Хитой иқтисодиётида нима ўзгармоқда
ASTANA. Kazinform – Сўнгги ойларда Хитой иқтисодиётни рағбатлантириш бўйича саъй-ҳаракатларини кучайтирди. Хусусан, у мажбурий заҳира нормасини камайтириш режасини эълон қилди. Бу молия бозорини қарийб 1 триллион юань (тахминан 141,78 миллиард доллар) миқдоридаги узоқ муддатли ликвидлик билан таъминлайди. Kazinform агентлиги мухбири Марлан Жиембай давлат яна қандай чора-тадбирлар мажмуасини таклиф қилаётгани ва улар фонд бозори, кўчмас мулк сектори ва дунёнинг иккинчи иқтисодиёти истеъмол харажатларига қандай таъсир кўрсатиши мумкинлигини таҳлил қилди.

ЯИМ ўсиши – 5 фоиз
Одатдагидек, Хитой Халқ Республикасининг 2024 йилга мўлжалланган иқтисодий ривожланишининг асосий кўрсаткичлари 5 март куни бўлиб ўтган Бутунхитой халқ вакиллари кенгашининг йиллик сессиясида Давлат кенгаши бош вазири Ли Цян томонидан эълон қилинди. У ерда қуйидаги кўрсаткичлар аниқланди:
ЯИМ ўсиши 5 фоиз атрофида бўлади;
шаҳар ва қишлоқларда иш билан банд аҳоли сонининг ўсиши 12 миллион кишидан ошади;
ишсизлик даражаси 5,5 фоиз ташкил этади;
истеъмол нархлари индексининг ўсиши тахминан 3 фоиз даражасида баҳоланмоқда.
Ялпи ички маҳсулотга нисбатан бюджет тақчиллиги 3 фоиз даражасида режалаштирилган ва дефицитнинг умумий миқдори 4,06 триллион юанни (тахминан 572 миллиард доллар) ташкил этади.

Ички талабни кенгайтиришга алоҳида эътибор қаратилди. Бундан ташқари, 2024 йил Истеъмолчиларни қўллаб-қувватлаш йили деб эълон қилинди. Ҳисоботда савдо-сотиқ схемаси билан товарларни сотиб олишни рағбатлантириш, электр транспорт воситалари, электрон маҳсулотлар ва бошқа узоқ муддат фойдаланиладиган товарларга бўлган талабни рағбатлантириш зарурлиги таъкидланган.
"Агрессив" рағбатлантириш чоралари
Сентябрь ойи охирида Хитой ҳукумати бизнесни қўллаб-қувватлаш ва бозор кутилмаларини оширишга қаратилган бир қатор қўшимча чора-тадбирларни жорий қилди. Хитой Халқ банки "агрессив" рағбатлантириш чораларининг янги босқичини эълон қилди. Бу CSI 300 бенчмарк индексини деярли 16 йил ичида биринчи марта ҳафталик энг катта даромадга олиб келди.
Хитой Халқ банки томонидан амалга оширилган чора-тадбирлар уй-жой ипотека ставкаларини пасайтириш ва асосий ставкани пасайтиришни ўз ичига олади, чунки у кўчмас мулк секторидаги узоқ муддатли секинлашув туфайли заифлашган иқтисодиётни қўллаб-қувватлашни кучайтиради. Шу билан бирга, молия бозорини қўллаб-қувватлаш учун янги воситаларни жорий этиш режаси эълон қилинди.
Хитой Марказий банки раҳбари Пань Гуншэн брифинг чоғида мажбурий заҳиралар коэффициентини пасайтириш режасини эълон қилди. Ушбу чора молия бозорини қарийб 1 триллион юань (тахминан 141,78 миллиард доллар) миқдоридаги узоқ муддатли ликвидлик билан таъминлайди. Хитой Халқ банки, шунингдек, банк тизимида оқилона ва етарли ликвидликни қўллаб-қувватлаш учун 300 миллиард юань (тахминан 42,73 миллиард доллар) миқдоридаги ўрта муддатли кредитлаш воситасини (MLF) ишга туширди.
Октябрь ойи охирига келиб Хитой базавий ставкани 25 базавий пунктга пасайтирди. Молиявий экспертларнинг фикрича, бу чора-тадбирлар Хитой иқтисодиётининг ўсишига ёрдам беради. Миллий банклараро молиялаштириш маркази маълумотларига кўра, бир йиллик базавий ставка (LPR) аввалги қийматдан 3,35 фоиздан 3,1 фоизга, 5 йилдан ортиқ муддатга базавий ставка эса 3,6 фоизгача пасайтирилди ( илгари 3,85 фоиз). Бу пасайиш жорий йилда учинчи бор амалга оширилди ва энг муҳими бўлди.
Global Times нашри E-house China Шанхай тадқиқот институти вице-президенти Ян Юэцзиньнинг сўзларидан иқтибос келтирди:
“Ривожланиш бўйича юқори сифатли чора-тадбирлар билан бир қаторда ставкаларни тўғрилаш умуман иқтисодиётнинг барқарор ўсишига хизмат қилади”, – дейди у.
Маҳаллий ҳокимият органларининг қарз муаммосини ҳал қилиш учун – 1,4 триллион доллар
Ноябрь ойида маҳаллий ҳукуматларнинг қарз муаммосини ҳал қилиш учун 10 триллион юань (тахминан 1,4 триллион доллар) беш йиллик чора-тадбирлар тўплами эълон қилинди. 14-чақириқдаги Бутунхитой халқ вакиллари кенгаши Доимий қўмитасининг 12-сессияси якунида Хитой қонунчилари ХХР Давлат кенгашининг тўпланган яширин қарзлар ўрнини алмаштириш учун маҳаллий ҳукуматлар қарзининг чегарасини 6 триллион юанга (тахминан 840 миллиард доллар) ошириш таклифини маъқулладилар. Дастур 2024-2026 йилларга мўлжалланган.

