Онлайн харид: бозорлар ва дўконлар даври тугадими
ASTANA. Kazinform – Онлайн харидлар жадал ривожланмоқда, бозорлар эса турғунлик ёқасида. Шу сабабли, сотувчилар оммавий равишда ижтимоий тармоқлар орқали буюртмаларни қабул қилишга ўтишни бошладилар. Лекин телефон орқали буюртма беришга иккиланганлар ҳам бор.

Онлайн харид қилишнинг ижобий томони
Илгари бозор гавжум бўлар эди. Энди сотувчилар сони сезиларли даражада камайди. Одамлар ҳозир бозорга боришини хоҳламайдилар. Бунинг ўрнига, улар илова орқали буюртма беришни самаралироқ деб ҳисоблашади. Шу сабабли, бозордагилар ҳам ўз бизнесларини юргизиш учун ижтимоий тармоқлардан фойдаланадилар.

“Кўпинча одамлар вақтни йўқотишни ва дўконга боришни хоҳламайдилар. Биз ҳам шундаймиз. Шунинг учун мен ҳам онлайн харид қилишни бошлайман. Мижозлар бизга WhatsApp орқали ёзадилар. Биз уларга жавоб берамиз ва етказиб бериш хизматларини таклиф этамиз”, – дейди сотувчи Назгул Қадирбекова.
Электрон тижоратнинг ижобий томонлари аҳоли томонидан ҳам тасдиқланади.

“Мен тез-тез буюртма бераман. Ҳатто уйимга озиқ-овқат етказиб берадилар. Чунки ишдан кеч қайтамиз ва Астанадаги тирбандлик туфайли дўконга боришга вақтимиз йўқ. Етказиб бериш хизмати қониқарли. Мен оладиган нарсаларнинг сифати ҳам яхши. Аввало, мен бошқа мижозлар қолдирган шарҳларни ўқиб чиқаман. Кейин бир қарорга келаман”, - дейди шаҳарлик Аружан Дуйсенқизи.
“Онлайн харид - вақтни тежаш учун яхши. Улар ҳатто сотиб олган товарларингизни уйингизга етказиб берадилар. Нарх ҳам чўнтагимизга оғирлик қилмайди”, - дейди яна бир Астаналик.
Бироқ бу ерда фирибгарларнинг жозибасига тушиб қолишингиз ҳам мумкин. Онлайн харидлар орқали алданиб қолганлардан бири Гулнар Жолжақсенова бир муддат сотиб олган либоси йиртилганини исботлашга уринди.

“Мен иккинчи гуруҳ ногирониман. Менга бозорга боришдан кўра онлайн буюртма бериш қулайроқ. Энди янги кўйлакни олиб келганимизда, сотувчи “кўйлакда йиртиқ йўқ эди” деб тан олишдан бош тортди. Кейин нима қилишни билмай қолдим. Кўйлакнинг нархи 30 мингга яқин. Хонадошим менга истеъмолчилар ҳуқуқларини ҳимоя қилиш ташкилотига мурожаат қилишни маслаҳат берди. Дарҳол қўнғироқ қилиб, вазиятни тушунтирдим. Масалам ҳал бўлди”, - дейди у.
Худди Гулнар Жолжақсенова каби алданганлар кўп. Масалан, ҳар йили истеъмолчилар ҳуқуқларини ҳимоя қилиш ташкилотига 40 мингдан ортиқ киши мурожаат қилади. Унинг катта қисми онлайн-дўконлар фаолияти ва товарлар сифати билан боғлиқ бўлади. Тиббиёт соҳасига оид шикоятлар ҳам бор. Масалан, исми сир қолишини сўраган Астаналик фуқаро ижтимоий тармоқлар орқали фарзандини даволаш учун хусусий тиббиёт маркази топади. Муассаса ходимлари онлайн маслаҳатлашганидан сўнг, тўловни олдиндан тўлаш кераклигини айтган. У ҳеч қандай шубҳасиз тўлаган. Ва, аслида, ўша марказда дефектолог йўқлиги маълум бўлган.
Фирибгарлар томонидан алданиб қолмаслик учун нима қилиш керак?
Ҳа, бундай вазиятда биринчи навбатда истеъмолчилар ҳуқуқларини ҳимоя қилиш ташкилотига мурожаат қилишингиз керак. Улар билан боғланиб, нима бўлганини тушунтирасиз. Иккинчидан, сотувчи билан хабар алмашишни ўчирмаслигингиз керак. Бу сизга онлайн харид қилганлигингизнинг исботи сифатида керак бўлади.
Шунингдек, онлайн харид қилишдан олдин қуйидаги маълумотларга ишонч ҳосил қилишингиз керак:
“Маркетплейс - бу йирик электрон савдо маркази. У фақат интернетда мавжуд. Унда товарни сотаётган тадбиркорнинг манзили кўрсатилиши шарт. У ҳақиқий дўконга эга бўлиши керак. Шунда қўрқмасдан олишингиз мумкин. Нега? Чунки манзилни биласиз, шунинг учун олинган товарларни қайтариб беришингиз ва керак бўлганда уларни судга беришингиз мумкин. Кейин, онлайн-дўконнинг ижтимоий тармоқлардаги саҳифаларини текшириб кўринг. Дўкон қанча кўп ўқувчи ва шарҳлар бўлса, унинг ҳалол фаолият юритиши шунчалик юқори бўлади”, – дейди ҚР Истеъмолчилар ҳуқуқларини ҳимоя қилиш ташкилоти раиси ўринбосари Турсин Жағипарова.

“Фирибгарлар” фуқароларнинг ҳуқуқий билими пастлигидан фойдаланади. Шу муносабат билан адвокатлар бир қатор маслаҳатлар берадилар.
“Барча истеъмолчиларга айтмоқчиманки, “интернет-дўконларга 10-20 минг ютқаздим, ҳеч нарса қилмайди”, деб бепарво бўлмаслик керак. Ҳар қандай нарсани сотиб олаётганда, ушбу маҳсулот ҳақида батафсил маълумотни излашингиз керак. Сотувчи ким? Манзил қанақа? Бошқа харидорлар бу ҳақда нима дейишди? Салбий шарҳлар борми? Сифатли маҳсулот арзон бўлиши мумкин эмас. Сохта веб-сайтларда кўпинча машҳур маҳсулотларнинг нусхалари бўлади", - дейди Турсин Жағипарова.

Савдо ва интеграция вазирлиги маълумотларига кўра, 2020 йилда электрон тижорат айланмаси 476,7 миллиард тенгедан ошган. Ўтган йили 3 триллион тенгега етди, яъни бозор 4 йил ичида деярли 5 баробар ўсди. Бу барча чакана савдонинг 15 фоизини ташкил қилади. Унинг 72,4 фоизи эса бозорларга тегишли.
Аввалроқ Савдо ва интеграция вазири Арман Шаққалиев яқин йилларда электрон тижорат ҳажми 8,3 трлн.га ошишини башорат қилган эди.