Қозоғистон Ғарб ва Шарқ ўртасидаги келишмовчиликка тўсиқ қўйди - Аркадий Дубнов
MOSKVA. Kazinform - ШҲТнинг Астана декларацияси ташкилотга аъзо барча давлатларнинг позициялари ва қарашларини жамлаган йирик концептуал ҳужжатдир. Марказий Осиё бўйича эксперт Аркадий Дубновнинг сўзларига кўра, Президент Қасим-Жомарт Тоқаевнинг ШҲТга раислиги давридаги ташаббуси туфайли Қозоғистон Шарқ ва Ғарб ўртасидаги қарама-қаршиликнинг олдини олишга, хорижий ҳамкорлар билан дўстона дипломатик муносабатларни сақлаб қолишга муваффақ бўлди, деб хабар беради Kazinform мухбири.
Сиёсатшунос бугунги кунда ШҲТ институционализация ва кенгайишда давом этаётганини таъкидлади. ШҲТ нафақат ҳарбий-сиёсий, балки озиқ-овқат ва ижтимоий соҳадаги глобал хавфсизлик муаммоларини ҳал қилишда ҳал қилувчи рол ўйнаши кутилмоқда.
Бироқ, Ташкилотда, биринчи навбатда, унинг алоҳида аъзолари ўртасидаги қарама-қаршиликлар ва баъзи иштирокчиларнинг ташқи тузилмалар билан мавжуд зиддиятлари билан боғлиқ муаммоли масалалар сақланиб қолмоқда. Бундан ташқари, унинг функционаллигини чеклаш чекловчи омил ҳисобланади.
— Шанхай ҳамкорлик ташкилоти жаҳон хавфсизлигининг энг муҳим элементига айланди, деб айта олмайман. Ҳа, бу таъсирли тузилма, лекин у ижро этувчи функцияларга эга эмас. Бу қатъий низомга эга бўлмаган, ҳокимият таркибий қисмисиз фақат сиёсий ташкилот, - деди у.
Экспертнинг қайд этишича, Қозоғистон Президенти 2023 йилда ШҲТга раисликни қабул қилиб, “постсовет ҳудуди Ғарб ва Шарқ ўртасидаги келишмовчиликка тўсиқ қўйди”. Бу борада Қозоғистон изчил фаол фаолият олиб бормоқда ва фақат риторика билан чекланиб қолмайди.
Сиёсатшунос ШҲТга раислик қилган йил давомида ўтказилган тадбирлар сони ва кўламига ҳам эътибор қаратди.
— Сиёсат, иқтисод ва гуманитар соҳаларнинг бир қатор долзарб йўналишларида жуда кўп йирик тадбирлар ташкил этилди. Бу маънода Қозоғистон кўп ишларни амалга оширди, - дейди Аркадий Дубнов.
Сиёсатшунос ШҲТ Астана декларациясининг мазмун-моҳиятига ҳам эътибор қаратди. Унинг сўзларига кўра, бу катта концептуал ҳужжатдир.
— ШҲТнинг Астана декларацияси ШҲТга аъзо барча давлатлар позицияларининг йиғиндисидир. Бу деярли барча мамлакатларнинг маълум бир муросага келтирилиши мумкин бўлган позицияларини акс эттиради. Марказий Осиёнинг бешта давлати ўртасидаги минтақавий ҳамкорликнинг аҳамияти декларация даражасида маъқулланганини таъкидлаган бўлардим. Бу лаҳза “бешлик” нинг халқаро субъективлигини тан олишдир, - деди эксперт.
Аркадий Дубнов ШҲТга аъзо мамлакатларнинг Бош котиб ва ШҲТ Котибиятига катта аҳамият бериш тўғрисидаги қарорини Қозоғистон раислигининг яна бир ютуғи деб атади.
— Бу ташкилотни янада институционализация қилади, чунки илгари Бош котиб ўз ташаббуси ҳуқуқига эга эмас эди. Бинобарин, бу қарор ШҲТнинг қабул қилаётган қарорларига реал таъсирини кучайтириш нуқтаи назаридан катта аҳамиятга эга. Ўйлайманки, Астананинг Ташкилот Бош котиби лавозимига номзодни танлаши ҳам қандайдир маънода ШҲТ ишчи органларини кучайтириш ғоялари билан боғлиқ эди. Билишимча, янги Бош котиб иродали, ижро интизомига эга шахс, — деди у.
Эксперт ШҲТнинг Астана саммитига тайёргарликнинг ташкилий ва протокол томонини ҳам юқори баҳолади.
— Ташкилий ишлар аъло даражада ўтди, тадбир кўргазмали ва таъсирли бўлди. Қозоғистонда бундай тадбирларни ташкил этиш бўйича кўп йиллик катта тажриба бор ва бу саммит бошқа давлатлар амал қилиши керак бўлган ўзига хос рейтинг бўлиб қолади, — дея хулоса қилди эксперт.
Муаллиф: Наримбек Исмағулов
