Қасим-Жомарт Тоқаев: Абадий дўстлик — халқларимиз учун йўлчи юлдуз
"Российская газета" нашрида Қозоғистон Республикаси Президенти Қасим-Жомарт Тоқаевнинг "Абадий дўстлик — халқларимиз учун йўлчи юлдуз" сарлавҳали мақоласи чоп этилди, деб хабар беради Кazinform.
"Халқларимиз асрлар давомида ёнма-ён яшаб, қувонч ва синовларни баҳам кўриб, биргаликда Евроосиёда ягона маданий макон яратиб келишган. Бизни анъанавий қадриятларни умумий англашув, замонавий ҳаётнинг долзарб масалаларига ўхшаш қарашлар ва қардош халқларнинг фаровонлигини таъминлаш бўйича биргаликдаги саъй-ҳаракатлар бирлаштиради.
Бу мустаҳкам пойдеворда биз халқларимиз тарихи, маданияти ва анъаналарига ўзаро ҳурматни намоён этган ҳолда, кўп қиррали ҳамкорлик йўлидан ишонч билан олдинга силжиймиз.
Мустақилликка эришганидан бери Қозоғистон Россия билан дўстона муносабатларни ривожлантиришга алоҳида аҳамият бериб келмоқда. Мамлакатнинг биринчи ташқи сиёсат концепцияси ва ундан кейинги шунга ўхшаш ҳужжатлар Россияга доимий равишда устувор аҳамият берган.
1992 йилда Абадий дўстлик, ҳамкорлик ва ўзаро ёрдам тўғрисидаги биринчи шартнома имзоланди, бу давлатлараро муносабатлар учун мустаҳкам пойдевор яратди ва халқларимизнинг онгли танловининг рамзига айланди.
Ўшандан бери дунёда ва постсовет ҳудудида кўп нарса ўзгарди, аммо Шартнома матнида шакллантирилган асосий тезис долзарблигича қолмоқда: абадий дўстлик шунчаки сўз мажозий маъноси эмас, балки халқларимизнинг ҳозирги ва келажакнинг мураккаб, ноаниқ воқеликларини фалсафий ва сиёсий идрокининг аниқ акси.
Қозоғистон ва Россия юқори сифатли ва мазмунли стратегик шериклик ва иттифоқни қуришга муваффақ бўлишди. Ушбу ҳамкорликнинг марказида халқларимизнинг ушбу нотинч, олдиндан айтиб бўлмайдиган даврда бирга туришга бўлган онгли истаги ётади. Бошқача қилиб айтганда, абадий дўстлик давлатларимиз ва халқларимиз учун йўл кўрсатувчи юлдуздир.
Икки мамлакат ўртасидаги муносабатлар чуқур ишонч, ҳурмат ва тенгликка асосланган етуклик ва барқарорлик билан ажралиб туради. Халқларимиз келажаги учун ўзаро масъулият бизга икки томонлама ҳамкорлик кун тартибидаги барча масалаларга ечим топиш имконини беради. Менинг фикримча, Қозоғистон ва Россия ўртасидаги стратегик шериклик ва иттифоқ Евросиё хавфсизлик тизимини яратишда ҳал қилувчи омил ҳисобланади.
Қозоғистон ва Россия ўртасидаги муносабатлар кенг қамровли стратегик шериклик ва иттифоққа йўналтирилмоқда.
Икки томонлама ҳамкорликдаги барча ютуқлар Президент Владимир Владимирович Путиннинг бу соҳадаги ғайратли ва самарали фаолияти билан узвий боғлиқ. Қозоғистонда у глобал давлат арбоби сифатида чексиз ҳурматга сазовор ва унинг номи деярли ҳар бир мамлакатдаги сиёсатчилар ва оддий одамларнинг оғзида.
