Қозоғистоннинг шов-шувли Grand Mobile ўйини: психологлар ва ювеналлар нима дейди
Видео ўйинлар ёш авлодга қандай таъсир қилади? Бу масала бир неча йилдан бери ота-оналар ҳамжамиятини ташвишга солмоқда. Kazinform агентлигининг таҳлилий шарҳловчиси виртуал олам бизнинг воқеликда акс этадими ёки йўқлигини ўрганиб чиқди.
GTA каби, лекин қозоқ вайби билан
Grand Mobile - реал ҳаётдаги симуляцияли мобил ўйин бўлиб, унда ўйинчилар персонажлар яратиши, ишга киришлари, исталган карьера қуришлари ва пул ишлашлари мумкин. Унинг кўп қисми дунёга машҳур GТА ўйинини эслатади, унинг мобил версияси бугунги кунда мавжуд эмас.
Grand Games ишлаб чиқарувчиси Роман Линейцев тан олади: GTA унинг севимли ўйини. Grand Mobileни яратишда унинг эркинлиги ва ҳаракатчанлиги уни илҳомлантирган.
- Ўйин фақат смартфонлар учун ишлаб чиқилган ва соддалаштирилган ўйинга эга, енгил, тегиниш бошқарувлари оптималлаштирилган ва бюджет қурилмаларида ишлаши мумкин. Grand Mobile - бу шунчаки ўйин эмас, балки ўз йўлингизни танлашингиз мумкин бўлган ўзингизни ифодалаш платформаси: кучли тадбиркор, ҳар бир қадамни ўйлайдиган стратег бўлинг, ҳатто жиноий дунёни ёки полициячи ролини танланг, ноёб машиналарни яратинг ва уларни ўз услубингизни намойиш этувчи чегарага қадар помпаланг. Grand Mobileда ҳеч қандай чекловлар йўқ: сиз ўз ҳикоянгизни яратишингиз, хоҳлаганингизни қилишингиз ва индивидуаллигингизни ифода этишингиз мумкин. Бу сизнинг тасаввурингиз ва ҳаракат эркинлигингиз чегараси бўлмаган макон, ҳар бир танлов муҳим, — деди Р.Линейцев.
Ўйин 2022 йил охирида яратилган бўлиб, шу кунгача у 60 миллион мартадан кўпроқ юклаб олинган, ўтган йилнинг ўзида 28 миллион марта юклаб олинган. Илова ҳар ойда 2 миллион мартадан кўпроқ ўрнатилади, уни ҳар куни 250 000 киши ўйнайди.
Эътиборлиси, ўйиннинг ўтган йилги даромадининг 90 фоизи хориждан келган. Дастлаб ишлаб чиқувчилар кўпроқ Россия, Украина, Беларусь ва Қозоғистонга эътибор қаратишган, бироқ Grand Mobile ўз аудиториясини кенгайтириб, хорижда машҳурликка эришди: Европада, жумладан Польша, Руминия ва Нидерландияда янги серверлар ишлаган биринчи ҳафта давомида ўрнатишлар сони 300 мингдан ошди. Келажакда Туркия, Ҳиндистон ва Жанубий Америка бозорларига кенгайтириш режалаштирилган.
Grand Mobileни ишлаб чиқувчилар Қозоғистондан, шунинг учун ўйинда мамлакатда ёқимли ҳаволалар мавжуд. Бу йил дастурчилар ҳатто бутун дунё бўйлаб ўйинчиларни Наврўз байрами билан табриклашди.
– Ўйинга Қозоғистон маданияти ва анъаналари элементларини киритиш биз учун жуда муҳим. Бу ерда сиз чопонлар, қозоқ моделлари, шунингдек, уй ва дастурхонларни топишингиз мумкин - бу бизнинг маданий меросимизнинг бир қисми бўлиб, ғурур билан ўйин дунёсига киритилган. Шунингдек, биз қозоғистонликларга таниш бўлган архитектура ва атмосферага ўхшаш ўйин дизайнини яратишга ҳаракат қиламиз. Ўйиндаги шаҳарларимиз ва манзилларимиз ҳақиқий жойлардан илҳомланган ва биз атрофимизга яқин бўлган туғёнларни етказишга интиламиз, - дея ўз қарашлари билан ўртоқлашди Р. Линейцев.
Қозоғистонлик томошабинлар ҳозирда атиги 15% ни ташкил этишига қарамай, Grand Mobile тез орада қозоқ тилига таржима қилинади, бу ўйинни барча фойдаланувчилар учун янада қулайроқ қилади.
Ўйин барча ёшдагилар учун
Grand Mobile учун ёш чегараси "3+", яъни ўйин, нисбатан айтганда, ҳамма учун. Уч ёшли болалар уни ўйнашлари даргумон, аммо барибир. Бу шуни англатадики, бундай рейтингга эга бўлган ўйинда қўпол сўз, жисмоний, руҳий, психологик зўравонлик ва "ҳажвий" тажовуз бўлмаслиги керак. Ушбу чеклов тарқатиш платформалари - Google Play, App Store, Huawei AppGallery ва бошқалар талабларига мувофиқ ўрнатилади.
