АҚШдаги ёнғин зарарини суғурта қоплай оладими
ASTANA. Kazinform – Лос-Анжелесдаги ўрмон ёнғинлари сабабли суғурта компаниялари 20 миллиард доллардан кўпроқ тўлаши мумкин. Бироқ экспертлар суғурта соҳаси таҳдид остида эканлигидан огоҳлантирмоқда. Шу муносабат билан Кazinform агентлиги мухбири вазиятни ўрганиб чиқди.

Миллиардлаб йўқотишлар
Дастлабки ҳисоб-китобларга кўра, ёнғин оқибатида «Pacific Palisades» элит туманидаги суғурталанган мулкнинг йўқолиши тахминан 10 миллиард долларни ташкил этади. Лос-Анжелес учун умумий йўқотиш 20 дан 150 миллиард долларгача баҳоланмоқда.

Мисол учун, «JPMorgan» таҳлилчилари суғурталанган мулк йўқотишлари бўйича прогнозларини икки баравар ошириб, 20 миллиард долларга етказди, «Wells Fargo» эса офатдан жами иқтисодий йўқотишлар 60 миллиард доллардан ошишини кутмоқда.
«AccuWeather» компаниясининг дастлабки ҳисоб-китобларига кўра, ёнғин 135 миллиарддан 150 миллиард долларгача жами йўқотишларга сабаб бўлган ва ёнғин тарқалиши билан бу кўрсаткич ҳали ҳам сезиларли даражада ошиши мумкин”, – деб ёзади Investopedia.
10 январь, жума куни суғурта компаниялари акциялари келажакдаги компенсация тўловлари ҳисобига ўнлаб миллиард долларга тушиб кетди: «Mercury General» (MCY) – 22%, «Travelers Companies» (TRV) – 4%, «Allstate» (ALL) – 7%, «Chubb Limited» (CB) – 4%, «SPDR S& P Insurance ETF» (KIA) – 2,5% и AIG (AIG) – 1,3% камайди.
Суғурта инқирози
Мутахассисларнинг фикрича, Калифорниядаги фожиадан олдин штатдаги 12 та йирик суғурта компанияси ўз фаолиятини бутунлай тўхтатган ёки янги суғурта полисларини чиқаришни тўхтатган.
Аниқроғи, Калифорниядаги энг йирик суғурта компанияси бўлган «State Farm» 2023 йил май ойида штатда ёнғиндан суғурта қилиш учун янги аризаларни қабул қилишни тўхтатди. Компания бахтсиз ҳодисалар хавфи юқорилиги сабабли шундай қадам ташлади. Кейин 2024 йил март ойида компания штатдаги 72 000 та полис муддатини узайтирилмаслигини маълум қилди. Бундай қарор инфляция, табиий офатлар частотасининг ошиши ва суғурта бозоридаги юқори хавф туфайли қабул қилинди.

Бундан ташқари, Калифорниядаги олтинчи йирик «Allstate» уй суғурта компанияси 2023 йилда штатда янги полисларни чиқаришни тўхтатишини эълон қилди. Бироқ, суғурта соҳасида бу тенденция кўп йиллар давомида кузатилмоқда. Калифорния, Техас, Луизиана ва Флорида каби штатлар аҳолиси суғурта олишда муаммоларга дуч келишмоқда. Компаниялар қоплайдиган йўқотишлар миқдорини камайтиради ёки штатни бутунлай тарк этади.
Америка истеъмолчилар федерацияси маълумотларига кўра, 2022 йилда Луизианадаги уй эгаларининг 12 фоизи суғуртага эга бўлмаган. Ахир, йил давомида суғурта полисининг ўртача нархи 2240 долларгача кўтарилди. Мамлакатдаги ўртача кўрсатгич эса 1915 долларни ташкил этади. Демак, бу бозордаги кўрсатгичдан 15 фоизга юқори дегани.
Суғурта маълумотлари институти маълумотларига кўра, Флоридада уй суғуртаси харажатлари сўнгги 3 йил ичида 102 фоизга ошган.

«San Francisco Chronicle» эксперт маълумотларига кўра, 2019 йилдан бери 100 000 дан ортиқ Калифорния суғурта компаниялардан чиқарилган. Ахир минтақада ўрмон ёнғинлари тез-тез учраб туради. Қолган компаниялар эса ўз ставкаларини кўтардилар ва Калифорниядаги сиёсатларини бекор қилмоқдалар ёки муддатларни узайтиришдан бош тортмоқдалар.
Insurance веб-сайтига кўра, 2024 йилда Калифорнияда уйни суғурталаш полиси (1 миллион доллар қоплама учун) йилига 2,586 доллардан («Allstate») 5,718 долларгача («Farmers») етди. Қонунда давлатда яшовчи мулк эгалари учун уй-жойни суғурталашни талаб қиладиган ҳеч қандай қоида йўқ. Бироқ, ипотека кредитига эга бўлганлар ўз мулкларини суғурта қилишлари шарт.
Бироқ, стандарт мулк суғурта полиси одатда зилзила, сув тошқини ва сел каби табиий офатлар натижасида етказилган зарарни қопламайди. Бундай табиий офатлар учун алоҳида суғурта полиси талаб қилинади. Ва унинг йиллик нархи 40 минг долларга етади.
Юқори хавф зонаси
Шимоли-шарқий университетининг давлат сиёсати ва шаҳар муаммолари профессори Жоан Фицжеральднинг фикрича, хавфли туманларда яшашнинг ҳожати йўқ.
“Бўлган воқеа ҳеч кимни ажаблантирмаслиги керак. Ахир, биз бошиданоқ уй қуриш керак бўлган жойда қурамиз”, – деди Жоан Фицжеральд.