Ўтган йилнинг ноябрь ойида Россия Президенти Қозоғистонга давлат ташрифи билан келди, бу ўзининг сиёсий ва амалий аҳамияти билан тарихий воқеадир. Астанада ҳамкорлик учун янги уфқларни очадиган муҳим ҳужжатлар тўплами имзоланди. Муҳими, санкциялар тартибсизлиги ва халқаро кескинликларга қарамай, иккала давлат ҳамкорлигимизнинг барқарорлиги ва динамизмини сақлаб қолиш ва ҳимоя қилишга муваффақ бўлди.
Москвага давлат ташрифим арафасида Владимир Путин билан бўлажак музокараларнинг фавқулодда аҳамиятини таъкидламоқчиман.
Сўнгги бир неча ой ичида мен Хитой Раиси Си Цзиньпин, АҚШ Президенти Дональд Трамп ва Европа, Осиё ва Африкадаги бир қатор мамлакатлар раҳбарлари билан жуда мазмунли музокаралар ўтказиш имкониятига эга бўлдим. Гарчи уларнинг аксарияти геосиёсий спектрнинг қарама-қарши учларида бўлса-да, уларнинг барчаси Россия ва унинг раҳбарининг халқаро муносабатлардаги асосий масалаларни ҳал қилишдаги фавқулодда ролини тан олади. Бошқача қилиб айтганда, замонавий дунёнинг қарама-қаршиликларини Москва иштирокисиз енгиб ўтишнинг иложи йўқ.
Қозоғистон ва Россия чинакам намунали давлатлараро муносабатларни қурдилар. Уч ўн йилдан ортиқ вақт давомида биз икки халқимиз манфаати учун кўп қиррали ҳамкорлигимизни изчил ривожлантириб келмоқдамиз. Президент Владимир Путин билан бўлажак музокаралар уларни янги мазмун билан янада бойитиш нуқтаи назаридан айниқса муҳимдир.
Москвага ташрифимнинг кенг қамровли кун тартибидаги асосий банд Қозоғистон ва Россия ўртасидаги муносабатларни кенг қамровли стратегик шериклик ва иттифоққа ўтказиш тўғрисидаги декларацияни имзолаш бўлади. Ушбу ҳужжат, шубҳасиз, икки томонлама муносабатларда янги даврни бошлаб беради, мисли кўрилмаган даражада ўзаро ишонч ва барча соҳаларда яқин ҳамкорликка бўлган умумий садоқатни тасдиқлайди.
Россия Федерацияси мамлакатимизнинг учта энг йирик ташқи савдо шерикларидан бири ҳисобланади. Қозоғистон, ўз навбатида, Россиянинг бешта асосий савдо шерикларидан биридир. Бизнинг савдо айланмамиз барқарор ўсиб бормоқда ва 30 миллиард долларга яқинлашмоқда.
Инвестиция ҳамкорлиги фаол ривожланмоқда. Россиялик инвесторлар иқтисодиётимизга етакчи ҳисса қўшувчилар қаторида бўлиб, Қозоғистоннинг юқори инвестиция жозибадорлигини, мустаҳкам бизнес алоқаларини ва икки мамлакат ўртасидаги ишончни намойиш этади.
Москвага ташрифимнинг кенг қамровли кун тартибидаги асосий банд Қозоғистон ва Россия ўртасидаги муносабатларни кенг қамровли стратегик шериклик ва иттифоққа ўтказиш тўғрисидаги декларацияни имзолаш бўлади. Ушбу ҳужжат, шубҳасиз, икки томонлама муносабатларда янги даврни бошлаб беради, мисли кўрилмаган даражада ўзаро ишонч ва барча соҳаларда яқин ҳамкорликка бўлган умумий садоқатни тасдиқлайди.
