Ҳиндистон Қозоғистонга нефть қазиб олиш учун зарур технологияларни таклиф қилиши мумкин - Элчи
ASTANА. Кazinform - Қозоғистон ва Ҳиндистон ўртасидаги ҳамкорликнинг иқтисодий ва стратегик жиҳатлари. Икки томонлама муносабатларни ривожлантириш истиқболлари ва ҳамкорлик салоҳиятига оид асосий масалалар. Эътиборингизга Ҳиндистоннинг Қозоғистондаги элчиси Жаноб доктор Т.В. Нагендра Прасад билан мазмунли суҳбатни тақдим этамиз.
– 2023 йилнинг саккиз ойида Қозоғистон Ҳиндистонга 263,5 минг тонна хом нефть ва нефть маҳсулотларини экспорт қилди. Бу 2022 йилнинг саккиз ойлик кўрсаткичидан (1,4 миллион тонна) 5,6 баробар камдир. Нима учун бундай бўлди? Россиянинг Ҳиндистонга нефть экспортини ошириши бунга таъсир қилдими?
- Ҳиндистон нефтни қайта ишлаш заводлари нефтни имтиёзли кредит шартларида сотади ва ҳоказо. рақобатбардош ставкаларни таклиф қиладиган мамлакатлардан импорт қилади. Ҳиндистон дунёдаги учинчи йирик хом нефть истеъмолчиси бўлиб, унинг эҳтиёжларининг 85 фоизидан кўпроғини импортга боғлиқ. Ҳозирги вақтда Ҳиндистон энергия секторига талаб ортиб бораётган дунёдаги энг тез ривожланаётган йирик иқтисодиётдир. Ҳукумат сиёсатига кўра, Ҳиндистон нефтни қайта ишлаш заводларига, хоҳ хусусий ёки давлат сектори бўлинмаларига ўз манфаатларига мувофиқ хом нефть ишлаб чиқаришга рухсат беради. Бундан ташқари, Ҳиндистон ҳеч қандай сабабсиз таъминот ва нархларни барқарор ушлаб туриш учун импорт манбаларини диверсификация қилмоқда.
– Ўтган йили Қозоғистон Ҳиндистонга 500 минг тоннага яқин буғдой глютенини экспорт қилди. Нима учун буғдой глютени ва тоза буғдой ёки ун эмас?
- Ҳиндистон Яшил инқилоб орқали озиқ-овқат маҳсулотларини ишлаб чиқаришни кўпайтирди ва бу Ҳиндистонга сўнгги йилларда экспорт қилиш имконини берди. Бунга буғдой ва гуруч киради. Таъкидлаш жоизки, Ҳиндистон буғдой етиштириш бўйича дунёда иккинчи ўринда туради, ўтган йили 7 миллион тонна маҳсулот экспорт қилган. Шундай қилиб, Ҳиндистон буғдой ва унни эмас, балки бошқа мамлакатлардан фақат маълум тармоқлар учун глютен импорт қилади.
– Ҳиндистон мамлакатимизга экспорт қилинадиган смартфонлар ҳажмини 27,4 фоизга қисқартирди. Бу Россияга нисбатан жорий қилинган санкцияларнинг таъсирими ёки қозоғистонликларнинг тўлов қобилияти пасайганидан дарак берадими?
- Ҳиндистон дунёдаги иккинчи йирик мобил телефон ишлаб чиқарувчиси бўлиб, 2023 йилнинг 9 ойида 10,5 миллиард АҚШ долларига тенг телефон экспорт қилди. Apple, Samsung каби кўплаб халқаро брендлар ва ҳатто Oppo, Vivo, Xiaomi каби Хитой брендлари Ҳиндистонда ишлаб чиқарилади ва йиғилади. Ҳиндистон Қозоғистонга экспортини камайтиргани йўқ, бироқ бу қисқариш бозор муносабатлари билан боғлиқ бўлиши мумкин. Келажакда мобил телефонлар ишлаб чиқаришнинг кўпайиши ҳисобига Ҳиндистондан импорт ҳажми ошиши мумкин ва Ҳиндистонда яримўтказгичлар ишлаб чиқаришнинг кўпайиши уларни янада қулайроқ қилади.
– Сизлардан бизга экспорт қилинадиган автомобиллар ҳажми 13,6 баробар ошди. 8 ой ичида 1,2 мингта автомобиль кирди. Бироқ қозоғистонликлар орасида Хитой автомобиллари ҳинд машиналарига қараганда кўпроқ машҳур. Сизнингча, ҳинд автомобиллари Қозоғистон иқлимига қанчалик мос келади? Бизнинг бозорга мослаштирилган моделлар ишлаб чиқарилмоқдами ёки ҳозирги моделларнинг қаттиқ иқлимга мослаштирилган модификацияси амалга оширилмоқдами?
