умумий қиймати қиймати 45 млрд тенгега вилоятда пахта момиғини қайта ишлаш ва саралаш, полиэтилен плёнкалар ишлаб чиқариш, томчилатиб суғориш ускуналари ва қишлоқ хўжалиги техникаси ишлаб чиқариш заводини қуриш ниятида. Айни пайтда мазкур икки туманда ер ажратиш ишлари олиб борилмоқда.
“Mega-Agat” МЧЖ Арис шаҳрида умумий қиймати 4,7 миллиард тенгелик алюминий радиаторлар ишлаб чиқарувчи завод қуришни режалаштирмоқда. Ҳозирда инвестор Хитойнинг Жейанг Навас Индастри ( “Zhejiang Navas Industry and trade Co., Ltd”) ва бошқа компаниялар билан лойиҳани амалга ошириш бўйича музокаралар олиб борилмоқда.
Жорий йилда ҳам ишлар шу суръатда давом этади. Туркистон вилоятида пахта ва тўқимачилик соҳасида 75 та завод ва фабрика очиш режалаштирилган. Сифатли маҳсулот ишлаб чиқарадиган 75 та корхона очиш, пахта етиштиришдан бошлаб 9 та кластер ташкил этиш режалаштирилган. 40 мингдан ортиқ иш ўрни яратиш, пахта толасини қайта ишлаш ҳажмини 100 фоизга етказиш режалаштирилган. Шунингдек, пахтадан газлама, мой, кийим-кечак ва бошқа маҳсулотлар ишлаб чиқариш кўзда тутилган.
Вилоятнинг ўзига хос даромадини ошириш учун янги иш ўринлари яратиш зарур. Айни пайтда пахта кластерини ривожлантириш муҳим аҳамиятга эга. Бу соҳада йирик завод очмоқчи бўлган фуқароларни қўллаб-қувватлашга тайёрмиз. Иккинчидан, пахта етиштиришда сувни тежаш технологиясини имкон қадар такомиллаштириш зарур.Умуман пахтачилик катта ўрганиш ва изланишни талаб қилади. Вилоят ҳокимлиги пахта кластерини ривожлантириш учун шароит яратади. Бу борада катта режаларимиз бор.
– Ичимлик суви минтақадаги асосий масалалардан бири. Вилоятда ҳанузгача ариқдан сув ичадиган қишлоқлар бор.Бу масала қачон тўлиқ ҳал бўлади?
-Бугунги кунда вилоятдаги 832 аҳоли пунктидан (7 та шаҳар, 732 та қишлоқ аҳоли пункти) 739 таси ичимлик суви билан таминланган.Улардан шаҳарларда – 99,8 фоиз, қишлоқ аҳоли пунктларида – 97 фоиз.
2024 йилда 47 та объектни қуриш учун бюджетдан 13,3 миллиард тенге ажратилди. Уларнинг 37 таси жорий йилда қуриб битказилади, қолган 10 тасини эса 2025 йилгача битказиш режалаштирилган. Натижада 24 та аҳоли яшаш пункти ичимлик суви билан таъминланади, 13 та аҳоли яшаш пунктининг эскирган сув қувурлари янгиланади.
2024 йил охиригача 832 та аҳоли пунктидан 763 та аҳоли пунктига (7 та шаҳар, 756 та қишлоқ аҳоли яшаш пункти) ичимлик суви етказиб бериш режалаштирилган. Улардан шаҳарларда – 100 фоиз, қишлоқ аҳоли яшаш пунктларида – 98,1 фоиз режалаштирилган.
Маълумки, Давлат раҳбари Қасим-Жомарт Тоқаев Қозоғистон халқига мурожаатида мамлакатда ўнлаб йиллар давомида катта маблағ ажратилганига қарамай, ичимлик суви масаласи ҳалигача ҳал этилмаганини таъкидлаб, Ҳукуматга ҳудудларни ривожлантириш миллий лойиҳаси доирасида беш йил муддатда аҳолини 100 фоиз тоза ичимлик суви билан таъминлаш кўрсатмалар берган эди.
Вилоятдаги аҳоли яшаш пунктларини 100 фоиз ичимлик суви билан таъминлаш мақсадида “2023-2025 йилларда Туркистон вилоятини ичимлик суви билан таъминлаш чора-тадбирлари режаси” тасдиқланди.
Режага кўра, вилоятдаги 93 та аҳоли яшаш пунктини (53,3 минг нафар аҳоли) ичимлик суви билан таъминлаш режалаштирилган.
— Сув масаласига тўхталсак. Шу муносабат билан суғориш ишларига мўлжалланган сувнинг ҳолати ҳақида маълумот берсангиз. Ёз давомида деҳқонларнинг асосий масаласига айланиб бораётган суғориш сувини қандай тартибга солиш керак?