Ўйинни ўйнашдан олдин, ишлаб чиқувчи шаклни тўлдиради ва унинг мазмуни ҳақида маълумот беради. Шунга асосланиб, платформанинг автоматик тизими IARC (International Age Rating Coalition) каби халқаро стандартларга мос келадиган ёш рейтингини белгилайди.
Йирик халқаро майдонлар аллақачон тегишли давлат органлари томонидан аккредитация қилинган; бизнинг ҳолатимизда бу — Қозоғистон Республикаси Маданият ва ахборот вазирлиги.
Ишлаб чиқувчининг фикрига кўра, ўйин ҳаётнинг миниатюрасини акс эттиради, бу ерда ҳар ким ўз йўлини танлаши мумкин, хоҳ у ҳалол меҳнат ёки пул топишнинг хавфлироқ усуллари бўлсин.
- Бизнинг ўйинимизда, масалан, иш, тадбиркорлик ёки бошқа қонуний воситалар орқали пул ишлаш имконияти мавжуд, бу ўйинчиларга куч ва сабр-тоқатнинг муваффақиятини ҳис қилиш имкониятини беради. Бу, албатта, карьера қуришни ва ўйин дунёсида ривожланишни афзал кўрганлар орасида машҳур йўл, деб таъкидлайди Роман Линейцев. - Бироқ, ҳақиқий ҳаётда бўлгани каби, кўплаб ўйинчилар тез пул, саргузашт ва адреналинни қидирмоқдалар, бу виртуал оламлар учун жуда табиий. Охир оқибат, ўйин сизга турли сценарийларни синаб кўриш ва ҳозирги пайтда энг қизиқарли йўлни танлаш имконини беради, —деб таъкидлайди Р. Линейцев.
Grand Mobileнинг ўйин иқтисодиёти ҳам пухта ўйланган, бу ўйинчилар учун мувозанатли ва қизиқарли тизимни яратишга имкон беради. Улар ўйин ичида иш, бизнес, савдо ва бошқа усуллар орқали пул ишлашлари ва кейин уни турли хил нарсалар ва янгиланишларга сарфлашлари мумкин: кийим-кечак, машиналар, қуроллар, уйлар, шунингдек, ўйин тажрибасини яхшилашга ёрдам берадиган аксессуарлар сотиб олиш.
Мутахассислар нима дейишади
Хўш, биз озми-кўпми ўйин ҳақида билиб олдик. Grand Mobileнинг мақсадли аудиторияси жуда кенг бўлса-да, қоида тариқасида, ҳали ҳам болалар ва ўсмирлар видео ўйинларга кўпроқ қизиқишади. Айнан шу ерда ота-оналар бундай контентнинг фарзандларига таъсири ҳақида ташвишланишади. "Уят" каби Қозоғистон ҳодисаси Grand Mobileни четлаб ўтмади.
- Кўпгина ўйин лойиҳалари шунга ўхшаш танқидларга дуч келади, айниқса қимор ўйинлари, қуроллар, гангстер маданияти ва салбий деб қабул қилиниши мумкин бўлган бошқа элементлар каби мавзуларга тааллуқли. Бу катта авлоднинг одатий реакциясидир. Аммо шуни тушуниш керакки, ўйинлар биринчи навбатда ўйин-кулги учун яратилган ва ўйинчиларга дам олиш ва виртуал оламлардан баҳраманд бўлиш имкониятини беради, — деб таъкидлайди Р. Линейцев.
Мутахассислар бизга ушбу масалани батафсил ўрганишга ёрдам беришди. Масалан, аккредитациядан ўтган EAGT гештальт-терапевти, болалар ва ўсмирлар психологи Зарина Сабиржанова ўсмирлик даврида кумирлар ва хаёлий оламларга қизиқиб қолиш мутлақо нормал ҳодиса эканлигига ишонч билдиради.
- Бола баъзи ўйинларни ўйнаганда, у ўз характерига ҳозирги пайтда ўзи учун муҳим бўлган хусусиятларни беради. Айтайлик, агар бола заиф бўлса, у учун унинг қаҳрамони жуда кучли, яқинларини ҳимоя қилишга қодир бўлиши муҳимдир. Қиз учун, қоида тариқасида, гўзаллик ва аёллик муҳим, — деб тушунтиради психолог.
Бироқ, кўпгина ота-оналар фарзандларининг номақбул хатти-ҳаракати ва тажовузкорлигини уларнинг видео ўйинларга бўлган иштиёқи билан боғлашади. Нима учун бу содир бўлади?
