Европа мамлакатларидаги муҳожирларнинг замонавий портрети қандай ўзгарган
ASTANA. Kazinform – 2024 йил июнь ойида Европа парламентига бўлиб ўтган умумевропа сайловлари натижалари ва Европа Иттифоқидаги бошқа сиёсий воқеалар ўта ўнг кучларнинг машҳурлиги ошиб бориш тенденциясини кўрсатмоқда. Ўта ўнгларнинг машҳурлиги сабабларидан бири – иммиграцияга қарши шиорлар ва расмийларнинг Европа Иттифоқига ноқонуний мигрантларнинг кириб келишини назорат қилиш қобилиятини танқид қилишдир. Шу муносабат билан Kazinform агентлигининг ўз мухбири Европа мамлакатларидаги муҳожирларнинг замонавий портретини яратишга ҳаракат қилди.

Европа Иттифоқида қанча меҳнат муҳожири бор?
2023 йилги маълумотларга кўра, Европа Иттифоқида 448,8 миллион аҳоли истиқомат қилади. Шу билан бирга, 27,3 миллион киши Европа Иттифоқи фуқаролари эмас, бу Европа Иттифоқи умумий аҳолисининг тахминан 6 фоизини ташкил қилади. 42,4 миллион киши Европа Иттифоқидан ташқарида туғилган, бу барча аҳолининг 9 фоизини ташкил қилади.

Eurostat маълумотларига кўра, доимий яшаш учун қолиш сабаблари орасида "оилани бирлаштириш" устунлик қилади - 34%. Қонуний равишда мавжуд бўлган мигрантларнинг 21 фоизи ишлаш учун келган; 15% турли сабабларга кўра "қочоқ" сифатида бошпана сўраган, чет элликларнинг 4% ўқиш визасида ва 26% бошқа сабабларга кўра қолган.
2023 йилда 20 ёшдан 64 ёшгача бўлган 196,8 миллион кишидан 11,2 миллион киши Европа Иттифоқига аъзо бўлмаган мамлакатлардан меҳнат бозорида банд бўлди, бу умумий кўрсаткичнинг 5,7 фоизини ташкил қилади.
2022 йилда меҳнатга лаёқатли аҳоли (20-64 ёш) ўртасида бандлик даражаси Европа Иттифоқи фуқаролари орасида (76,2%), Европа Иттифоқига аъзо бўлмаган фуқароларга нисбатан (63,1%) юқори бўлди.
Шундай қилиб, Европада доимий бўлган чет элликларнинг кўпчилиги ишламайди.
Агар меҳнат фаолияти соҳасини ҳисобга оладиган бўлсак, меҳмонхона ва ресторан бизнесида чет элликлар устунлик қилади, бу ерда 11,3% ишлайди (маҳаллий аҳолининг 4,2 фоизи ишлайди). Иккинчи ўринда маъмурий ва ёрдамчи фаолият - 7,6% чет элликлар (маҳаллий фуқароларнинг 3,9%). Учинчи ўринда "Уй ишлари" бўлиб, унда 5,9% чет элликлар ва 0,7% маҳаллий аҳоли ишлайди.

