Қозоғистон сенаторлари уч йиллик республика бюджетини муҳокама қиладилар
ASTANА. Кazinform – Бугун Сенатнинг ялпи мажлисида депутатлар кейинги 3 йилга мўлжалланган республика бюджети тўғрисидаги қонунни кўриб чиқадилар.
Шуни таъкидлаш керакки, 17 ноябрь куни Сенат раиси Маулен Ашимбаев раислигида палата бюросининг йиғилиши бўлиб ўтди. Палатанинг ялпи мажлиси кун тартиби белгиланди ва қўмиталарнинг келгусидаги фаолияти муҳокама қилинди.
Шунингдек, сенаторлар "2026-2028 йилларда республика ва вилоят бюджетлари, республика аҳамиятига эга шаҳарлар ва пойтахт ўртасидаги умумий трансфертлар ҳажми тўғрисида" ва "2026-2028 йилларга мўлжалланган республика бюджети тўғрисида"ги қонунларни кўриб чиқадилар.
Муҳокама қилинадиган биринчи қонун Мажилис томонидан 22 октябрь куни қабул қилинган эди.
Ўша пайтда Бош вазир ўринбосари - Миллий иқтисодиёт вазири Серик Жуманғарин умумий трансфертларни аниқлаш учун маҳаллий бюджет даромадлари 2026 йилда 10,7 триллион тенге, 2027 йилда 12,1 триллион тенге ва 2028 йилда 13,3 триллион тенге миқдорида прогноз қилинганини айтди. Харажатлар эса 2026 йилда 14,9 триллион тенге, 2027 йилда 17,3 триллион тенге ва 2028 йилда 18,7 триллион тенгени ташкил этади. Умумий трансфертларнинг ҳажмини аниқлашда мақсадини сақлаб қолган жорий мақсадли трансфертлар ҳисобга олинди.
- 2028 йилда Павлодар вилояти ўзини ўзи таъминлайди ва Манғистау вилояти яна донорга айланади. Бизнинг ҳисоб-китобларимизга кўра, маҳаллий бюджетларнинг республика бюджети маблағларига боғлиқлиги ўртача 50,7% дан 33% гача камаяди. ҳудудларнинг асосий инфратузилмага тенг киришини таъминлаш учун ривожланиш бюджети бўйича ҳудудларнинг мақсадли кўрсаткичлари қийматларини ҳисоблаш Ҳудудий стандартлар тизими натижаларини ҳисобга олган ҳолда амалга оширилади. Бунинг учун ривожланиш бюджети ҳар йили ошади: 2026 йилда — 1,7 триллион тенге, 2027 йилда — 3,2 триллион тенге ва 2028 йилда — 4,2 триллион тенге. Уч йил ичида жами — 9,1 триллион тенге. Ривожланиш бюджетига инвестиция қилинган маблағларни ҳисобга олган ҳолда, ҳудудий стандартлар тизимини таъминлаш кўрсаткичи 69,2% ни ташкил қилади, - деди у.
2026-2028 йилларга мўлжалланган республика бюджети лойиҳаси ҳам шу куни Мажилис томонидан қабул қилинди.
Уч йиллик бюджет лойиҳасида 2026 йил 1 январдан бошлаб асосий молиявий ҳисоб кўрсаткичлари қуйидагича бўлади:
1) энг кам иш ҳақи - 85 минг тенге;
2) давлат базавий пенсия тўловининг энг кам миқдори - 35 596 тенге;
3) пенсиянинг энг кам миқдори - 69 049 тенге;
4) ойлик ҳисоблаш индекси - 4 325 тенге;
5) асосий ижтимоий тўловлар миқдорини ҳисоблаш учун зарур бўлган энг кам яшаш минимуми - 50 851 тенге.
Инфляция прогнози 2026 йилда - 9-11 фоиз, 2027-2028 йилларда эса ўртача 6 фоиз миқдорида белгиланган. Миллий жамғармадан ҳар йили 2 триллион 770 миллиард тенге олиш режалаштирилган. Бюджет харажатлари 2026 йилда 27,7 триллион тенге ёки ялпи ички маҳсулотнинг 15,1 фоизи, 2027 йилда 28,8 триллион тенге ёки ЯИМнинг 14 фоизи, 2028 йилда 29,8 триллион тенге ёки ЯИМнинг 13 фоизи миқдорида белгиланган. 2026 йилда ижтимоий харажатларга 10,7 триллион тенге ажратиш режалаштирилган. Шундан 6,8 триллион тенге ижтимоий тўловларга, 3,9 триллион тенге эса инсон капиталига ажратилган.
Молия вазири Мади Такиевнинг сўзларига кўра, 1 январдан кучга кирадиган янги Солиқ кодекси 2026 йилда бюджет даромадларини 3,6 триллион тенгега оширади. Бюджет тақчиллиги 0,9 фоизгача камаяди.