- Ҳиндистоннинг енгил автомобиль саноати қарийб 40 миллиард долларга тенг. Ички бозор катта ва йилига 6% га ўсиб бормоқда. Шунинг учун экспорт унчалик юқори эмас, лекин ишлаб чиқариш исталган йўналишга экспорт қилишдан манфаатдор. Бир қанча омиллар, жумладан, иқлим, сиз айтиб ўтганингиздек, автомобиль экспортига таъсир қилади, аммо бунинг олдини олиш мумкин. Машҳур корейс ва япон брендлари Ҳиндистонда ишлаб чиқарилади, улар бу ерда машҳур ва уларни Қозоғистон автомобиль бозорида топиш мумкин.
- Қозоғистон Каспий қувурлари консорциумидаги муаммолардан сўнг нефть экспортининг муқобил йўналишларига эътибор қарата бошлади. Ҳиндистон бу борада қандай ҳамкорлик механизмларини таклиф қилиши мумкин? Умуман олганда, мамлакатингиз Евроосиё қиъасида Хитойдан кейин энг йирик нефть истеъмол қиладиган бозор ҳисобланади. Қозоғистон нефтининг логистика ва сифатини ҳисобга олган ҳолда Ҳиндистон биздан йилига қанча нефть экспорт қилиши мумкинлигини айта оласизми? Ёки жорий ҳажм сиз учун етарлими?
- Салоҳиятли ҳамкорлик инфратузилмани ривожлантириш соҳасида қўшма корхоналар ёки логистика самарадорлигини оширишга қаратилган келишувларни ўз ичига олиши мумкин. Ҳиндистон қайта ишлаш инфратузилмасини ривожлантириш учун сармоя киритишни ҳам кўриб чиқиши мумкин. Бу нефтни ташиш ва сақлашни оптималлаштиришга ёрдам беради ва жараённи янада самарали ва тежамкор қилади. Ҳиндистон энергетика соҳасидаги илғор технологиялари билан бир қаторда Қозоғистоннинг нефть қазиб олиш ва қайта ишлаш қувватини ошириш учун тажриба ва технологиялар трансферини таклиф қилиши мумкин. Ушбу билим алмашинуви иккала давлатга нефть билан боғлиқ жараёнларни оптималлаштиришда фойда келтириши мумкин. Икки мамлакат ўртасидаги транспортнинг географик муаммоларини ҳисобга олган ҳолда, логистика ва инфратузилмани яхшилаш муҳим аҳамиятга эга. Темир йўллар ва портлар каби транспорт инфратузилмасига сармоя киритиш ишончли ва самарали таъминот занжирини таъминлашга ёрдам беради. Нефть етказиб бериш бўйича узоқ муддатли шартномалар Ҳиндистон ва Қозоғистон учун барқарорлик ва прогнозлиликни таъминлайди. Бу энергетика соҳасини яхшироқ режалаштириш ва сармоя киритиш имконини беради
— Айрим маълумотларга кўра, Ҳиндистон жаҳон фармацевтика бозорининг учдан бир қисмини эгаллайди. Бироқ «Док-1 макс» препарати Ўзбекистонда 18 нафар боланинг ўлимига сабаб бўлгани Ҳиндистон фармацевтикаси обрўсига катта соя ташлади. Энди антивакссерлар кўпинча бундай маълумотларни эмлашга қарши аргумент сифатида ишлатадилар. Шу нуқтаи назардан, Ҳиндистонда дори воситалари ишлаб чиқариш устидан назорат кучайтирилдими? Қозоғистонликларнинг ҳинд тиббиётидан бехавотир фойдаланишига тўлиқ асос бор, дейиш мумкинми?
– Маълумки, Ҳиндистон жаҳон фармацевтика бозорида салмоқли ўринга эга ва “Жаҳон фармацевтикаси” номи билан машҳур. Ҳиндистон бутун дунё бўйлаб умумий дори воситаларининг асосий етказиб берувчисидир. Ҳиндистонда гиёҳванд моддаларни ишлаб чиқаришни назорат қилувчи марказий дори стандартлари ташкилоти (CDSCO) каби тартибга солувчи органлар мавжуд. Сиз айтган масала жуда ачинарли ва бир воқеадан кейин ҳукумат бундай ҳолатларнинг олдини олиш учун ҳар томонлама, жумладан, фаол ходимларни текширишни жорий қилди. Қозоғистон импорт қилинадиган фарматсевтика маҳсулотларини баҳолаш ва тасдиқлаш учун ўзининг тартибга солиш механизмларидан фойдаланади.
- Ҳиндистоннинг мудофаа тажрибаси Қозоғистон учун муҳим. Бунга мисол қилиб, терроризмга қарши биргаликдаги ўқув-машғулот йиғинини ўтказишимиз мумкин. 2022 йилнинг февралигача икки давлатнинг қурол импорт сиёсати ҳам ўхшаш эди. Ғарб матбуоти Ҳиндистоннинг Россия қуролларидан воз кечгани ва миллиардлаб долларлик шартномани бекор қилгани ҳақида хабар берди. Бу маълумотлар қанчалик ҳақиқат? 2022 ва 2023 йилларда Россиядан олиб келинган ҳарбий арсенал миқдори неча фоизга камайди? Унинг ўрнини қайси давлат қуроллари билан тўлдиряпсиз?