Умумий инвестиция ҳажми 50 миллиард доллардан ортиқ бўлган 170 дан ортиқ қўшма лойиҳалар Қозоғистон ва Россия ўртасидаги саноат ҳамкорлигининг асосини ташкил этади. «Сибур», «Газпром», «Лукойл», «ЕвроХим» каби бир қанча йирик Россия компаниялари иштирокида мамлакатимизда полиэтилен, бутадиен, минерал ўғитлар ва бошқа талаб юқори бўлган юқори технологияли маҳсулотлар ишлаб чиқариш бўйича юқори технологияли заводлар қурилмоқда. Биз “Татнефть” билан шиналар, “КАМАЗ” билан эса юк машиналари учун эҳтиёт қисмлар ишлаб чиқаришни йўлга қўйдик.
Умуман олганда, Қозоғистонда Россия капитали иштирокидаги 20 000 дан ортиқ компаниялар муваффақиятли фаолият юритмоқда. Бу шунчаки рақам эмас, балки янги ишлаб чиқариш қувватларини очиш, ўн минглаб иш ўринларини яратиш, илғор технологияларни узатиш ва ҳудудлар ва одамлар ўртасидаги алоқаларни мустаҳкамлаш бўйича ўзаро манфаатли ҳамкорликнинг аниқ натижасидир.
Энергетика соҳаси бизнинг ҳамкорлигимиздаги алоҳида ўринни эгаллайди. Биргаликдаги саъй-ҳаракатлар орқали биз Россия энергия ресурсларининг Хитой ва Марказий Осиё мамлакатларига узлуксиз транзитини таъминлаймиз. Биз йирик энергетика иншоотларини қурмоқдамиз ва модернизация қилмоқдамиз. Росатом бошчилигидаги халқаро консорциум иштирокида Қозоғистоннинг биринчи атом электр станциясини қуриш, шубҳасиз, бу ерда асосий лойиҳа бўлади. Атом электр станциясини қуриш мамлакатимизга уран қазиб олишдан тортиб электр энергияси ишлаб чиқаришгача бўлган бутун ядро ёқилғиси сиклини тугатиш имконини беради. Бундан ташқари, лойиҳа технологиялар трансфери, мутахассисларни ўқитиш, иш ўринларини яратиш ва машинасозлик ва асбобсозлик каби тегишли соҳаларни ривожлантириш учун янги истиқболларни очади.
Мен транспорт ва логистика соҳасидаги ҳамкорликни чуқурлаштиришни алоҳида стратегик аҳамиятга эга деб биламан.
Қозоғистон орқали 13 та халқаро транспорт йўлаги - бешта темир йўл ва саккизта автомобиль йўлаги ўтади, бу Осиё ва Европа ўртасидаги қуруқликдаги юк ташишнинг тахминан 85 фоизини ташкил қилади.
Қозоғистон ва Россиянинг ҳажми ва географик жойлашувини ҳисобга олган ҳолда, транзит йўллари ва тегишли инфратузилмани янада ривожлантириш Евроосиё бўйлаб барқарор транспорт алоқасини таъминлаш учун жуда муҳимдир. Ушбу мақсадга эришиш учун мамлакатларимиз Ғарбий Европа - Ғарбий Хитой автомобиль йўлаги қувватини ошириш устида ишламоқда ва Қозоғистон-Россия чегарасидаги 30 та автомобиль ўтиш пунктини модернизация қилмоқда.
Биргаликда биз аллақачон юк ташиш ҳажми сезиларли даражада ўсиб бораётган “Шимол-Жануб” транспорт йўлагининг шарқий тармоғининг қувватини кенгайтириш устида ишламоқдамиз. Россия-Қозоғистон-Туркманистон-Эрон темир йўли бу жараёнда муҳим рол ўйнайди. Йўл харитаси имзоланди, унинг амалга оширилиши кейинги беш йил ичида ушбу стратегик артериянинг қувватини йилига 20 миллион тоннагача оширади.
Бу соҳалар ҳамкорлигимиз учун муҳим, аммо Қозоғистон-Россия ҳамкорлигининг кўлами анча кенгроқ бўлиб, барча мумкин бўлган соҳаларни қамраб олади. Иккала мамлакат ҳукуматларига ҳам келажак иқтисодиётини шакллантирадиган янги саноат тармоқларини, биринчи навбатда юқори технологияли саноат тармоқларини, ҳамкорлигимизнинг олдинги қаторига олиб чиқиш вазифаси юклатилган.
