Қозоғистонга AIни тартибга солиш бўйича халқаро тажриба керакми - экспертлар фикри

ASTANА. Кazinform - BIZDIÑ ORTA подкастининг янги сонида Мажилис депутати Екатерина Смишляева ва иқтисодчи Олжас Қудайбергенов сунъий интеллектдан фойдаланишда муаллифлик ҳуқуқи ва шахсий маълумотларни ҳимоя қилишни тартибга солишга ёндашувларни муҳокама қилди.

Депутат Е.Смишляеванинг сўзларига кўра, тартибга солувчилар ўртасидаги муҳокамаларга қарамай, ҳеч бир мамлакатда инсоннинг ижодий маҳсулот яратишга қўшган ҳиссасини аниқ белгилаб берувчи муваффақиятли тажриба ҳозирча ишлаб чиқилмаган.

— Ҳозир турли баҳс-мунозаралар бўлмоқда, агар тизим ўз-ўзидан асл дунё яратса, нега инсон иштирокисиз ҳимояланмайди? Бундай вазиятда муаллифлик ҳуқуқи бўйича янги нормаларни ишлаб чиқиш ва алоҳида тоифани киритиш керак бўлиши мумкин. Шартли равишда айтганда, бундай маҳсулотлар учун "электрон" ёки "рақамли" ҳуқуқ бўлади. Кейин тизимлар эгалари бундай ҳуқуқни талаб қилишлари ва уни ҳимоя қилиш учун курашишлари мумкин. Шунинг учун бу мавзу жуда мунозарали, — деди у.

Депутатнинг сўзларига кўра, сунъий интеллект моделларини ўргатишда ҳар бир муаллифдан розилик олиш талаби амалда мумкин эмас, чунки маълумотлар ҳажми жуда катта. Бундай схема амалда ишламайди ва замонавий моделлар узоқ вақт давомида уни четлаб ўтишган. Ушбу соҳадаги қоидалар ҳали қайта кўриб чиқилмаган.

— Яна бир муҳим савол: тизимни ўқитишни муаллифлик ҳуқуқининг бузилиши деб ҳисоблаш мумкинми? Ахир, модел фақат кэш каби маълумотларни вақтинчалик нусха кўчиради. Кэш эса ҳуқуқбузарлик ҳисобланмайди. Шунинг учун сунъий интеллектни ўргатиш муаллифлик ҳуқуқининг бузилиши деб ҳисобланмаслиги мумкин, — деди депутат.

Е.Смишляева таъкидлаганидек, сунъий интеллектни ўқитиш жараёнида маълумотлардан янги маҳсулот яратиш учун фойдаланилади, бироқ унинг асл муаллифлик мазмуни билан аниқ боғлиқлигини аниқлашнинг иложи йўқ. Унинг сўзларига кўра, бундай моделлар асл нусхани такрорламайди ва у билан рақобатлашмайди, шунинг учун муаллифлик ҳуқуқини бузишнинг классик механизми бу контекстда амалда "йўқ қилинган".

Айни пайтда янги тартибга солиш ёндашувлари муҳокама қилинмоқда, деди депутат. Сўнгги йилларда муаллифлик ҳуқуқини ҳимоя қилишда ўта консерватизми билан танилган Хитой, Япония, АҚШ ва ҳатто Европа Иттифоқи ҳам розилик олиш механизмларини соддалаштиришга ўтди.

— Энди “автоматик розилик” варианти таклиф қилинмоқда: агар материал очиқ бўлса ва муаллиф машинада ўқиладиган тақиқ белгисини қўймаса, тизим ушбу маълумотлардан фойдаланиши мумкин ва бу муаллифлик ҳуқуқининг бузилиши ҳисобланмайди. Биз ҳам шундай моделни таклиф қиламиз, акс ҳолда миллий тизимлар ютқазади: биз бошқа мамлакатлардан контент олиб, ўз материалимиздан фойдалана олмаймиз, — деди у.

Иқтисодчи Олжас Қудайбергеновнинг фикрича, илғор давлатлар тартибга солиш борасида олдинга силжишмоқда, қарор қабул қилишда тез ҳаракат қилишади.

— Шундай экан, Рақамли кодекс лойиҳасида қуйидаги нормани кўриб чиқиш мумкин: агар Қозоғистонда бирор мавзу ҳали ишлаб чиқилмаган бўлса, мамлакат илғор тажрибага таянади. Бундай ҳолда, ушбу технологиялардан фойдаланадиган йирик IТ-компаниялар қозоғистонлик фойдаланувчилар олдида илғор халқаро тажрибага мувофиқ жавобгар бўлади, — деди маърузачи.

Шунга кўра, агар маълумот ёки шахсий маълумотларни тарқатиш билан боғлиқ ҳуқуқий ишлар кўриб чиқилса, масалан, Европа Комиссияси Қозоғистон аҳолисига мутаносиб равишда катта миқдорда жарима солади. Бу жарима Қозоғистонга даъво қаноатлантирилгандан кейин тўланиши керак. Иқтисодчининг сўзларига кўра, бу адолатли меъёр ва у IТ гигантларини қозоғистонлик фойдаланувчиларга нисбатан ўзини тутишга чақиради.

— Ишончли юрисдикциялар тушунчаси янги қонунчилик эмас. У бир қатор мамлакатларда қўлланилади. Биз бу масалани муҳокама қилишимиз керак, чунки бу осон эмас. Бир томондан, йирик компанияларда маълумотларни ҳимоя қилиш бўйича мажбуриятлар Қозоғистонга қараганда анча қаттиқроқ. Бошқа томондан, Қозоғистон ҳудудида бошқа давлат қонунларини қўллаш прецеденти инновацион, аммо баҳсли ёндашувдир. Шунинг учун, бу ерда эҳтиёт бўлиш керак, унинг афзалликлари ҳам, камчиликлари ҳам бор, - жавоб берди Екатерина Смишляева.

Депутатнинг сўзларига кўра, йирик платформалар кўпинча бундай талабларга рози бўлади, чунки улар маълум бир масала бўйича Қозоғистонда Европа қонунчилиги бўйича жавобгарликка тортилиши мумкинлигини тушунишади, аммо бунинг эвазига бошқа соҳадаги миллий меъёрларни четлаб ўтиш имкониятига эга бўладилар.

— Бу мураккаб мавзу, лекин ғоянинг ўзи ҳаётий. Ўйлайманки, Рақамли кодекс устида ишлаш жараёнида биз ҳам шундай масалаларни муҳокама қиламиз, — деди депутат.

Е. Смишляева тушунтирганидек, Қозоғистон ишончли рақамли объектлар институтини таъминлайди. Бу халқаро юрисдикциялар билан бевосита боғлиқ эмас, лекин бизнинг мамлакатимиз муқаррар равишда халқаро компаниялар ва рақамли ечимлар билан ўзаро алоқада. Унинг фикрича, ишонч институти аниқ ва очиқ ишлаши керак, бунинг учун миллий экспертизани ривожлантириш зарур.

— Шунинг учун ҳам ишончли, деб эътироф этилганда компания ёки маҳсулотларнинг халқаро мақоми ҳам ҳисобга олинади, чунки баъзи қарорлар учун глобал даражадаги экспертиза бизнинг ички имкониятларимиздан анча юқори. Шу нуқтаи назардан, ишончли юрисдикция ғояси ҳам ҳаётий бўлиб қолмоқда, - дея хулоса қилди Екатерина Смишляева.

Эслатиб ўтамиз, Рақамли кодекс Президент томонидан белгиланган муддатда қабул қилинади — Мадиев.