Хитой таълим соҳасида глобал державага айланишга интилмоқда
ASTANА. Кazinform - Хитой алмашинув дастури орқали 50 минг америкалик ўсмирни таклиф қилмоқда. Ушбу янги дастурнинг мақсади 2035 йилгача "таълим державаси" ни яратишдир.
Telegram асосчиси Павел Дуров технология соҳасидаги АҚШ-Хитой рақобати мавзусида ўз фикрларини билдиргани ҳақида аввал хабар берган эдик.
Унинг фикрича, Қўшма Штатлар бу рақобат бошланишидан олдин ютқазмоқда. Зеро, бугунги кунда Хитой мактаблари жуда илғор таълим муассасаларига айланиб бормоқда.
Шу муносабат билан Кazinformнинг Пекиндаги мухбири Руслан Сулейменов Хитой таълим тизимининг ўзига хос хусусиятларини ўрганди.
Юқори юклама, интизом ва рақобат
Сиань Цзяотун университети ҳуқуқ факультети профессори София Ушурованинг қайд этишича, ўртача статистикага эга хитойлик ўрта мактаб ўқувчиси ҳозирда қатъий ва таркибий таълим тизими туфайли юқори даражадаги математик тайёргарликка эга.
Ўқувчилар касрлар, фоизлар, геометрия ва алгебра асослари каби асосий математик тушунчаларни бошланғич мактабдаёқ ўрганадилар. Бундан ташқари, асосий эътибор мантиқий ва аналитик фикрлашни ривожлантириш ва муаммоларни бир неча босқичда ҳал қилишга қаратилган.
Улар юқори синфда комбинаторика, сонлар назарияси ва математик таҳлилни ўз ичига олган мураккаб масалаларни юқори ечишга қодир. Бундан ташқари, математика "Гаокао" деб номланган миллий имтиҳонда асосий фан ҳисобланади. Шунинг учун мактаб ўқувчилари бунга алоҳида эътибор беришади.
Умуман олганда, Хитойнинг замонавий таълим тизими интизом, доимий такрорлаш ва кўплаб муаммоларни ҳал қилишни биринчи ўринга қўяди. Мактаб ўқувчилари кўпинча имтиҳонларга тайёргарлик кўриш учун қўшимча дарсларга (репетиторлик ёки курсларга) борадилар.
Ўқув режаси минтақага қараб фарқ қилиши мумкин. Аммо умуман олганда, мамлакат бўйлаб миллий стандартлар юқори ва бир хил. Халқаро талабаларни баҳолаш дастурига (PISA-2022) кўра, Сянган махсус маъмурий ҳудуди талабалари математика, ўқиш ва табиий фанлар бўйича ўқувчилар саводхонлиги бўйича глобал рейтингда энг яхши натижа кўрсатди.
- Хитойлик болалар кўп ва қунт билан ўқишади. Улар кун бўйи мактабда бўлишади. Бошланғич мактабда дарслар расман эрталаб соат 8 да бошланади. Бироқ, агар ўқувчи соат 08:00 да келган бўлса, у кечиккан ҳисобланади. Сиз эрта (ярим соат олдин) келишингиз керак ва бу дарсдан ташқари тайёргарлик ҳисобланади. Аксарият мактаб ўқувчилари мактабда кечки соат олтигача қолиб, уй вазифасини бажаради. Шундан кейингина улар уйга қайтадилар. Бу фақат бошланғич мактабда, — дейди профессор.
2020 йилдан бошлаб дастурлаш бошланғич ва ўрта мактаб ўқувчилари учун мажбурий фанга айланди. 2024 йилдан эса Хитойнинг йирик шаҳарларидаги бошланғич мактабларда сунъий интеллект асослари жорий этилади.
Устуворлик — илм-фанда
"Хитойни таълим давлатига айлантириш" янги дастури муносабати билан ХХР Таълим вазирлигининг қўшимча қоидаларида мамлакатнинг бошланғич ва ўрта мактабларида табиий фанларни ўқитишни кучайтириш режаси ҳақида сўз боради. Ҳар бир бошланғич мактабда камида битта табиий ва техника фанлари бўйича магистр даражасига эга ўқитувчи бўлиши керак. Бундан ташқари, ҳар бир мактабда фанлар бўйича директорнинг камида битта ўринбосари бўлиши керак, у фан дарсларини ўтказиш ва фан курсларини ишлаб чиқиш учун масъулдир.
Бундан ташқари, Халқ таълими вазирлиги режасида ўқувчиларнинг фанга бўлган қизиқишини уйғотиш мақсадида табиий фанлар бўйича синфдан ташқари машғулотларни кўпайтириш кўзда тутилган. Мактаблар эса ўқувчиларни университет ва коллежларда илм-фан ўрганишга ундайдиган платформа яратиши керак.
Олий таълим тизимидаги ислоҳотлар
Хитойда ўтган асрнинг 90 йилларида бошланган “211” (мамлакатдаги 100 га яқин университетда таълим сифатини ошириш) ва “985” (жаҳон даражасидаги университетларни яратиш) лойиҳалари номи билан машҳур бўлган олий таълим ислоҳотлари университетлар сифатини ва уларнинг халқаро майдонда рақобатбардошлигини оширишга қаратилган.
София Ушурованинг сўзларига кўра, “211” лойиҳасига киритилган Хитой университетлари давлат томонидан катта миқдорда маблағ олган. Бу таълим муассасалари инфратузилмасини яхшилаш, иқтидорли педагог ва тадқиқотчиларни жалб этиш имконини берди.