- 2014 йилдан бошлаб Ҳиндистон мудофаа саноатининг қурол-яроғ харид қилиш сиёсати ва тузилишига туб ўзгаришлар киритилди. Бу бизни ташқи этказиб берувчилардан мустақил қилди ва Ҳиндистоннинг миллий хавфсизлигига сезиларли ҳисса қўшди. Бундан ташқари, Ҳиндистон 2022-2023 йилларда дунёдаги энг йирик қурол импортчисидан 1,9 миллиард долларлик мудофаа ускуналарини экспорт қилишга ўтди. Бу орқали биз 85 ҳамкор давлатга миллий хавфсизлик эҳтиёжларини қондиришда ёрдам бера олдик.
- “C5+Ҳиндистон” формати Ҳиндистонга нима берди? Қозоғистоннинг бу форматдаги ўрни қандай? Ҳиндистон компьютер дастурлаш, машинасозлик ва фармацевтика соҳасида қитъанинг етакчи бозорларидан биридир. Қозоғистон билан ушбу соҳалардаги технологияларни алмашишга қанчалик тайёрсиз? Келажакда смартфон йиғиш, машинасозлик, дори-дармон ишлаб чиқариш бўйича қўшма корхоналар очиш режалаштирилганми?
- Ҳиндистоннинг C5+ формати 2019 йилда ташқи ишлар вазирлари даражасидаги мулоқот форуми сифатида ишга туширилган. 2022 йилдан бошлаб у Саммит даражасига, яъни Давлат/Ҳукумат раҳбари даражасига кўтарилди. Ушбу платформалар бошқарувга маълум бир даврда энг юқори даражада ўзаро ҳамкорлик қилиш имконини беради.
Бир нечта диққатга сазовор жойлар ва ютуқлар:
Президент/Бош вазир, Ташқи ишлар вазири, МХҚ (Хавфсизлик Кенгаши котиблари) даражасида мунтазам ҳамкорлик қилиш;
Ҳиндистонда 100 та аъзолик ёшлар форуми (2022 йил ноябр, 2024 йил март);
Мақсадли ёндашув: транзит, савдо, терроризмга қарши кураш ва бошқалар бўйича қўшма ишчи гуруҳлар;
Техник ва иқтисодий ҳамкорлик.
Қозоғистонда нақд пулсиз операциялар улуши жуда юқори ва мен бундан хурсандман. Ҳиндистон ягона тўлов интерфейси (UPI)орқали рақамли тўловлар бўйича дунёда етакчи ҳисобланади. 2023 йил октябр ойида бўлиб ўтган “Ҳиндистон-Марказий Осиё” миллий хавфсизлик бўйича маслаҳатчилар мулоқоти чоғида Ҳиндистон ягона тўлов интерфейси (UPI) технологиясини Марказий Осиёнинг барча мамлакатларига бепул таклиф қилди.
- Ҳиндистонда аҳоли кўп бўлгани учун ишчи кучи арзон деган фикр бор. Ҳақиқатан ҳам шундайми? Шу нуқтаи назардан, инвесторларингиз учун мамлакатимизда қўшма корхона очиш қанчалик фойдали?
- Ҳиндистон ишчилари ва мутахассислари бутун дунё бўйлаб бир қанча иқтисодларни қуришда ёрдам беришлари маълум. Форс кўрфази минтақасида бизда 9 миллионга яқин аҳолидан иборат ҳинд жамияти бор, улар бундай бой ҳисса учун тегишли мамлакатлар томонидан юқори баҳоланади. Худди шундай, соғлиқни сақлаш, ахборот технологиялари, тоғ-кон саноати, фойдали қазилмалар ва инфратузилма соҳалари ҳам қонунга итоаткор, малакали ва меҳнатсевар мутахассисларга муҳтож. Ушбу соҳалардаги қўшма корхоналар, албатта, Ҳиндистондан келадиган бундай ишчи кучидан фойдаланиши мумкин. Маълумки, Ҳиндистон ушбу соҳалар учун энг катта инсон ресурсларига эга.
— 2021 йилда Ҳиндистон ташқи ишлар вазири Президент Қасим-Жомарт Тоқаевга икки давлатнинг вакцина сертификатларини ўзаро тан олишни таклиф қилган эди. Бу таклиф ишлаяптими? Қозоғистоннинг қайси вакциналари Ҳиндистонда сертификатлашдан ўтган?
- Ушбу таклиф қабул қилинди ва Ҳиндистон ва Қозоғистон тегишли органлар томонидан тайёрланган Covid-19 эмлаш сертификатларини ўзаро тан олишга келишиб олдилар. Бу икки давлат ўртасида узлуксиз саёҳатга олиб келди.
Эслатиб ўтамиз, 2023 йилда Қозоғистонда ҳаво қатнови ортиши билан рекорд даражадаги 75 мингдан ортиқ ҳиндистонлик сайёҳ қайд этилган эди.
Муаллиф: Алдан Нағашибек