Қарз чегарасини 6 триллион юанга оширишдан ташқари, маҳаллий ҳукуматлар маҳаллий облигацияларнинг 4 триллион юанлик махсус квотасидан ҳам фойдаланишлари мумкин. У 2024 йилдан бошлаб кейинги 5 йил қаторасига тақдим этилади.
Расмий маълумотларга кўра, 2023 йил охирида Хитойда яширин қарз миқдори 14,3 триллион юанни (жорий курс бўйича тахминан 2 триллион доллар) ташкил қилган.
Кўчмас мулк бозорини қандай барқарорлаштириш керак
Маҳаллий матбуотнинг ёзишича, Хитой иқтисодиётининг асоси ҳисобланган кўчмас мулк сектори жорий йилда таназзулга юз тутган. Хитой ҳукумати сўнгги ойларда кўчмас мулк бозорини жонлантириш бўйича бир қанча чоралар кўрди, жумладан, ипотека ставкаларини пасайтириш, дастлабки тўлов талабларини камайтириш ва харидлар бўйича чекловларни юмшатиш.
Хитой Халқ Республикаси уй-жой қурилиши ва шаҳар ва қишлоқ хўжалиги вазири Ни Хуннинг сўзларига кўра, қурилиши тугалланмаган уй-жой лойиҳаларини амалга ошириш учун кредит квотаси 2024 йил охиригача 4 триллион юанга (тахминан 561 доллар) етказилади. Унинг таъкидлашича, молиялаштиришга яроқли тугалланмаган қурилиш объектлари кўпаяди. Бундан ташқари, унинг ҳисоб-китобларига кўра, банк кредитлари ҳажми йил охиригача 4 триллион юангача ошади.
Бундан ташқари, Хитойнинг имидж агентлиги 1 миллион уйни таъмирлаш ва "тоза рўйхатга олинган" мулкларни сотиш бўйича лойиҳаларни кредитлашни кенгайтириш режасини таклиф қилди.
“Хитойнинг кўчмас мулк бозори бир қатор сиёсий чора-тадбирлар таъсирида 3 йиллик тузатишлардан сўнг рецессиянинг тубига етди. Ишончимиз комилки, кўчмас мулк бозори пасайишдан тўхтайди ва барқарорлашади”, – деди вазир.
Унинг фикрича, кўчмас мулк бозори учун ставканинг пасайиши уй-жой сотиб олиш харажатларини сезиларли даражада камайтиради ва ойлик тўловлар бўйича босимни камайтиради.