Суғурта ахбороти институти ходими Марк Фридлендернинг таъкидлашича, Калифорниянинг юқори хавфли ҳудудларида яшовчи одамлар юқорироқ суғурта мукофотларини тўлашга ва бахтсиз ҳодиса натижасида ўз мулкларини йўқотишга тайёр бўлишлари керак.

“Агар сиз Жанубий Флоридадаги океан бўйида яшашга тайёр бўлсангиз, мол-мулкингизни йўқотиш хавфи юқори эканини тушунишингиз керак ва суғурта учун тўлашга тайёр бўлишингиз керак. Агар сиз Калифорниянинг юқори хавфли ҳудудида яшасангиз, ўртача суғурта мукофотларини тўлашга тайёр бўлинг, иккинчидан, бахтсиз ҳодисалар учун ҳаражатларга тайёр бўлинг”, – деди Марк Фридлендер.
"Сўнгги чора суғурталовчиси"
Ўтган йили суғурта секторидаги мураккаб вазиятни ҳисобга олган ҳолда Калифорния расмийлари «Fair Access to Insurance Requirements Plan» (Суғурта талабларининг адолатли шартлари режаси) ҳукумат дастурини янгилашга қарор қилишди. Ушбу дастур кўпинча давлатнинг "сўнгги чора суғуртачиси" деб аталади.

1960 йиллардаги бир нечта ёнғинлардан сўнг яратилган «FAIR» режаси суғурта компанияларига қараганда бир оз юқорироқ тарифларни олади ва жисмоний шахслар учун 3 миллион долларгача ва тижорат мулклари учун 20 миллион долларгача қоплашни таклиф қилади.
Айни пайтда штатда 408 400 дан ортиқ «FAIR» суғурта полислари мавжуд. Бу 2019 йил сентябридагидан икки баравар кўп (154 500 та полис). «Los Angeles Times» нашрининг ёзишича, дастур жуда хавфли вазиятда ва атиги 200-300 миллион долларни қамраб олади.
Қурилиш материаллари нархи ошади
Northeastern Global News хабар беришича, агар ёнғиндаги йўқотишлар «FAIR» захирасидан ошса, штатда фаолият юритаётган хусусий суғуртачилар 1 миллиард долларлик камомадни қоплаш учун ҳаракат қилишади.

Аммо Шимоли-Шарқий Университети профессори ва Барқарор ривожланиш тадқиқот дастури директори Дэниел Олдричнинг айтишича, «FAIR» дастури ўз мижозларига тўловни қайтаришга қодир бўлса ҳам, уй эгалари қурилиш вақтида қийинчиликларга дуч келишади.
“Ҳозирда Палисейдсда 10 мингта ёниб кетган уй бор. Битта уйга 3 миллион доллар тўланади. Айтайлик, «California FAIR» аслида ушбу суғурта полислари учун тўлайди. Аммо реставрация ўша 2,5-3 миллион доллардан анча қимматга тушади”, – дейди Дэниел Олдрич.
Мутахассиснинг сўзларига кўра, кўплаб уй-жой мулкдорлари келгуси бир неча йил ичида уйларини тиклашга ҳаракат қилишади ва барча қурилиш пудратчилари жалб қилинади. Ва бу меҳнат ва қурилиш материаллари нархининг ошишига олиб келади. Худди шу нарса 2005 йил август ойида Луизиана штатининг Нью-Орлеан шаҳрида Катрина тўфонидан кейин содир бўлди. Ўша пайтда шаҳарнинг 80 фоизи сув остида қолган, уй-жойларни тиклаш учун 125 миллиард доллар сарфланган. Бундан ташқари, ушбу бахтсиз ҳодиса туфайли Луизиана штатидаги юзлаб суғурта компаниялари банкрот бўлди. Улар йўқотишларни тўлашга тайёр эмас эдилар.
“Менимча, биз суғурта соҳаси учун катта молиявий инқирозга дуч келяпмиз”, – деди Дэниел Олдрич.
Аввалроқ Калифорниядаги ўрмон ёнғинлари қурбонлари сони 24 кишига етгани хабар қилинганди.
Жума куни кечқурун маҳаллий ҳукумат ёнғин туфайли аҳоли томонидан бўшатилган Тинч океанидаги Палифик-Палисейдс ва Итон маҳаллаларида соат 18:00 дан эрталаб 6:00 гача комендантлик соати эълон қилди.
АҚШ президенти Жо Байден Калифорниядаги бу ҳолатни штат тарихидаги энг йирик ва энг ҳалокатли ўрмон ёнғини деб атади.