Муҳожирлар ихтисослашувига кўра:
“тозаловчилар ва ёрдамчилар” касбида – 11,4%.
Шахсий хизматлар соҳаси ишчилари 7,3%.
Қурилиш ишчилари, электрчилардан ташқари 6,1%.
Тоғ-кон саноати, қурилиш, ишлаб чиқариш ва транспорт соҳаларида ишчилар 6,0%.
2023 йилги тадқиқотда, аксинча, мигрантлар улуши паст бўлган соҳалар ҳисобга олинган:
Давлат бошқаруви ва мудофаа, мажбурий ижтимоий таъминот – хорижликлар атиги 1,1%, маҳаллий ишчилар 7,4%.
Таълим - 3,9% мигрантлар, 7,6% маҳаллий фуқаролар.
Касбий, илмий ва техник фаолият - 3,8% мигрантлар, 6,0% маҳаллий аҳоли.
Соғлиқни сақлаш ва ижтимоий иш соҳасидаги фаолият 8,5% мигрантлар ва 11,2% маҳаллий аҳоли.
Айтиш мумкинки, иш дунёсида чет элликлар ресторан бизнеси, меҳмонхона сектори, қурилиш, тозалаш ва ҳоказоларда устунлик қилади. Ўз навбатида, маҳаллий аҳоли асосан давлат хизматида, мудофаа, таълим, фан ва соғлиқни сақлаш соҳаларида меҳнат қилмоқда.
Қочқинлар сони 20 фоизга ошди
2022 йил февраль ойида Россия ва Украина ўртасида ҳарбий можаро бошланганидан бери Европа Иккинчи Жаҳон Урушидан бери энг кўп одамни қабул қилди. Натижада, 2022 йил охирига келиб, Европа Иттифоқида яшовчи қочқинлар улуши 20 фоизга ошди. 2023 йил якунига кўра уларнинг улуши ўтган йилга нисбатан барқарор бўлиб, 23 фоизни ташкил этди. Ҳозир у умумий аҳолининг 1,5 фоизини ташкил этади, бу 7 миллиондан ортиқ киши.

Агар қочқин мақомини олиш учун берилган аризалар сонига эътибор қаратадиган бўлсак, Украина етакчи ўринда, кейин Беларусь, Ҳиндистон, Марокаш, Сурия, Туркия ва бошқалар. 2023 йилда бошпана изловчилар Европа Иттифоқига аъзо 27 давлатдан ташқари деярли 150 та давлатдан келган. 1 130 300 та бошпана сўрови бўлган, шу жумладан 1 049 000 та биринчи марта мурожаат қилинган, 2022 йилга нисбатан 18 фоизга ва 2019 йилга нисбатан 62 фоизга ошган (COVID-19дан олдинги).
Энг кўп дастлабки аризалар: Германия (329 000), Испания (160 500), Франция (145 100), Италия (130 600), Греция (57 900) да берилган.

Германия Европа Иттифоқининг энг йирик иқтисодиёти ва қочқинлар учун "яхши" ижтимоий шароитлар билан таъминланганлиги сабабли етакчилик қилмоқда. Испания Шимолий Африка ва Яқин Шарқдан Европага келаётган муҳожирлар учун “буфер” давлат ҳисобланади.
Аҳоли сонига келсак, 2023 йилда бошпана сўраш учун энг кўп аризалар Кипрда (100 минг аҳолига 1300), Австрияда (650), Грецияда (600) берилган.
2023 йилда 271 700 бошпана изловчи 18 ёшдан кичик бўлган - деярли ҳар етти кишидан бири (40 400) вояга етмаганлар. Вояга етмаганларнинг аксарияти Сурия, Афғонистон ва Сомалидан келган.
2024 йилнинг январь-июль ойларида Европа Иттифоқига тахминан 589,9 мингта ариза топширилди, шу жумладан, 540,3 мингта ариза биринчи марта топширилди, бу 2023 йилнинг шу даврига нисбатан 2 фоизга кам.
2024 йилнинг январь-июль ойларида бошпана олиш учун энг кўп дастлабки аризалар: Германия (139 900), Испания (99 000), Италия (94 600); Франция (75 700); Греция (33 000).
2023 йилда Европа Иттифоқи давлатлари биринчи навбатда бошпана бериш бўйича 677,6 минг қарор қабул қилди. Бундан ташқари, ушбу қарорларнинг 53% ижобий бўлди:
152 минг киши қочқин мақомини олди,
130,700 қўшимча ҳимоя мақомини олди,
76 200 киши гуманитар мақом олди.
2024 йилнинг биринчи ярмида Европа Иттифоқи давлатлари 374 700 та биринчи инстанция бошпана қарорини чиқарган. Ушбу қарорларнинг 53% ижобий бўлди:
85,9 минг киши қочқин мақомини олди,
80,300 қўшимча ҳимоя мақомини олди,
31 400 киши гуманитар мақом олди.
Ноқонуний миграция

