Астана саммити, ШҲТни кенгайтириш ва ислоҳ қилиш - Чжан Мин билан суҳбат
ASTANА. Кazinform - Шанхай ҳамкорлик ташкилоти Бош котиби Чжан Мин Кazinform агентлигига берган интервьюсида Астана саммитида имзоланадиган якуний ҳужжатлар, ташкилот кўламини кенгайтириш ва ШҲТни ислоҳ қилиш ҳамда фаолиятини оптималлаштириш режалари ҳақида гапирди.
– Қозоғистон ШҲТга раис сифатида Астанада ташкилотга аъзо давлатлар раҳбарларининг саммитини ўтказади. Ушбу саммитга тайёргарлик қандай кечди ва тадбирнинг роли ва аҳамиятини қандай баҳолайсиз? Астана саммитида қандай ҳужжатлар имзоланади?
- ШҲТ Котибияти амалдаги раис Қозоғистон Республикаси кўмагида 4 июль куни Астана шаҳрида бўлиб ўтадиган ШҲТга аъзо давлатлар раҳбарлари кенгашининг 24-йиғилишига тўлиқ тайёргарлик кўришда кейинги бир йил бўйи ёрдам берди. Ҳозир саммитга тайёргарлик қизғин давом этмоқда. Ишончимиз комилки, Астана саммити ШҲТ тарихидаги навбатдаги прагматик ва муваффақиятли учрашув бўлиб, ҳозирги беқарор ва мураккаб халқаро вазиятда ташкилот соғлом ривожланади.
ШҲТга аъзо давлатлар раҳбарлари томонидан “Астана декларацияси” қабул қилиниши билан бир қаторда, Қозоғистон Республикаси Президенти Қасим-Жомарт Тоқаевнинг ўтган йилги саммитдаги “Адолатли тинчлик ва келишув йўлида дунё бирлиги тўғрисида”ги ташаббуси ва “ШҲТга аъзо давлатлар раҳбарлари кенгашининг дўстона қўшничилик, ишонч ва трансчегаравий ҳамкорлиги” ҳамкорлик тамойиллари тўғрисидаги баёнот каби тубдан янги ҳужжатлар тўпламини кўриб чиқади (Ўзбекистон лойиҳаси).
Хавфсизлик соҳасидаги ҳамкорлик ШҲТ ташкил этилганидан буён изчил ва доимий равишда мустаҳкамланиб бораётган устувор йўналишдир. Давлат раҳбарлари кенгаши йиғилишида терроризмга қарши кураш, гиёҳвандликка қарши фаолият, трансчегаравий уюшган жиноятчиликка қарши курашиш, шунингдек, ахборот хавфсизлигини таъминлаш соҳаларида ҳамкорлик бўйича янги келишувлар ўрнатиш режалаштирилган.
Савдо-иқтисодий ҳамкорлик, гуманитар алоқалар ташкилотга аъзо давлатлар раҳбарлари ва халқларининг эътиборини тортади, уларнинг умидларини оширади. Саммитда ташкилотнинг босқичма-босқич ривожланиш стратегияси, энергетика, сармоя ва молиялаштириш, атроф-муҳитни муҳофаза қилиш ва экология, шунингдек, туризм каби муҳим соҳалардаги ҳамкорлик масалалари кўриб чиқилади.
ШҲТни ривожлантириш аъзо давлатлар томонидан алоҳида таъкидланган ва барча томонлар эътиборида бўлган йўналишдир. Давлат раҳбарлари ШҲТ Бош котибининг ШҲТнинг 2023-2024 йиллардаги фаолияти тўғрисидаги маърузаси ва янги аъзо давлатни қабул қилиш масаласини кўриб чиқади, “ШҲТ оиласи” мамлакатлари билан ҳамкорликни мустаҳкамлаш, шунингдек, ШҲТ фаолиятини такомиллаштириш бўйича Самарқанд саммитининг қарорини муҳокама қилади. Бундан ташқари, ШҲТнинг икки доимий органи раҳбарларининг ваколат муддати тугаши муносабати билан Давлат раҳбарлари кенгаши томонидан Минтақавий терроризмга қарши кураш тузилмаси Ижроия қўмитаси Бош котиби ва директорини янги муддатга тайинлаш тўғрисида қарор қабул қилинади.