Агрессия ва унинг намоён бўлишига ҳар қандай нарса таъсир қилиши мумкин: атроф-муҳит, ота-оналарнинг жанжаллари, ҳиссий ёки жисмоний зўравонлик, боланинг эҳтиёжларини эътиборсиз қолдириш. Агар болада ота-онаси билан ҳиссий яқинлик бўлмаса, у ўзини хавфсиз ҳис қила олмайди. Агар болада компьютер ва видео ўйинлардан бошқа ҳеч нарса бўлмаса, мактабда ташқи дунёда вазият қийин, дўстлар йўқ, уйда таранглик бўлса, унда, албатта, видео ўйинлар унинг қандайдир тарзда яшашнинг ягона йўлидир. Яшириш ва тан олиш, баъзи оғриқларингизни ифодалаш. Агар ҳаётда ҳамма нарса яхши бўлмагани учун кўп оғриқ ва ғазабим кўп бўлса, бу видео ўйинларда кимнидир уриш, кесиш, ўлдириш, шу тариқа ўз ҳис-туйғуларини енгиш кучаяди, – дейди З.Сабиржанова.
Вояга етмаганлар полицияси мутахассислари ҳар қандай ўйин ёки сериаллар чиқарилишини ўсмирлар ўртасида жиноятчилик ва тажовузнинг кучайиши билан боғламайди. Болаларнинг "ўйнаш" статистикаси сақланмайди - бунинг ҳожати йўқ.
- Тўғридан-тўғри ўйин чиқарилди ва ўсмирлар шу сабабли қандайдир жиноятлар содир этаяпти, деб айта олмаймиз. Кўпинча, вояга етмаганлар ўз манфаатларини кўзлаган ҳолда қонунни бузадилар. Шундай оилалар борки, уларда болаларга муҳтож бўлиб қолганлар ҳам бор, улар орасида нотўғри муносабатда бўладиганлар ёки шунчаки ўзбошимчалик билан жиноятга қўл урадиганлар бор, - дейди Астана шаҳрининг Бойқўнғир тумани ИИБ Ювеналь полиция хизмати маҳаллий полиция бўлимининг Вояга етмаганлар ишлари бўйича полиция бўлими инспектори, майор Гулзада Сатибова.
Мутахассис ўтган йил «Слово пацана» ("Ўғил бола сўзи") телесериали чиққандан кейин ота-оналар ҳамжамиятини қандай ташвишга солганини эслади ва буни гуруҳ жанжалларининг пайдо бўлиши билан боғлади. Бироқ Гулзада Сатибова ўз шахсий тажрибаси билан ўртоқлаша олмади, чунки туманда унга ишониб топширилган бундай ҳолатлар бўлмаган.
- Ўсмирларнинг тажовузкорлиги муайян контент билан боғлиқ эмас, балки бўш вақтларининг ҳаддан ташқари кўп бўлиши, бу вақтни интернетда ўтириб, ўзи учун фойдали бўлмаган ишлар билан ўтказиши билан боғлиқ. Шахсан мен ота-она сифатида болалар билан кўпроқ бирга бўлиши маслаҳат берган бўлардим. Тажрибамга таянган ҳолда айтишим мумкинки, уларнинг ҳаммаси ота-онанинг эътибори ва вақтининг камлигидан, – дейди Г.Сатибова.
Адолат учун шуни айтиш керакки, катталар ҳам видео ўйинлар ўйнайди: бу ишдан кейин тарангликни бартараф этишга ёрдам беради. Айтганча, ҳар қандай одам учун ва айниқса, танасида гормонлар кучайган ўсмир учун зарарли бўлган ҳис-туйғулар мавжуд.
- Ўйиннинг ўзини айблаб бўлмайди, чунки бу шунчаки восита, инсон буни қандай қабул қилиши унинг муносабати ва шахсий ҳис-туйғуларига боғлиқ. Ҳар қандай санъат ёки оммавий ахборот воситаларида бўлгани каби, контекст ва онгли идрок муҳим аҳамиятга эга. Биз хавфсиз ва ҳаяжонли макон яратишга интиламиз, унда ҳар ким ўз дидига мос нарсани топа олади, катталарнинг вазифаси эса ёшларга виртуал воқеликни тўғри идрок этиш ва уни реал ҳаётдан ажрата олишга ёрдам беришдир, – дея таъкидлади Р.Линейцев.
Кўпчилигимиз болалигимизда ўйин ўйнаганмиз ва кўпчилигимиз ҳали ҳам ўйин ўйнаймиз. Бу дам олишнинг ушбу турини танлаган барча фуқаролар жиноят йўлига ўтади, дегани эмас. Худди шу киберспортчилар ўзларининг севимли машғулотларини жуда фойдали бизнесга айлантирдилар ва тез орада Олимпия чемпионлари бўлишади.
Grand Gamesга келсак, бу Қозоғистон ўйин саноатидаги объектив ютуқдир. Бу эса, шубҳасиз, ўйин давраларида мамлакат имиджига таъсир қилади, чунки бизни энди нафақат дунёга машҳур е-спортчиларимиз, балки қизиқарли мобил ўйинлар ишлаб чиқиш орқали ҳам тан олади.
Эслатиб ўтамиз, аввалроқ Қозоғистонда банк сектори ва ўйин бизнесига нисбатан юқорироқ корпоратив даромад солиғи жорий этилиши ҳақида хабар берган эдик.