2024 йилнинг январь-июль ойлари орасида 2023 йилнинг шу даврига нисбатан Шарқий Ўрта ер денгизи йўналишида (+67%, 31,400 киши), Атлантика йўналишида (+153%, 21,500 киши) ва Шарқий чегаралар йўналишида (+210%, 9800 киши) чегарани кесиб ўтиш кузатилган.
Шу билан бирга, 2023 йилнинг шу даврига нисбатан Марказий Ўртаер денгизи (-62%, 33,6 минг киши) ва Ғарбий Болқон (-75%, 12,2 минг киши) йўналишларида кесиб ўтувчилар сони камайган. Ғарбий Ўрта ер денгизи йўналиши бўйлаб ўтиш жойлари (+0%, 7,700 киши) барқарорлигича қолди.
2024 йилнинг январь-сентябрь ойлари оралиғида Ўрта ер денгизи бўйлаб уч йўналишда 1585 киши ҳалок бўлган ёки бедарак йўқолган, 2023 йилда эса бу кўрсаткич 3105 тани ташкил этган.
Юқоридаги диаграммани кўриб чиқсак, энг кўп ноқонуний муҳожирлар Суриядан (27%) келади. БМТнинг Қочқинлар бўйича Олий комиссарлигининг ҳисоб-китобларига кўра, Европа давлатлари бир миллиондан ортиқ суриялик бошпана изловчи ва қочқинларни қабул қилмоқда, уларнинг 59 фоизи биргина Германияда. Швеция, Австрия, Греция, Нидерландия ва Франция ҳам катта миқдордаги одамларни қабул қилади.
Тахминан 38,300 суриялик қочқин 2023 йилда ўз ватанларига қайтишни танлади, дея таъкидлади агентлик. Хавфсизлик, тирикчилик, асосий хизматлар ва уй-жой билан боғлиқ хавотирлар репатриация даражасининг пастлигига сабаб сифатида кўрсатилган. Сурияда 90 фоизга яқин аҳоли қашшоқликда яшайди.
2023 йилда сурияликлар Европа Иттифоқида халқаро ҳимояга даъвогар энг катта гуруҳ бўлиб қолмоқда. 180 000 дан ортиқ суриялик биринчи ариза топширган, бу ўтган йилги 130 000 га кўп. 120 мингга яқин сурияликлар биринчи навбатда ижобий қарор қабул қилган, иккинчи ўринда афғонлар (67 минг 170 киши) ва венесуэлаликлар (42 минг 340 киши) бормоқда.
Аксинча, Европа Иттифоқи давлатлари 2022 йил март ойида ишга туширилган фавқулодда механизм бўйича Украинадан 1 миллиондан ортиқ одамга вақтинчалик ҳимоя мақомини берди.
2024 йилнинг биринчи олти ойида кўриб чиқилган сурияликларнинг даъволарининг камида 90 фоизи қочқин ёки ёрдамчи ҳимоя мақомига эга бўлган, яъни расмийлар ўз мамлакатларига қайтарилса, жиддий зарар кўриш хавфи борлигини тан олган.
Янги қоидалар
Европа Иттифоқи чегараларида давом этаётган босим ва баъзи мамлакатларда ўта ўнг сиёсатчилар томонидан "анти-иммиграция" кайфиятидан фойдаланилаётгани сабабли, Европа Комиссияси ва Европа Иттифоқининг йирик давлатлари ҳукуматлари ҳам миграцияга қарши шошилинч чоралар кўришга ҳаракат қилмоқда.
Европа Иттифоқига аъзо давлатлар томонидан миграция ва бошпана ҳуқуқларини бериш тўғрисидаги янги Пактнинг қабул қилиниши умумевропа даражасидаги муҳим қадамлардан биридир. Қонунлар тўплами бошпана беришни қаттиқлаштиради ва қочқин мақомини олиш учун аризаларни қабул қилиш ва кўриб чиқишни тартибга солади. Шундай қилиб, бошпана сўровлари, жумладан, Европа Иттифоқи чегараларида тезроқ кўриб чиқилади ва қайтариш янада самарали бўлади.
Миграция босимига дучор бўлган Европа Иттифоқи мамлакатларига ёрдам бериш учун бошқа аъзо давлатлар бошпана изловчиларни ёки халқаро ҳимоядан нафақа олувчиларни ўз ҳудудларига кўчириш, молиявий ҳисса қўшиш ёки операцион ва техник ёрдам кўрсатиш орқали ҳисса қўшадилар. Аъзо давлат халқаро ҳимоя учун аризаларни кўриб чиқиш учун жавобгар бўлган мезонлар (Дублин қоидалари деб аталади) ҳам янгиланади.
Инқироз ва форс-мажор ҳолатлари тўғрисидаги Низом учинчи давлат фуқароларининг фавқулодда оқимига дуч келаётган аъзо давлатларни бирдамлик ва қўллаб-қувватлашни таъминлаб, келишларнинг кескин ўсишига жавоб бериш механизмини ўрнатади.