Хитойнинг йирик мегаполислари, жумладан Пекин, Шанхай ва Шэньчжэнь шаҳарлари расмийлари 1 декабрдан бошлаб кўчмас мулк сотиш солиқларини пасайтирди. Ушбу чора уй-жой бозорида талабни ошириш мақсадида қабул қилинди. Янги қоидага кўра, эндиликда ягона солиқ ставкаси 1 фоизни ташкил этади.
Бундан ташқари, Хитой мегаполиси расмийлари жисмоний шахсларни 2 йилдан ортиқ вақт давомида эгалик қилган танланган кўчмас мулкни сотишда 5 фоиз ҚҚС тўлашдан озод қилишни режалаштирмоқда. Хитойда яшаш майдони 144 квадрат метрдан ортиқ бўлган уй-жой афзал кўрилади.
Прогноз
Goldman Sachs Хитойда иқтисодий ўсишни рағбатлантиришга қаратилган сўнгги чора-тадбирлар асосида мамлакатнинг 2024 ва 2025 йилларга мўлжалланган иқтисодий ўсиш прогнозини оширди. Унинг маълумотларига кўра, 2024 йилда ХХР ялпи ички маҳсулоти 4,9 фоизга ошади. Аввалги тахмин 4,7 фоиз эди. 2025 йилда эса бу кўрсаткич 4,7 фоизни ташкил этади.
"Хитойдаги рағбатлантириш чораларининг сўнгги босқичи сиёсатчилар циклик сиёсат бошқарувидан юз ўгириб, кўпроқ иқтисодга эътибор қаратганликларини аниқ кўрсатмоқда", – дейди Goldman Sachs иқтисодчилари.
Хитойнинг юқори технологияли ишлаб чиқариш ва хизмат кўрсатиш соҳасига сармоя киритилиши кескин ошди. Бу “яшил” технологиялар, рақамли иқтисодиёт ва замонавий инфратузилма каби тармоқларни ривожлантириш, жаҳон ишлаб чиқариш занжири барқарорлигини ошириш ва модернизация қилишга хизмат қилди.

Октябр ойида мамлакат ишлаб чиқариш саноатининг юқори технологияли тармоқларида қўшилган қиймат йиллик ҳисобда 9,4 фоизга ошди. Дронлар, янги энергия манбалари билан ишлайдиган автомобиллар (NEV) ва қуёш панеллари ишлаб чиқаришда қўшилган қиймат мос равишда 41,9 фоизга, 48,6 фоизга ва 13,2 фоизга ўсди.
Жорий йилнинг 10 ойида Хитойда NEV автомобилларини ишлаб чиқариш кўпайди ва 9,7 миллион дона сотилди. Биргина жорий йилнинг октябрь ойида ички бозорда сотилган автомобилларнинг 46,5 фоизи NEVга тегишли.
Иқтисодиётнинг ўсишида иқтисодий ўсишнинг асоси бўлган ташқи савдо ҳам муҳим рол ўйнади. Хитой Бош божхона бошқармасининг сўнгги маълумотларига кўра, 2024 йилнинг биринчи уч чорагида умумий савдо ҳажми ўтган йилнинг шу даврига нисбатан 5,3 фоизга ўсган ҳолда 32,33 триллион юанга (4,57 триллион доллар) етди.
Хитой ялпи ички маҳсулоти (ЯИМ) 2024 йилнинг биринчи уч чорагида 4,8 фоизга ўсиб, 94,97 триллион юанга (13,33 триллион доллар) етди. Бу ўсиш дунёнинг иккинчи йирик иқтисодиёти ижобий ва барқарор ўсиш суръатини сақлаб қолганлигини кўрсатади.