Астана ва Москва ўртасидаги муносабатлар Евроосиё минтақасидаги кўплаб фундаментал жараёнларга ҳал қилувчи таъсир кўрсатади.
Бу йил Қозоғистон ва Россияда муҳим юбилей тадбирлари нишонланди. Улардан энг муҳими Буюк Ғалабанинг 80 йиллигидир. Бу халқларимиз учун энг муҳим тарихий воқеалардан бири ҳисобланади.
Маълумки, ҳар бешта қозоғистонликдан бири фронтга кетди ва уларнинг қарийб ярми жанг майдонида ҳалок бўлди. Миллионлаб фуқароларимиз - ёшу қари - фронт ортида хизмат қилишди.
Ғалаба юбилейини нишонлаш учун Астанада мисли кўрилмаган миқёсдаги ҳарбий парад бўлиб ўтди ва Қозоғистон бўйлаб ота-боболаримизнинг қаҳрамонликларига бағишланган юзлаб хотира тадбирлари ўтказилди.
Шунингдек, ҳалок бўлган аскарлар хотирасини абадийлаштириш учун тинимсиз меҳнат қилаётган Қозоғистон, Россия ва бошқа мамлакатлардан келган кўнгилли қидирув гуруҳларига самимий миннатдорчилигимни билдирмоқчиман.
Мамлакатларимизни бирлаштирган яна бир муҳим босқич афсонавий Бойқўнғир космодромининг 70 йиллиги бўлди. Ушбу мажмуа ҳақли равишда глобал космонавтика бешиги ва инсон ақли буюклигининг рамзи ҳисобланади.
Ўнлаб йиллар давомида Бойқўнғир икки мамлакат ўртасидаги стратегик шерикликнинг мустаҳкам бўғини бўлиб хизмат қилиб, илмий-техник тараққиёт ва келажакка содиқликни ўзида мужассам этган.
Биз 2005 йил 18 январдаги Қозоғистон-Россия Давлат чегараси шартномасининг 20 йиллигига катта аҳамият берамиз. Ушбу ҳужжат икки мамлакат суверенитети ва ҳудудий яхлитлигини ўзаро тан олиш учун мустаҳкам ҳуқуқий асос бўлиб хизмат қилади. Дунёдаги энг узун узлуксиз қуруқлик чегарасини ҳақли равишда дўстлик камари деб аташ мумкин.
Шубҳасиз, ҳар йили ўтказиладиган Қозоғистон-Россия ҳудудлараро ҳамкорлик форуми "горизонтал" алоқаларнинг барча турларини ривожлантиришга катта ҳисса қўшади. Йигирма йилдан ортиқ вақт давомида у ўзини икки томонлама муносабатларни мустаҳкамлаш учун самарали платформа сифатида намоён этди. Бу йил навбатдаги форум Орал шаҳрида бўлиб ўтади.
Шуни таъкидлашни истардимки, қабул қилинган 2024–2028 йилларга мўлжалланган ҳудудлараро ҳамкорлик дастури бизга аниқ мазмунли сиёсий келишувларни амалга ошириш, саноат кооперациясини ривожлантириш ва ўзаро савдони кўпайтириш мақсадларини амалга ошириш имконини беради.
Халқларимизни ришта каби бир-бирига боғлайдиган кўп қиррали гуманитар алоқалар алоҳида эътиборга лойиқдир.
Бу йил Астанада "Қозоғистон ва Россия ўртасидаги абадий дўстлик хиёбони"нинг тантанали очилиши икки мамлакат ўртасидаги мустаҳкам ва дўстона алоқаларнинг рамзига айланди. Яқинда Москвада "Қозоғистон-Россия дўстлик майдони" очилади.