-Маълумки, Туркистон вилояти қишлоқ хўжалиги соҳасида республикада алоҳида ўрин тутади. Умумий қишлоқ хўжалиги маҳсулотларининг 13,3 фоизи вилоятимиз ҳиссасига тўғри келади. Вилоят иқлим ва ишчи кучи жиҳатидан аграр саноатни ривожлантириш учун республикада энг қулай ҳудуд ҳисобланади. Вилоятда 81,3 минг қишлоқ хўжалиги тузилмаси (республиканинг 30 фоизи) ишлаб турибди. Давлат томонидан қўллаб-қувватланган ва амалга оширилган ишлар натижасида 2023 йил якунига кўра умумий ишлаб чиқариш ҳажми 1 триллион 159,0 миллиард тенгега етди (ҳақиқий ҳажм индекси 102 фоизга ўсди). Кейинги 5 йилда маҳсулот ишлаб чиқариш ҳажми 2,1 баробар ошди.
Шунингдек, соҳанинг инвестицион жозибадорлиги йилдан-йилга ортиб бормоқда. 5 йилда 1 миллиард АҚШ доллари миқдоридаги хусусий инвестициялар жалб этилиб, қайта ишлаш корхоналари, замонавий товар сут-сутчилик фермалари, йирик бўрдоқи майдонлари, иссиқхона мажмуалари, интенсив деҳқончилик ва сувни тежаш технологиялари жорий этилмоқда.
Бунинг самараси ўлароқ қишлоқ хўжалиги маҳсулотларининг экспорт салоҳияти жадал ошиб бормоқда. 2023 йилда 384,6 миллион АҚШ доллари (1054,6 минг тонна) қишлоқ хўжалиги маҳсулотлари экспорт қилинган бўлиб, бу кўрсаткич мос даврга нисбатан 1,3 бараварга ошган (2022 йилда 296,2 миллион доллар).
Бугунги кунда вилоят қишлоқ хўжалигининг асосий долзарб масалалари сувнинг етишмаслиги, пахта нархининг ўзгарувчанлигидир. Вилоятда қишлоқ хўжалиги экин майдонларининг миқдори 870,0 минг гектарни ташкил этади. Улардан суғориладиган майдонлар 552,0 минг гектарни ташкил этади. Йиллик сув оқимининг зарур чегараси 4,4 миллиард м3 ни ташкил қилади. Сув сарфини камайтириш йўналишида сув тежовчи технологияларни жорий этиш, сув ҳавзаларини тиклаш ва янги сув ҳавзаларини қуриш ишлари олиб борилмоқда.
Бугунги кунда 32,3 минг га майдонда сувни тежовчи технологиялар (22,0 минг га томчилатиб суғориш, 10,3 минг га суғориш) жорий этилди.
2023 йилда умумий узунлиги 69 квадрат метрни ташкил қилади. 16 та канални капитал таъмирлаш ва 5 та ариқни жорий таъмирлаш учун маҳаллий бюджетдан 4 157 млн тенге ажратилди.
Натижада 69 кв. каналга бетон ётқизилиб, 11,5 минг га суғориладиган ерни сув билан таъминлаш қуввати оширилди.
2024 йилда унинг узунлиги 62 квадрат метрни ташкил қилади. 11 та канални капитал таъмирлаш, шунингдек, 488 кв.м майдонни механик тозалаш учун вилоят бюджетидан 8675 млн тенге ажратилди. Натижада 7 минг 826 гектар суғориладиган ернинг сув билан таъминлаш имконияти ортади, 19 минг 413 гектар ернинг мелиоратив ҳолати яхшиланади.
Баҳорги сел сувларидан самарали фойдаланиш мақсадида “Боралдай” (45 миллион м3) ва “Байдибек ота” (68 миллион м3) сув ҳавзаларини қуриш лойиҳалари ишлаб чиқилган.
Бу Байдибек, Ордабаси, Отирар, Сауран туманлари ва Туркистон шаҳридаги 67 минг гектар далани суғориш масаласини ҳал этиш имконини беради.
“Байдибек ота” сув омборида қурилиш ишларини бошлаш учун 2023 йилда вилоят бюджетидан 680 млн. тенге ажратилди. 2024 йилда республика бюджетидан маблағ ажратилди.
Трансчегаравий дарёлар ва магистрал каналларга қарамлик туфайли минтақадаги асосий оқар сув танқислиги Мақтаарал ва Жетисай туманларида сезилмоқда.
“Дўстлик” магистрал канали орқали 140 минг гектар суғориладиган майдонга тўғри келадиган сув ҳажми ҳар йили 30-35 фоизга кам олинмоқда.