Лойиҳа Хитойнинг ривожланмаган минтақаларида олий таълимни ривожлантиришга ҳисса қўшди. Масалан, “985” лойиҳасида иштирок этган Пекин университети ва Цинхуа университети каби университетлар жаҳон рейтингида кучли 100 таликка кирди. Бу етакчи университетлар, айниқса, технология, муҳандислик ва табиий фанлар бўйича инновациялар ва тадқиқот марказларига айланди.
Бундан ташқари, яна бир тоифа – олий таълим муассасаларининг “Биллур лигаси” – Хитойнинг энг яхши университетлари шаклланди. Улар орасида Пекин университети, Цинхуа, Фудан университети, Шанхай Цзяотун университети, Чжэцзян университети, Хитой фан ва технология университети, Ҳарбин политехника институти ва бошқалар бор.
2017 йилда “бирлашган биринчи синф” миллий дастур доирасида “жаҳон тоифасидаги университетлар” ва “биринчи синф фанлар”ини яратиш учун 140 га яқин университет танлаб олинди. Бу кўп сонли университет ва коллежларни қамраб олган ресурсларнинг тенг тақсимланишини таъминлади.
– Олий таълим соҳасидаги ислоҳотлар натижасида Хитой илмий нашрлар сони бўйича жаҳонда етакчига айланди. Уларнинг аксарияти “211” ва “985” лойиҳаларига кирувчи университетларга тегишли. Бу лойиҳаларда иштирок этаётган университетлар юқори технологиялар, сунъий интеллект, квант ҳисоблаш ва бошқа илғор соҳаларни ривожлантиришда муҳим рол ўйнади, – дейди профессор София Ушурова.
2035 йилгача ҳисоблаб чиқилган янги “йўл харитаси”га кўра, юқори даражадаги илмий-тадқиқот университетларининг ривожланиш суръатини ошириш, фан ва мутахассисликларни фан ва техника соҳасидаги ютуқлар, шунингдек, мамлакат миллий стратегиялари билан мувофиқлаштириш механизмини яратиш вазифаси қўйилди. Бу шошилинч зарур бўлган фанлар ва мутахассисликларни яратиш, шунингдек, фундаментал, янги ва фанлараро фанларни ривожлантиришни кучайтириш учун фавқулодда ҳаракатларни талаб қилади.
2024 йилда Хитой миллий стратегияларни амалга ошириш учун зудлик билан зарур бўлган 1673 та бакалавриат дастурини қўшди ва ижтимоий-иқтисодий ривожланишга мос келмайдиган 1670 та дастурни бекор қилди.
Бутун дунёдан иқтидорли ёшларни жалб қилиш
Таълимга оид янги ҳужжатда ташқи дунёга очиқликка алоҳида эътибор қаратилган. Хитой бутун дунёдан истеъдодларни жалб қилиш ва ўқитиш, Хитой ва бошқа мамлакатлар ўртасида ёшлар алмашинувини кенгайтириш ва халқаро ёзги мактаб дастурларини амалга ошириш учун ўз салоҳиятини оширади.
Хитой яқин уч йил ичида 800 та йирик халқаро ёзги мактаб лойиҳасини ишга туширишни режалаштирмоқда. Бундан ташқари, келгуси беш йил ичида Хитойда алмашинув дастурларида иштирок этиш учун 50 000 америкалик ва кейинги уч йил ичида 10 000 франциялик ўсмирлар ўсмир таклиф қилинади.
Хусусан, ҳужжатга кўра, Хитой халқаро академик алмашинувларни, шунингдек, таълим ва илмий ҳамкорликни кенгайтиради, ўзининг юқори даражадаги тадқиқот университетларини халқаро илмий дастурларни бошлаш ва уларда иштирок этишда қўллаб-қувватлайди.
Бундан ташқари, Хитой глобал таълим бошқарувида фаол иштирок этади ва халқаро STEM таълим муассасаларини ташкил этиш ва ривожлантиришни қўллаб-қувватлайди.
Катта рақамлар
2023 йил ҳолатига кўра, Хитойда 498,3 минг таълим муассасаси, жумладан, мактаблар, коллежлар ва университетлар мавжуд эди.
Таълим тизимида 18,92 миллион доимий ўқитувчи ишлайди. Олий таълим муассасалари сони 3074 тага етди, бу 2022 йилга нисбатан 61 тага кўпдир. Уларда 2,07 миллион ўқитувчи ишлайди. Турли олий таълим муассасаларида 47,63 миллиондан ортиқ талаба таълим олди, бу 2022 йилга нисбатан 1,08 миллион нафарга кўпдир. Университетлар, коллежлар ва касб-ҳунар мактабларида 10,42 миллиондан ортиқ талаба таҳсил олди, бу 2022 йилга нисбатан 2,73 фоизга кўпдир. Шунингдек, мамлакат олий таълим муассасаларига абитуриентларни умумий қабул қилиш даражаси 60,2 фоизга етди.
2024 йилда университет битирувчилари сони 11,79 миллион кишига етди. Бу 2023 йилга нисбатан 210 мингга кўпдир. 2025 йилда Хитойдаги олий таълим муассасаларини 12,22 миллион киши битириши кутилмоқда. Бу 2024 йилга нисбатан 430 минг нафар битирувчига кўпдир.
Эслатиб ўтамиз, аввалроқ Хитойнинг валюта захиралари 3,21 триллион долларгача ошгани ҳақида ёзган эдик.