Учрашув давомида янги “ШҲТ+” форматида “Кўп томонлама мулоқотни мустаҳкамлаш – барқарор тинчлик ва тараққиётга интилиш” мавзусида қизиқарли ва мазмунли муҳокама бўлиб ўтади. Унда ШҲТ кузатувчиси – Мўғулистон, раислик қилувчи – Озарбайжон Республикаси, Қатар Давлати, Бирлашган Араб Амирликлари, Туркия Республикаси ва Туркманистоннинг расмий вакиллари, БМТ Бош котиби А. Гутерриш, МДҲ, ИҲТ, ОҲИЧК, КХШТ ва ЕОИИ ижроия органлари раҳбарлари, Озиқ-овқат хавфсизлиги бўйича Ислом ташкилоти бош директори иштирок этади.
Мазкур тадбир ШҲТ органларининг Қозоғистон раислиги доирасидаги сўнгги йиғилиши бўлиб, ҳамкорлар уни юқори профессионал даражада ўтказишига ишончимиз комил. Котибият ўз навбатида, ШҲТ доирасидаги олий даражадаги учрашувни ташкил этишда аъзо давлатларга максимал даражада ёрдам беришга тайёр.
– Қозоғистоннинг ШҲТга раислиги доирасида 2024 йил ташкилотнинг Экология йили деб эълон қилинди. Шанхай ҳамкорлик ташкилотига аъзо давлатларнинг экологик ҳамкорлигининг истиқболли ва жорий лойиҳалари ҳақида батафсил маълумот берсангиз, сувни тежаш соҳасидаги ҳамкорлик қай даражада?
– Айни пайтда глобал иқлим ўзгаришлари авж олмоқда, бутун дунёда экологик офатлар тез-тез кузатилмоқда, бу эса барча мамлакатлар тараққиёти ва хавфсизлигига таҳдид солмоқда. ШҲТ маконида биз сув ресурсларининг танқислиги ва нохолис тақсимланиши, сув тошқинлари, чўлланиш ва шўрланиш, Орол денгизининг экологик инқирози, тез-тез кескин об-ҳаво шароити каби бир қатор долзарб муаммоларга дуч келмоқдамиз. Шу боис ШҲТ барқарор ривожланиш йўналишига қатъий амал қилади, атроф-муҳитни муҳофаза қилиш, экологик хавфсизлик ва иқлим ўзгариши, табиатдан оқилона фойдаланиш соҳасидаги ҳамкорликка катта аҳамият беради. Бу муҳим йўналишлар ШҲТга аъзо давлатларнинг атроф-муҳитни муҳофаза қилиш соҳасидаги ҳамкорлиги концепцияси ва уни амалга ошириш бўйича чора-тадбирлар режасида белгилаб берилган.
Қозоғистоннинг ШҲТга раислиги даврида ташкилотимизнинг экологик кун тартибини тарғиб этишга катта аҳамият берилди, жаҳон ҳамжамиятининг эътиборини экологик муаммоларга қаратиш бўйича жадал ишлар амалга оширилди.
2023 йил 26 октябрда қабул қилинган “ШҲТ Экология йили” чора-тадбирлар режасини амалга ошириш мақсадида Ўзбекистон Республикаси Ҳукумат раҳбарлари кенгашининг мажлисида давра суҳбатлари, семинарлар, интерактив ўйинлар, экологик акциялар, маърифий маърузалар каби турли тадбирлар ташкил этилди. Бишкекда ШҲТга аъзо давлатлар. Улар ШҲТ маконини барқарор ва яшил ривожлантириш учун экологик ҳамкорлик битимларини кенгайтиришга йўналтирилди.