Шу муносабат билан, Марказий Осиё давлатлараро сув хўжалигини мувофиқлаштирувчи комиссиясининг Ҳукумат даражасидаги йиғилишида тасдиқланган жадвалга кўра, оқим сув лимитининг чиқарилиши назоратга олинади.
– Ўтган йил якунларига кўра вилоят қишлоқ хўжалиги маҳсулотлари етиштириш бўйича республикада биринчи ўринни эгаллади. Албатта, бу, энг аввало, деҳқонларнинг машаққатли меҳнати самараси, деб биламиз. Иккинчидан, давлат томонидан қўллаб-қувватланиши ҳам ўз ролини ўйнаши аниқ. Бироқ, бу соҳада ҳали ҳам ҳал этилмаган масалалар кўп. Улардан бири - пахтакорлар масаласидир. Бу вазиятни тартибга солишнинг йўли қандай ёки муқобил тизимдан фойдаланасизми?
– Туркистон - республикадаги ягона пахта етиштириладиган вилоятдир. Пахтачиликка ихтисослашган фермер хўжаликларида 25 минг агротузилма мавжуд бўлиб, уларда 70 мингга яқин киши меҳнат қилади.
2022 йилдан бошлаб жаҳондаги геосиёсий шароит туфайли логистика тармоқларининг узилиши ва транспорт харажатларининг ошиши хорижий компанияларнинг (трейдерларнинг) Қозоғистон пахта бозорига қизиқишини пасайтирди. Бу пахта нархининг пасайишига олиб келди. Бу борада, биринчи навбатда, пахта ҳосилини юқори рентабелликдаги экинларга алмаштириш ишлари олиб борилди.
2023 йилда пахта ҳосили 15 минг гектарга қисқарди, экин майдони 111 минг 400 гектарни ташкил этди. Бу умумий майдоннинг 13 фоизини ташкил этади.Ҳосилдорлик 27 центнер, 318 минг тонна пахта териб олинди. Унинг ўрнини донли маккажўхори, дуккакли ва ем-хашак экинлари эгаллади.
Жорий йилда пахта экинлари майдони 6,4 минг гектарга қисқартирилиб, 105 минг гектарга жойлаштирилади.
Вилоятда пахтачиликни ривожлантириш ва пахта-тўқимачилик кластерини 2027 йилгача қўллаб-қувватлаш бўйича ҳудудий йўл харитаси тасдиқланди. Улар: етиштиришни диверсификация қилиш, уруғлик билан таъминлаш, янги технологияларни жорий этиш, пахта кластерини яратиш.
“Йўл харитаси”га кўра, вилоятда 75 та корхона ва завод қурилиши ҳисобига 9 та кластер ташкил этиш кўзда тутилган. Лойиҳа тўлиқ амалга оширилиши давомида 41 минг 900 та янги иш ўрни яратилади, келгусида пахта нархига экспортга боғлиқлик бутунлай бартараф этилади. Бугунги кунда умумий қиймати 121,6 млрд. тенгега тенг 6 та инвестиция лойиҳасини амалга ошириш вазифаси қўйилди. Улар Мақтаарал, Жетисай, Шардара туманлари ва Арис шаҳрида амалга оширилмоқда.
– Туркистон вилояти аҳоли сони бўйича ҳам, болалар сони бўйича ҳам етакчи. Вилоятдаги уч сменали ва аварияли мактаблар масаласи қандай ҳал этилмоқда?
– 2023 йил 14 ноябрда Қозоғистон аҳолиси 20 миллионга етиб, тарихий воқеа қайд этилди. 20 миллионинчи аҳолидан бири Туркистон вилоятининг Жетисай туманида туғилган. Бу - биз учун катта фахр.
Туркистон вилояти - мамлакатдаги энг юқори демографик минтақа ҳисобланади. 2022 йилда вилоятда 57 минг 429 нафар бола туғилди.
Жорий йил бошидан буён вилоятимизда 46 минг нафарга яқин чақалоқ дунёга келди.
Давлатимиз раҳбари таълим сифатини ошириш давлатнинг асосий мақсади эканини таъкидлади. Шунингдек, болаларнинг билим олиши учун қулай шарт-шароит ва шароитлар яратиш вазифасини қўйди. Аҳоли зич жойлашган, демографик ўсиш суръати юқори бўлган Туркистон вилоятида янги ўқув йилида 53 222 нафар бола 1-синфга борди, 11-синфни эса 29422 нафар ўқувчи тамомлайди.
