Жанубий Кореядаги ҳокимият алмашинуви Қозоғистон ва дунёга қандай таъсир қилади
ASTANA. Kazinform – Жанубий Кореядаги сайловлар кутилган натижа билан якунланди, бу Жанубий Корея жамиятидаги мавжуд бўлинишни яққол кўрсатиб турибди, деб ёзади Kazinform агентлигининг халқаро кузатувчиси.
Муросасиз сиёсий кураш
79,4 фоиз сайловчиларнинг жуда юқори иштироки билан «Тобуро» партияси вакили Ли Чжэ Мён 49,2 фоиз овоз билан ғалаба қозонди. Унинг “Халқ хизматкори” партиясидан бўлган асосий рақиби Ким Мун Су 41,4 фоиз овоз олиб, ўз мағлубиятини тан олди. 2024 йил 3 декабрь воқеаларидан кейин мамлакатдаги ўта кескин вазиятни ҳисобга олсак, бу натижа Жанубий Корея жамиятида мавжуд бўлинишни яққол кўрсатиб турибди.
Кейин собиқ президент Юн Сок Ёль парламент билан келишмовчиликлар туфайли ҳарбий ҳолат жорий этди, бу ерда Тобуро партияси кўпчиликни ташкил қилди. Аммо парламент унинг қарорини бекор қилди. 14 декабрда у импичмент натижасида ҳокимиятдан четлаштирилди. 2025 йил 4 апрелда Конституциявий суд қарори билан унинг лавозимидан четлатилиши ҳақидаги мураккаб ҳуқуқий достон тугатилди. Аммо шундай аён бўлиб туюлган вазиятда ҳам консерватив Халқ хизматкори партиясидан номзод Ким Мун Су барибир 40 фоиздан кўпроқ овоз тўплади. Гарчи унинг рақиби Ли Чжэ Мён 3 декабрь куни амалда қаҳрамон бўлган бўлса-да, президент Юн Сок Ёль ҳаракатларига парламентнинг қаршилик кўрсатишига айнан у раҳбарлик қилган. Ким Мун Су исёнчи президент ҳукуматида вазир бўлганида, у ҳарбий ҳолат жорий этилишини ҳимоя қилган ва унинг импичментини қўллаб-қувватламаган. Бундан ташқари, у ҳарбий ҳолат жорий қилингани учун очиқдан-очиқ кечирим сўрашдан бош тортган аввалги ҳукуматнинг ягона вазиридир. Бошқа демократик давлатда бу давлат сиёсатчисининг сиёсий карьерасини тугатишга олиб келган бўларди, аммо Жанубий Кореяда эмас. Бу ерда сиёсатчилар ўртасидаги манфаатлар тўқнашуви маҳаллий жамиятни бўлувчи мафкуравий қарама-қаршиликларни яққол акс эттиради. Шу боис, ўта ўнгчи сифатида танилган сиёсатчи Ким Мун Су ҳамон чап-либерал сиёсатчи Ли Чжэ Мён билан қарама-қаршиликда кўп овоз тўплайди.
Гарчи, табиийки, Жанубий Кореядаги сайловлар мисолида, Европа маъносида классик ўнг ва чап ўртасидаги қарама-қаршилик ҳақида гапириш нотўғри бўлар эди. Агар шу мантиққа амал қиладиган бўлсак, иккала номзод ҳам кўпроқ марказчиларга ўхшаб кўришни хоҳларди, чунки ҳар қандай сайлов сайловчиларнинг ғоявий асосланган сайлов ядроси мавжуд бўлганда мўътадил сайловчиларнинг қўллаб-қувватлашини қозонишдир.
Шу маънода, Ким Мун Су мўътадил ўнг марказчи сайловчиларнинг қўллаб-қувватлашини қўлга кирита олмади ва ўз рақиби, шартли сўл марказчига ютқазди. Шунга қарамай, у тўплаган овозлар фоизи кам эмас. Бу шуни кўрсатадики, Жанубий Кореяда жуда катта, ишончли консерватив электорат мавжуд. У Ким Мун Сунинг ҳарбий ҳолат жорий этишга уриниш пайтидаги позициясидан эмас, балки Ли Чжэ Мённинг мафкуравий чап-либерал дастуридан хавотирда.