ШҲТ Котибияти ҳам аъзо давлатларнинг атроф-муҳитни муҳофаза қилиш бўйича ҳамкорликни ривожлантириш бўйича ташаббусларини амалга оширишга ҳисса қўшади. Бизнинг кўмагимизда 2023 йил декабрь ойида “Яшил иқтисодиётга йўл: ШҲТ минтақасида барқарор ривожланиш стратегиялари” мавзусида ёшлар конференцияси, 2024 йил апрель ойида “Глобал иқлим ўзгариши” мавзусида “ШҲТ модели” интерактив ўйини бўлиб ўтди. 2024 йил февраль ойида биз “ШҲТга аъзо давлатларда экологик хавфсизлик” мавзусидаги давра суҳбатида иштирок этдик.
2024 йилни “ШҲТ экология йили” деб тасдиқлаш тўғрисидаги қарорни амалга ошириш мақсадида 8 июлда Циндао шаҳрида (Шаньдун провинцияси, ХХР) бўлиб ўтадиган ШҲТ давлатларининг “Яшил” ривожланиш форумида “ШҲТ 2024 йил экология йили” кичик форумини ташкил қиламиз. У иккита панел сессиясини ўз ичига олади: “ШҲТ давлатларининг асосий экологик муаммолари ва уларни енгиш бўйича амалий тажрибаси” ва “ШҲТ давлатларининг глобал биохилма-хилликни бошқаришдаги ҳаракатлари”. Ишончим комилки, мазкур форум ташкилотга аъзо мамлакатлар ўртасида экологик ҳамкорликни муҳокама қилиш учун янги платформа ва имкониятлар яратади.
Сувни тежаш ШҲТнинг атроф-муҳит ва табиатни муҳофаза қилиш ҳамкорлигининг энг муҳим ва устувор йўналишларидан биридир. ШҲТга аъзо мамлакатлар маълум даражада сув ресурсларининг етишмаслиги, уларнинг нохолис тақсимланиши ва ифлосланиши муаммоларига дуч келмоқда. Сувни тежаш ШҲТ маконининг фаровонлиги ва барқарорлиги асосларига таъсир қилади. Ташкилот аъзолари ушбу масалага катта аҳамият бериб, уни юқори савияда кўриб чиқиш ва ҳал қилишни тавсия этади.
Шанхай ҳамкорлик ташкилотига аъзо давлатлар раҳбарлари кенгашининг Астана шаҳрида бўлиб ўтадиган йиғилишида “Ичимлик суви хавфсизлиги ва санитариясини таъминлаш тўғрисида”ги кенгаш баёноти қабул қилиниши кутилмоқда. Ҳужжатда сув ресурсларини барқарор ривожлантириш ва улардан оқилона фойдаланиш, бошқарувни интеграциялашуви, сувдан самарали ва оқилона фойдаланишни рағбатлантириш муҳимлиги, шунингдек, аҳолининг тоза ичимлик суви, санитария-гигиена воситаларидан фойдаланишни таъминлаш соҳасида ҳамкорлик ва шерикликни кенгайтириш зарурлиги қайд этилган. Экология ва атроф-муҳитни муҳофаза қилиш соҳасидаги бир қанча ҳужжатлар лойиҳалари келишиб олинди ва маъқулланди, бу соҳадаги ўзаро ҳамкорликнинг кенг доирасига таъсир кўрсатади. Ушбу ҳужжатларда ШҲТ маконида “яшил” барқарор ривожланишни амалга ошириш йўналишлари кўрсатилган ва самарали чора-тадбирлар ишлаб чиқилган.
ШҲТ давлатлари ўз маконида сувни тежаш ва суғоришнинг илғор технологияларини кенг жорий этиш ишларига алоҳида эътибор қаратмоқда.
2019 йилда ХХР Раисининг ташаббуси билан Янлин шаҳрида (Шэньси провинцияси, ХХР) ШҲТнинг қишлоқ хўжалиги технологиялари алмашинуви ва ўқув кўргазмали базаси ташкил этилди, бу Хитойнинг илғор сувни тежаш тизимини тарқатиш ва амалга ошириш, ирригация ва бошқа қишлоқ хўжалиги технологиялари сўнгги 5 йил ичида ШҲТ ҳудудида сув ресурсларини сақлаш ва аъзо давлатларда озиқ-овқат хавфсизлигини таъминлашга сезиларли ҳисса қўшди.