Музейлар, кутубхоналар, театрлар, бадиий галереялар ва киноижодкорлар ўртасидаги ҳамкорлик мустаҳкамланмоқда. Бир қатор қўшма ёшлар, илмий ва спорт форумлари режалаштирилган.
Фан ва таълим соҳаларидаги ҳамкорликка алоҳида аҳамият берилади. Юқори технологияли лойиҳаларни малакали мутахассисларсиз амалга ошириш мумкин эмас. Сунъий интеллект ва тўлиқ рақамлаштириш даврида таълим келажакнинг интеллектуал пойдеворини ташкил этади, бу ерда билим энг муҳим ривожланиш капиталига айланмоқда.
Россиянинг тўққизта етакчи университети Қозоғистонда филиалларини муваффақиятли фаолият юритмоқда. Сўнгги йилларда таълим соҳасидаги ҳамкорлик янги босқичга кўтарилди: МГИМО Астанада филиал очди ва Ал-Форобий номидаги Қозоғистон миллий университети Омскда - Россиядаги хорижий университетнинг биринчи ваколатхонасида филиал очди. Гап шунчаки кадрлар тайёрлаш ва академик алоқаларни мустаҳкамлаш ҳақида эмас, балки чинакам ишонч ва ҳақиқий стратегик яқинлашувнинг мустаҳкам кўприкларини қуриш ҳақида. Бундан ташқари, Алматида "Сириус" рус мактабининг филиалини қуриш бўйича муҳим қарор қабул қилинди.
Мен ҳар доим тил хилма-хиллиги бизнинг ноёб устунлигимиз эканлигига ишонганман. Қозоғистонда ўнлаб маданиятлар тинч-тотув яшаб, бир-бирини ўзаро бойитади. Рус тили жамиятнинг ижтимоий-сиёсий, илмий, таълим ва маънавий ҳаётининг ажралмас элементи бўлган ҳолда алоҳида эътироф ва қўллаб-қувватлашга эга.
Биз рус тилини қўллаб-қувватлашни халқлар ўртасидаги мулоқот ва ишончни мустаҳкамлайдиган кенгроқ гуманитар ҳамкорликнинг бир қисми сифатида кўриб чиқамиз. Шунинг учун мен Халқаро рус тили ташкилотини яратиш ташаббуси билан чиқдим.
Мен Қозоғистон ёшлари бир нечта тилларни - қозоқ, рус, шунингдек, инглиз, хитой ва бошқа тилларни мукаммал билишлари кераклигига аминман. Бу глобаллашган дунёда муваффақиятга эришишнинг муҳим шартидир.
Хулоса қилиб айтганда, яна бир бор таъкидламоқчиманки, Астана ва Москва ўртасидаги муносабатлар, шубҳасиз, Евроосиё минтақасидаги кўплаб фундаментал жараёнларга ҳал қилувчи таъсир кўрсатади.
Бизнинг ҳамкорлигимиз руҳсиз расмиятчилик ва инерциядан холи - у чинакам жонли ва динамик бўлиб, нафақат вақт синовига бардош бера олади, балки янги даврнинг қийинчиликларига мослашувчан жавоб бера олади.
Дунё янги мезонларни излаётган бир пайтда, Евроосиё ишончли таянч нуқталарига - ҳозирги инжиқликларга бўйсунмайдиган, балки умумий маъно ва умумий тақдир билан озиқланадиган иттифоққа муҳтож.
Қозоғистон ва Россия халқлари ўзларининг тарихий ва маънавий илдизларига содиқ қолган ҳолда, келажакка қарайдилар. Бу мамлакатларимиз ўртасидаги стратегик шериклик ва иттифоқчилик доимо бутун қитъа учун яратилиш, хавфсизлик ва ҳамкорликнинг таянчи бўлиб қолишига ишонч бағишлайди".
Эслатиб ўтамиз, Давлат раҳбари Қосим-Жомарт Тоқаевнинг Россияга давлат ташрифи 11-12 ноябрь кунлари бўлиб ўтади.