Ли Чжэ Мённинг тиконли йўли
Эслатиб ўтамиз, сўнгги сайловларда Ли Чжэ Мён Юн Сок Ёльга бор-йўғи бир фоиз овоз билан мағлуб бўлган эди. Ва яна, бу турли мафкуравий тушунчалар ўртасидаги қарама-қаршилик эди. Яъни, аслида мафкуравий нуқтаи назардан Жанубий Корея жамияти деярли ярмига бўлинган. Аслида, бу сиёсий курашда 2024 йил 3 декабрда содир бўлган каби жуда радикал эпизодларнинг пайдо бўлишига олиб келади. Гарчи бу, албатта, экстремал ҳолат эди. Лекин шунга қарамай, Жанубий Кореяда сиёсий рақобат анча оғир форматларда кечмоқда.
Мисол учун, 3 июнь куни сайланган президент Ли Чжэ Мёнга нисбатан, ҳатто сайловлар олдидан ҳам, Соннам мэри сифатидаги фаолияти билан боғлиқ ҳолда бир неча тергов ишлари бошланган. Уни ҳибсга олишга бир неча бор уринишлар бўлган, бир марта ҳибсга олинган, 2024 йил 2 январда ҳам суиқасд бўлган.
Албатта, содир бўлган ҳамма нарса Ли Чжэ Мённинг характерини тинчлантирди, у 3 январь воқеалари пайтида буни намоён этди. Унинг қатъиятлилиги ҳарбий ҳолатни жорий этишга уриниш муваффақиятсизликка учраган омиллардан бири бўлди. Бутун дунё унинг ҳарбийларни четлаб ўтиб, парламентга кириш учун девордан ошиб ўтгани ва бошқа депутатлар унга қандай эргашгани, собиқ президент қарорини бекор қилиш учун овоз бериш имконини берган тасвирларни кўрди.
Бироқ, шу билан бирга, бу Ли Чжэ Мённинг ички сиёсий рақибларини асабийлаштиради. Чунки унинг ҳокимиятга келганидан кейин ўзини қандай тутиши тўлиқ аниқ эмас. Жанубий Кореядаги нотинч сиёсий ҳаёт тажрибасини ҳисобга олсак, сиёсий рақибларга нисбатан турли чораларни кутиш мумкин.
Янги президентнинг сиёсати қандай бўлади
Аммо Ли Чжэ Мённинг қатъиятлилиги ва мафкуравий тамойиллари Жанубий Корея билан алоқада бўлган кўплаб мамлакатларни хавотирга солмоқда. Чунки бу давлатнинг асосий соҳаларда сиёсати қандай бўлишини ҳозирча ҳеч ким билмайди. Масалан, консерваторлар одатда Японияга нисбатан нейтралроқ муносабатда бўлишади, бу айнан Юн Сок Ёль олиб бораётган сиёсатдир.
Хусусан, улар Иккинчи жаҳон уруши даврида Кореядаги Япония сиёсати ҳақида оғриқли саволларни кўтармайдилар. Уларнинг энг умумий маънодаги мавқеи шартли равишда тарихни тарихчиларга топшириш яхшироқ, Жанубий Корея ва Япония эса Жануби-Шарқий Осиё минтақасида умумий манфаатларга эга эканлиги билан боғлиқ. Либераллар одатда Япония билан муносабатлар тарихини танқид қилади, бу ҳам Ли Чжэ Мённинг позициясига хосдир.
Бу, айниқса, бугунги кунда дунёда рўй бераётган ўзгаришлар фонида Жанубий Корея билан алоқалар катта аҳамиятга эга бўлган Токиони хавотирга солмаслиги мумкин. Албатта, Япония Жанубий Корея билан яқин муносабатларни сақлаб қолишни истайди. 4 июнь куни Япония бош вазири Сигэру Исиба Жанубий Кореянинг янги президенти билан тезроқ учрашишни исташини айтгани характерлидир. У ҳамкорлик, жумладан, АҚШ иштирокидаги уч томонлама форматдаги ҳамкорлик муҳимлигини қайд этди.