Европа Иттифоқига кириш шартларига жавоб бермаганлар етти кунгача бўлган муддатга идентификация қилиш, биометрик маълумотларни йиғиш ва саломатлик ва хавфсизликни текширишни ўз ичига олган дастлабки текширувдан ўтказилади. Аъзо давлатлардан асосий ҳуқуқларга ҳурматни таъминлаш учун мустақил мониторинг механизмларини яратиш талаб қилинади.
Халқаро ҳимояни бериш ва бекор қилиш учун Европа Иттифоқи миқёсида янги умумий тартиб ўрнатилади. Европа Иттифоқи чегараларида бошпана сўровларини кўриб чиқиш келажакда тезроқ бўлиши керак, бунда асоссиз ёки қабул қилиб бўлмайдиган аризалар учун қисқароқ муддатлар мавжуд.
Европа Иттифоқига ноқонуний равишда келган одамлар ҳақидаги маълумотлар, жумладан олти ёшдан бошлаб бармоқ излари ва юз тасвирлари “Eurodac”нинг ислоҳ қилинган маълумотлар базасида сақланади.
Европа Парламенти, шунингдек, барча аъзо давлатлар учун қочқин мақомини ёки қўшимча ҳимояни тан олиш, шунингдек, ҳимояланиш ҳуқуқига эга бўлган шахсларга берилган ҳуқуқлар бўйича янги ягона стандартларни қўллаб-қувватлади. Аъзо давлатлар Европа Иттифоқи бошпана агентлиги маълумотлари асосида келиб чиққан мамлакатдаги вазиятни баҳолаши керак ва қочқинлар мақоми мунтазам равишда кўриб чиқилади. Ҳимояга даъвогарлар ўз аризалари учун жавобгар бўлган ёки ҳимоя берилган аъзо давлат ҳудудида қолишлари талаб қилинади.
Аъзо давлатлар бошпана изловчиларни, масалан, уй-жой, таълим ва соғлиқни сақлаш масалаларида қабул қилишнинг тенг стандартларини таъминлаши керак. Рўйхатдан ўтган бошпана изловчилар ўз сўровини топширгандан кейин олти ойдан кечиктирмай иш бошлашлари мумкин. Ҳибсга олиш шартлари ва ҳаракат эркинлигини чеклаш даъвогарларнинг Европа Иттифоқи бўйлаб ҳаракатланишини олдини олиш учун тартибга солинади.
Қайта жойлаштириш ва инсонпарварлик ёрдамини қабул қилиш бўйича янги асосга кўра, аъзо давлатлар ихтиёрий асосда БМТнинг Қочқинлар бўйича Олий комиссарлиги томонидан тан олинган учинчи мамлакатлардан Европа Иттифоқи ҳудудига қонуний, тартибли ва хавфсиз тарзда келган қочқинларни қабул қилишни таклиф қилади.
Янги қоидалар икки йил ичида кучга кириши кутилмоқда. Қабул қилиш шартлари тўғрисидаги директивага келсак, аъзо давлатлар ўзларининг миллий қонунларига ўзгартиришлар киритишлари учун икки йил вақт берилади.