Вилоятда 1029 та мактаб (908 та давлат, 121 та хусусий), 519 минг ўқувчи таълим олади. Маълумки, минтақада демографик ўсиш юқори. Шу муносабат билан 35 минг ўрин етишмайди. 4 та авария, 5 та уч сменали, 11 та уч сменали мактаб фаолият кўрсатмоқда. Бу масалани ҳал қилиш учун 4 та йўналишда ишлаяпмиз.
Биринчидан, бюджет маблағлари ҳисобидан 34 та мактаб (лойиҳа қуввати – 8250 ўрин) қурилиши давом этмоқда. Жорий йилда 20 та мактабни фойдаланишга топшириш режалаштирилган. Бугунги кунга қадар 6 та мактаб фойдаланишга топширилди.
Иккинчидан, Президентимиз ташаббуси билан ташкил этилган “Таълим инфратузилмасини қўллаб-қувватлаш жамғармаси” ҳисобидан 9 та мактаб (лойиҳа қуввати – 6650 ўрин) қурилмоқда.
Учинчидан, “Қулай мактаб” лойиҳаси доирасида 3 йил ичида 63 та мактаб (лойиҳа қуввати 49 минг ўрин) қурилади. Жорий йилда 29 та мактаб қурилиши бошланган бўлиб, келаси йили қуриб битказилади. Қолган 34 та мактаб 2025 йилда топширилиши режалаштирилган.
Тўртинчидан, хусусий инвестициялар ҳисобидан 17 та мактаб (лойиҳавий қуввати 5000 ўрин) қурилди.
Президентимиз фармойишига кўра, 1-4-синф ўқувчиларини бепул иссиқ овқат билан таъминлаш, умумтаълим мактаблари хавфсизлигини таъминлаш масаласи тўлиқ ҳал этилди.
Умуман олганда, 2023-2025 йилларда 96 та мактаб қуришни режалаштирганмиз.
–Сиз тез-тез минтақага ташриф буюриб, одамлар билан учрашасиз. Жамоатчилик қабулини ўтказасиз ва очиқ мулоқотга киришасиз. Минтақадаги долзарб масалалар қандай? Аҳоли томонидан билдирилаётган масалалар ва таклифлар қандай ҳал этилмоқда?
–Вилоятда барча даражадаги ҳокимларнинг иш режаси тасдиқланган. Улар орасида халқ билан учрашиш муҳим талаб ҳисобланади. Вилоятдаги барча туман ва шаҳарларга мунтазам ташриф буюриб, шахсий қабуллар, “Очиқ эшиклар куни” ташкил этаман. Очиқлик, адолатлилик, конструктив мулоқот мен учун жуда муҳим.
Қозоғистон Республикаси Президентининг “Ҳокимларнинг халқ билан учрашувларини ўтказиш тўғрисида”ги қарори ижроси доирасида 2023 йилда тасдиқланган жадвалга асосан барча туман ва шаҳарларда аҳоли билан жами 34 та учрашув ўтказилди.
Аҳоли томонидан билдирилган таклиф ва фикр-мулоҳазаларни ҳаётга татбиқ этиш юзасидан барча туман ва шаҳарлар бўйича чора-тадбирлар режалари тасдиқланди.
– Китоб ўқиб, спорт билан шуғулланаётганингиздан хабардормиз. Астанадаги китоб дўконида бўлганингиз интернетда ҳам чоп этилди. Қанақанги китоб ўқишни ёқтирасиз? Спортга вақт ажратиш учун нима қилиш керак, маслаҳат беринг...
– Китоб ўқиш - инсоннинг тафаккурини ривожлантиради, руҳига қувват бағишлайди. Ўйлайманки, маънавияти бой, маданиятли инсон ҳеч қачон жамиятни, давлатни суиистеъмол қилмайди. Қайси касб эгаси бўлмасин, маънавияти бой бўлса, Ватанга садоқат билан хизмат қилади. Биз болалигимиздан китоб ўқиб ўсганмиз. Ҳали ҳам имконим бўлганда Қозоғистон ва жаҳон даражасидаги янги, энг яхши китобларни ўқишга ҳаракат қиламан. Айтиш мумкинки, Туркистон ўлкаси аҳолиси ҳозир китобга ўқишга қизиқади. Барча туман ва шаҳар ҳокимликларида кутубхона бурчаклари очилди. Яқинда Туркистон марказий бозорида кутубхона бурчаги очилди. Махсус бино ва кутубхоначи бор. Маънавият йўналишидаги ишлар давом этишига ишонаман. Спортга келсак, спорт ҳаётийлик гаровидир. Шунинг учун спорт билан шуғулланиш ва машқ қилиш ҳамма учун фойдалидир. Энг муҳими - ният ва интизом.
– Суҳбатингиз учун раҳмат!
Муаллиф: Қайрат Зайнишев
