Марказий коридорнинг таъсирини ошириш: Қозоғистон ва Болгария қандай келишувга эришдилар
ASTANA. Kazinform – Маълумки, сўнгги ойларда Европа етакчилари билан учрашувлар тез-тез бўлиб бормоқда. Дастлаб, март ойида Словения президенти Наташа Пирц-Мусар Қозоғистонга расмий ташриф билан келди. Апрель ойида Самарқандда “C5+Европа Иттифоқи” саммити бўлиб ўтди. Май ойида Венгрияда Туркий давлатлар ташкилотининг норасмий саммити ташкил этилди, ундан кейин Қозоғистонга расмий ташриф билан келган ва “Марказий Осиё – Италия” биринчи саммитида иштирок этган Италия Вазирлар Кенгаши Раиси Жоржа Мелони иштирок этди.
Ҳозир, июнь ойининг биринчи ўн кунлигида Болгария президенти Румен Радев Қозоғистонга ташриф буюрди ва Қозоғистон билан музокаралар олиб борди. Kazinform агентлигининг таҳлилий шарҳловчиси икки давлат ўртасидаги ҳамкорлик йўналишларини кўриб чиқди.
Астананинг сиёсий майдондаги аҳамияти
Дунёда геосиёсий беқарорлик ва жаҳон иқтисодиёти парчаланиб кетган бир пайтда прагматизм кўплаб сиёсий жараёнларга таъсир кўрсатмоқда. Глобаллашув заифлашар экан, давлатлар ва бизнес вакиллари можаро зоналарини четлаб ўтиб, янги савдо занжирлари ва самарали логистика алоқаларини яратиш йўлларини излашга ҳаракат қилмоқда.
Бу борада Қозоғистон муҳим ўрин тутади. Бу фаол ташқи сиёсат, энг муҳими, саъй-ҳаракатлар натижаларда ўз ифодасини топмоқда. Айтишимиз мумкинки, Болгария Президенти билан музокаралар ҳам шу жараённинг бир қисми бўлди.
Асосий ҳамкорлар
Ташриф вақти ҳам рамзий маънога эга: ўтган ҳафта Қозоғистон ва Болгария ўртасида дипломатик муносабатлар ўрнатилганига 33 йил тўлди.
“Президент Радевнинг Қозоғистонга расмий ташрифи стратегик ҳамкорлигимиздаги янги босқичнинг бошланишидан далолат беради. Бу умумий фаровонлик йўлида интеграциялашувимизга туртки бўлади. Ўттиз йилдан ортиқ вақт давомида Қозоғистон ва Болгария ўртасида мустаҳкам ва ўзаро ҳурматга асосланган сиёсий ва дипломатик муносабатлар ўрнатилган. Қозоғистон Болгарияни дўст мамлакат ва ўта муҳим стратегик ҳамкор деб билади”, – деди Қозоғистон Президенти Қасим-Жомарт Тоқаев.
Болгария президенти Румен Радев собиқ ҳарбий хизматчи. Одатда ҳарбийлар тўғридан-тўғри гапирадилар. Унинг илиқ сўзлари протоколдан эмас, юракдан чиққандек таассурот қолдирди.
“Болгария Қозоғистон билан ўрнатилган илиқ ва самарали муносабатларни юксак қадрлайди. Биз Қозоғистонни Марказий Осиёдаги асосий ва етакчи ҳамкор деб биламиз. Сўнгги йилларда эришган ютуқларингиз – иқтисодиётдаги жадал ўсиш, инновациялар, фан, таълим ва юқори технологиялар соҳасидаги ютуқларингиз ҳайратланарли. Кеча мен Миллий космик марказда бўлдим. У ерда эришган ютуқларингиз менда катта таассурот қолдирди”, – деди Румен Радев.
Чуқур таҳлил билан мунозара
Иқтисодий муносабатларга келсак, Астана ва София ўртасидаги кўрсаткичлар ҳали ҳам оддий. Айни пайтда Қозоғистонда Болгария капитали иштирокида 60 га яқин компания фаолият юритмоқда. Ўзаро товар айирбошлаш ҳажми тўрт бараварга ошиб, 2023 йилда 375 миллион долларга етди.
Асосий кўрсаткич Қозоғистон нефть экспорти ҳисобланади. 2024 йилда жўнатмалар 48 баравар ошиб, 242,2 миллион долларга етди.
Бироқ, ҳамкорлик аста-секин ривожланмоқда. Айни пайтда умумий қиймати 117 миллион доллардан ортиқ бўлган қўшма лойиҳалар кўриб чиқилмоқда, бу эса янги иш ўринлари яратиш имконини беради.
Қозоғистон Президенти ҳамкорликни жонлантириш учун Қозоғистон-Болгария ишбилармонлар кенгашини ташкил этишни ҳам таклиф қилди. Мутахассислар ушбу ташриф натижаларини ижобий баҳоламоқда.
“Музокаралар чоғида ўзгариб бораётган халқаро вазият шароитида савдо-иқтисодий ҳамкорликни чуқурлаштиришга алоҳида эътибор қаратилди. Музокаралар доирасида икки давлат савдо-саноат палаталари ва Ўрта йўлакни ривожлантириш бўйича транспорт вазирликлари ўртасида ўзаро англашув меморандумларининг имзоланиши савдо алоқаларини кенгайтиришга замин яратади”, – деди Қозоғистон Республикаси Президенти ҳузуридаги ҚСТИ Европа ва Америка тадқиқотлари бўлими етакчи эксперти Али Мухамбет.