Шу куни президент Ли Чжэ Мён инаугурация маросимида анча дипломатик тарзда шундай деди: “Биз Корея Республикаси, АҚШ ва Япония ўртасидаги АҚШ билан мустаҳкам иттифоқчилик асосидаги ҳамкорликни мустаҳкамлаймиз, қўшни давлатлар билан муносабатларга миллий манфаатлар нуқтаи назаридан прагматик ёндашамиз. Жанубий Кореяда қўшни давлатлар – Хитой, Россия ва Япония”.
Лекин бу ерда Япония АҚШ билан муносабатлар контекстида тилга олинади. Бу шуни англатадики, биз Хитой ва Россия ҳақида алоҳида гапиряпмиз, чунки қўшни Шимолий Корея Жанубий Корея дипломатиясида алоҳида ўрин тутади. Шу ўринда айтиб ўтиш жоизки, Ли Чжэ Мён аввалроқ КХДР билан муносабатларни ўрнатиш сиёсатига қайтиш ниятида эди, Сеул Юн Сок Ёль президентлиги даврида ундан воз кечган эди. Аслида бу Жанубий Корея жамиятининг консерватив қисмини жиддий хавотирга солмоқда. Ли Чжэ Мённинг танқидчилари у Жанубий Корея ташқи сиёсатининг векторини ўзгартиради, деб даъво қилишди ва бу АҚШ ва Япония билан эски иттифоқларни шубҳа остига қўйиши мумкин.
Америка бозори мамлакат учун муҳим
Албатта, бу даргумон. Жанубий Корея учун бу мамлакатда нафақат АҚШ ҳарбийларининг мавжудлиги муҳим. 1953 йилдан бошлаб, Корея уруши музлатилган пайтда, бу хавфсизликнинг асосий омили бўлиб келган. Аммо бундан ҳам муҳими, Америка бозорига киришни сақлаб қолишдир. Жанубий Корея иқтисодиётининг экспортга йўналтирилган модели учун бу анъанавий равишда катта аҳамиятга эга эди. Айтганча, Жанубий Корея дунёнинг йирик иқтисодиётлари орасида Президент Дональд Трамп сиёсатига дарҳол рози бўлган амалда ягона давлат эди.
Ҳар доим эркин савдо тарафдори бўлган янги президент бу масалада қандай позицияни эгаллаши номаълум. Шунинг учун Трампнинг протекционизми унга яқин бўла олмайди. Бу бошқа нарсалар қатори муҳим, чунки йирик корпорацияларни тартибга солиш унинг сиёсатининг устувор йўналишлари қаторида эълон қилинган. Жанубий Кореяда улар иқтисодиётда катта рол ўйнайди, жумладан экспорт салоҳияти учун масъулдир. Асосан, Ли Чжэ Мён иқтисодий ўсишни рағбатлантиришда кучлироқ давлат сиёсати тарафдори. У 1930 йилларда АҚШда амалга оширилган “Янги келишув” мисолига доимо мурожаат қилиши бежиз эмас (Америка президенти Франклин Рузвельт сиёсати шундай номланган). Ўша пайтда АҚШдаги либерал иқтисодчилар учун бу деярли социалистик кўринишга эга эди, чунки улар буни собиқ СССРдаги саноатлаштириш ютуқларидан илҳомланган деб ҳисоблашган. Аммо бугунги кунда у шартли чап-либерал мафкура ёки социал либерализмнинг бир қисми бўлиб, у иқтисодиёт соҳасида кейнсча ёки неокейнсчилик ғояларига асосланади. Шу сабабли, сўл либерал сиёсатчининг Жанубий Корея иқтисодиётидаги йирик корпорациялар (чеболлар) ҳукмронлигига олиб келган бузилишларни тузатиш учун шартли неокейнсчилик ғояларидан фойдаланиши мутлақо табиийдир. Капиталнинг ҳаддан ташқари концентрацияси ҳали ҳам корпорацияларнинг нафақат иқтисодиётга, балки сиёсат ва ижтимоий муносабатларга кучли таъсирига олиб келади. Иккинчиси кадрлар ва ёшлар сиёсати билан боғлиқ. Демак, Ли Чжэ Мён илгари корпорацияларни қисман дерегуляция қилишни ёқлаб чиққани мантиқан тўғри.