— 2026 йил учун даромадлар 23,1 триллион тенге миқдорида прогноз қилинмоқда. Шундан, трансфертлардан ташқари, даромадлар 19,2 триллион тенгени ташкил этади. Иқтисодий ўсиш, солиқ ва божхона маъмуриятчилигини ўз ичига олган янги Солиқ кодексининг қабул қилиниши туфайли даромадлар жорий йилга нисбатан 3,6 триллион тенгега ошди. Бу давлат молиясининг барқарорлигига олиб келади. Бюджет харажатлари 27,8 триллион тенгега ошди, бу жорий йилга нисбатан 2 триллион тенгега кўп. 2026 йилда бюджет тақчиллиги ЯИМнинг 2,5% даражасида бўлиши кутилмоқда ва 2028 йилга бориб у 0,9% гача камаяди, - деди вазир.
Эслатиб ўтамиз, палатанинг ўтган ҳафтаги йиғилишида кун тартибига киритилган халқаро шартномалар ратификация қилинди.
Улардан бири "МДҲга аъзо давлатларда радиоактив материалларни трансчегаравий ташиш тўғрисидаги битимни ратификация қилиш тўғрисида"ги қонундир.
Ҳужжат бўйича маъруза қилган сенатор Алибек Наутиевнинг сўзларига кўра, ҳужжат трансчегаравий ташиш учун рухсатномалар берилиши мумкин бўлган талабларни белгилайди.
Уларнинг фикрича:
— ядровий ва радиациявий хавфсизлик;
— радиоактив материалларни ҳимоя қилиш;
— трансчегаравий ташиш пайтида авариялар юз берган тақдирда фавқулодда вазиятларга тайёргарлик кўриш;
— ядровий қуролни тарқатмаслик соҳасидаги халқаро мажбуриятларни бажариш;
— трансчегаравий ташиш пайтида авариялар юз берган тақдирда зарарни қоплаш талабларига риоя қилинишини таъминлаш шартлари тақдим этилади.
— Радиоактив материалларни трансчегаравий ташиш тўғрисидаги шартнома бахтсиз ҳодисаларнинг олдини олиш чораларини, суғурта ва бошқа молиявий кафолатларни, шунингдек, радиоактив материалларни ҳимоя қилиш учун масъулиятни юклаш тартибини назарда тутади. Хулоса қилиб айтганда, шартнома МДҲга аъзо давлатларнинг миллий процедураларини МАГАТЭнинг халқаро хавфсизлик стандартлари билан уйғунлаштиришга қаратилган ҳуқуқий асос яратади, шу билан радиоактив материалларни хавфсиз ва самарали трансчегаравий ташиш учун ҳуқуқий тартибни таъминлайди, — деди депутат.
Шу муносабат билан Сенат раиси Маулен Ашимбаев кўриб чиқилаётган шартнома МДҲ мамлакатлари ўртасида тинчлик мақсадларида ишлатиладиган радиоактив материалларни ташиш масалаларини тартибга солиш учун тузилганини айтди.
— Ҳужжатда аҳоли ва атроф-муҳитни ташиш пайтида зарарли таъсирлардан ҳимоя қилишга қаратилган чора-тадбирлар кўзда тутилган. Шунингдек, у фавқулодда вазиятларнинг олдини олиш масалаларини ҳам тартибга солади. Умуман олганда, биз қонун МДҲ мамлакатлари ўртасида ушбу соҳада ҳамкорликни мустаҳкамлашга ҳисса қўшади, деб ҳисоблаймиз, — деди Сенат раиси.
Сенаторлар шунингдек, “Қозоғистон ва Туркманистон ҳукумати ўртасида жиноятчиликка қарши курашда ҳамкорлик тўғрисидаги шартномани ратификация қилиш тўғрисида”ги қонунни маъқулладилар.
Қонуннинг мақсади жиноятчиликка қарши курашда ҳамкорликни ривожлантириш ва мустаҳкамлаш, икки давлат фуқароларининг ҳуқуқ ва эркинликларини ҳимоя қилишни таъминлашдан иборат. Ҳужжатда жиноятчиликка қарши курашда самарали ҳамкорлик учун ҳуқуқий асос яратишга қаратилган қоидалар мавжуд.
Шартнома қуйидагиларга қарши курашиш бўйича қўшма чора-тадбирларни назарда тутади:
— уюшган жиноятчилик;
— терроризм ва экстремизм, уларни молиялаштириш;
— гиёҳванд моддалар, қурол-яроғ, миграция ва одам савдоси билан боғлиқ жиноятлар;
— коррупция, иқтисодий ва кибержиноятларни ўз ичига олган жиноятларнинг олдини олиш, аниқлаш, олдини олиш, очиш ва тергов қилиш бўйича қўшма чора-тадбирлар.