Ўзаро савдонинг транзит салоҳияти
Дунёда Транскаспий халқаро транспорт йўналиши каби лойиҳаларга қизиқиш ортиб бормоқда. Қозоғистон ва ЕИ раҳбарлари ўртасида бўлиб ўтган олий даражадаги музокараларнинг бирортасида ҳам транспорт алоқалари масаласи эътибордан четда қолмади.
Қозоғистон ва Болгария ҳам бу тенденцияни давом эттирмоқда. Томонлар Болгариянинг Бургас ва Варна портларини Ўрта коридор лойиҳасига киритиш масаласини кўриб чиқишга келишиб олдилар.
Қозоғистон Президенти транспорт ва логистика соҳасида ҳамкорлик бўйича ишчи гуруҳ тузишни таклиф қилди. Бироқ, бу борада ҳали қилинадиган ишлар кўп. Ҳозирда маршрутнинг имкониятлари фақат қисман амалга оширилмоқда. Бироқ, ривожланиш суръати юқори: 2024 йилда Ўрта йўлак орқали ташиш ҳажми 60 фоиздан ортиқ ўсиб, 4,5 миллион тоннага етди. 2027 йилга келиб бу кўрсаткични 10 миллион тоннага етказиш режалаштирилган.
“Биз бу йўналишда юк ташишни кенгайтириш ниятидамиз ва Қора денгиздаги асосий логистика маркази – BMF Port Burgasнинг Ўрта йўлакка уланишини олқишлаймиз”, – деди Қасим-Жомарт Тоқаев “Қозоғистон – Болгария” бизнес-форумида.
Давлат раҳбари буни иқтисодий ҳамкорлик учун янги имкониятлар очадиган асосий йўналиш деб атади.
Барқарор энергия ва агробизнес
Қозоғистон Президенти бизнес-форумда инвесторлар учун жозибадор тармоқларни қайд этди. Масалан, барқарор энергия. Қозоғистон қайта тикланадиган энергия манбалари соҳасида жадал ривожланмоқда. Бундан ташқари, газ қазиб олиш ҳажмини ошириш ва халқаро лойиҳаларда иштирок этиш мақсадида геологик қидирув ишлари олиб борилмоқда.
“Уран қазиб олиш бўйича жаҳон етакчиси сифатида мамлакатимизда атом электр станцияларини қуриш ишлари бошланди. Бу мамлакатнинг энергия салоҳиятини оширади ва ўз навбатида иқтисодий ҳамкорликка ҳам ижобий таъсир кўрсатади”, – деди Давлат раҳбари.
Яна бир муҳим йўналиш – агробизнес. Қасим-Жомарт Кемелович Қозоғистон томони болгариялик ҳамкорлар билан гўшт ва сут маҳсулотлари, асал ва ўсимлик мойлари ишлаб чиқариш бўйича ҳамкорликни ривожлантиришдан манфаатдор эканини маълум қилди. У Lekkerbek компаниясининг Чимкент шаҳридаги гўштни қайта ишлаш саноатига сармоя киритишга қизиқишидан мамнунлигини билдирди. Мазкур лойиҳа замонавий технологияларни жорий этиш, ҳудуднинг экспорт салоҳиятини ошириши шубҳасиз.
Шунингдек, икки давлат ўртасида фармацевтика, сунъий интеллект ва рақамли трансформация соҳаларида ҳамкорлик қилиш учун катта имкониятлар мавжуд. Болгария бу соҳаларда муайян муваффақиятларга эришди.
“Энергетика, логистика, рақамлаштириш, соғлиқни сақлаш ва қишлоқ хўжалиги соҳаларида янги ташаббуслар Марказий Осиё ва Европа ўртасидаги алоқаларни янада мустаҳкамлайди. Қолаверса, бу ташаббуслар тадбиркорлик ривожига кенг йўл очиб, янги иш ўринлари яратилишига хизмат қилади. Бу Қозоғистон иқтисодиётига узоқ муддатли фойда келтиради”, - дейди эксперт Али Мухамбет.
Яхши анъана давом этади
Қозоғистон ва Болгария тарихий ва руҳий жиҳатдан яқин давлатлардир. Уларни умумий ўтмиш, ўхшаш дунёқараш бирлаштиради. Давлат раҳбарлари таъкидлаганидек, кўплаб глобал муаммолар бўйича икки давлатнинг позициялари бир-бирига мос келади. Жаҳон сиёсатида бир-бирининг ташаббусларини қўллаб-қувватлаш каби яхши анъаналар шаклланди.
“Болгария Қозоғистоннинг ЕХҲТга раислиги ва ЖСТга аъзо бўлиш каби муҳим ташаббусларини қўллаб-қувватлади. Ўз навбатида Қозоғистон Болгариянинг БМТ Инсон ҳуқуқлари кенгашига сайланишини қўллаб-қувватлади”, – деди эксперт Али Мухамбет.
Маданий алоқалар ривожини эътиборсиз қолдириб бўлмайди. Болгарларнинг бешинчи авлоди Қозоғистонда яшамоқда. София шаҳридаги кўчага Астана номи берилди. Тез орада Астанада “София” номли кўча пайдо бўлади.
Хулоса қилиб айтиш мумкинки, Қозоғистон ва Болгариянинг умумий манфаатлари кўп. Бу нафақат иқтисодиётдаги ўзаро прагматизм, балки бир-бирини тўлдириш, яъни мамлакатларнинг умумий манфаатларга яқинлашиши ҳамдир.