Популизм ва сиёсий мослашувчанлик
Асосан, Ли Чжэ Мён популизмга бегона эмас. Илгари унинг ғояларидан бири универсал базавий даромад билан боғлиқ бўлиб, ҳар бир фуқарога йилига 900 АҚШ доллари, 29 ёшгача бўлган ёшларга эса йилига 1800 АҚШ доллари миқдорида маош тўлаш, уни йилига 5400 долларга етказиш таклиф қилинган эди. Бунинг учун даромад ер ва мол-мулк солиғи, шунингдек, углерод чиқиндилари солиғи орқали олиниши керак.
Умуман олганда, мамлакатнинг янги президенти, албатта, фавқулодда шахс. Айтиш жоизки, у демократик мамлакатларда ўнг қанот консерватив ҳаракатлар ва сиёсатчиларнинг кучайиши фонида ҳокимиятга келган. Саноат гиганти ва АҚШнинг муҳим иттифоқчиси бўлган Жануби-Шарқий Осиёнинг муҳим давлатларидан бирида шартли равишда сўл-либерал номзоднинг ғалаба қозониши умумий манзарани бироз ўзгартириши аниқ. Худди шу Трамп учун ўта ўнгчи консерватор билан муомала қилиш қулайроқ бўларди. Аммо Ли Чжэ Мён замонавий Америка сиёсатига мослашиши аниқ. Аслида, у ва унинг мамлакати иқтисодиётда ҳам, сиёсатда ҳам бошқа танловга эга эмас. Жанубий Корея Қўшма Штатларга ҳаддан ташқари қарам ва уларнинг сиёсатини, жумладан, Япония билан муносабатларни қўллаб-қувватлаши керак. Лекин у барибир, айниқса, Хитой билан, балки Россия билан ҳам муносабатларда янада мослашувчан бўлишга ҳаракат қилади. Шу тариқа, Ли Чжэ Мён аввалроқ Тайванни қўллаб-қувватламоқчи эмаслигини, шунингдек, Украинага қурол-яроғ етказилишига қарши эканини айтган эди. Ҳар ҳолда, Ли Чжэ Мён ҳам Жанубий Кореянинг ўзи, ҳам унинг аҳолиси учун оғир даврда ҳокимият тепасига келди. Унинг экспортга йўналтирилган иқтисодиёти глобаллашув инқирози, савдо урушлари ва буларнинг барчасида туғилишнинг пасайиши фонида омон қолишга мажбур бўлади. Мамлакат анъанавий равишда дунёда энг паст туғилиш даражасига эга, бор-йўғи 0,72 УТД (умумий туғилиш даражаси). Бу мамлакатнинг келажакдаги иқтисодий ривожланиши учун муҳим кўрсаткичдир.
Қозоғистон билан муносабатлар ўзгармайди
Қозоғистон учун Жанубий Корея муҳим иқтисодий шерик бўлиб қолмоқда. У билан муносабатлар, умуман олганда, бу мамлакатда ривожланаётган сиёсий вазиятга боғлиқ эмас. Сеулдаги ҳар қандай ҳокимият янги ва эски бозорларга муҳтож. Жумладан, Қозоғистон учун Жанубий Корея доимо Осиё модернизациясининг муваффақиятли намунаси бўлиб келган, биз унинг тажрибасини доимо ўрганишга ҳаракат қилганмиз. У ўзининг ривожланиш йиллари давомида Жанубий Корея нафақат минтақада, балки унинг чегараларидан узоқда ҳам жуда муҳим ўйинчига айланди. Бу кўплаб мамлакатлар, жумладан, Марказий Осиё давлатлари учун ҳам ривожланишнинг яхши намунасидир.
Аввалроқ Қасим-Жомарт Тоқаев Ли Чжэ Мённи Корея Республикаси Президенти этиб сайлангани билан табриклагани ҳақида ёзган эдик.