Бундан ташқари, ШҲТ сув ресурсларини муҳофаза қилиш ва ундан фойдаланиш соҳасидаги халқаро ҳамкорликка катта аҳамият беради. ШҲТ Котибияти ФАО билан англашув меморандумини имзолади, унинг асосий элементларидан бири сув ресурсларини барқарор бошқариш соҳасида алмашинув ва ҳамкорликдир. Яқинда Тожикистон Республикаси томонидан Душанбе шаҳрида бўлиб ўтган “Сув 2018-2028 йилларда барқарор ривожланиш учун” халқаро ҳаракат ўн йиллиги бўйича юқори даражадаги учинчи халқаро конференцияда иштирок этдим. Бу воқеа халқаро ҳамжамият, жумладан, ШҲТга аъзо давлатлар томонидан ҳам юқори баҳоланди.
– Қозоғистоннинг ташкилотга раислиги даврида Алмати шаҳри “ШҲТнинг туристик ва маданий пойтахти” деб эълон қилинди. ШҲТга аъзо давлатлар ўртасида туризм соҳасидаги ҳамкорликни ривожлантириш ва ШҲТ маконида сайёҳлик салоҳиятининг истиқболини қандай баҳолайсиз?
– Маданий ҳамкорлик ва туризм соҳасидаги ҳамкорлик ШҲТга аъзо давлатлар фаолиятининг устувор йўналишларидан бири сифатида одамларни яқинлаштириш ва дўст мамлакатлар иқтисодиётини ривожлантиришга хизмат қилмоқда.
Ўтган 2023 йил “ШҲТ туризм йили” деб эълон қилинди. Амалдаги раис Қозоғистон Республикасининг маданият ва туризм соҳасидаги ҳамкорликка катта аҳамият беради. ШҲТнинг туризм йилига оид чора-тадбирлар режаси ва “Алмати – ШҲТнинг туристик-маданий пойтахти” дастурини амалга ошириш доирасида 20 дан ортиқ маданий-сайёҳлик тадбирлари ташкил этилди, шу жумладан ШҲТ халқаро туризм форуми, халқаро “Осиё овози” мусиқа фестивали, Халқаро меҳмонхоналар форуми, Globе балети, ШҲТ шахмат кубоги бор. Ушбу чора-тадбирлар Қозоғистон томони ва умуман ШҲТнинг маданий ва туристик брендини шакллантиришга хизмат қилди, шунингдек, ШҲТнинг маданий ва туристик ҳамкорлигини чуқурлаштиришда муҳим рол ўйнади.
Ўтган йилнинг ноябрь ойида Урумчи шаҳрида ШУАР Халқ ҳукумати билан ҳамкорликда ШҲТ Котибиятининг “ШҲТ Форуми 2023 – туризм йили” йиғилиши бўлиб ўтди. Мазкур тадбир ШҲТ давлатларининг туризм соҳасидаги ўзаро ҳамкорлигини ривожлантириш ва минтақамизнинг сайёҳлик салоҳиятини очиш ташаббусларини муҳокама қилиш учун муҳим майдон бўлди.
Жорий йилнинг 24 май куни Алматида ШҲТга аъзо давлатлар туризм маъмуриятлари раҳбарларининг навбатдаги йиғилиши бўлиб ўтди ва унда мен ҳам иштирок этдим. Йиғилиш якунларига кўра, ШҲТнинг 2024-2025 йилларга мўлжалланган туризм соҳасидаги қўшма ҳаракатлар режаси қабул қилинди, бу аъзо давлатлар учун туризм йўналишларини янада очиш, ўрганиш, чуқурлаштириш ва такомиллаштириш бўйича аниқ йўл харитасини ифодалайди. Ишончимиз комилки, аъзо давлатларнинг биргаликдаги саъй-ҳаракатлари билан ШҲТнинг туризм соҳасидаги ҳамкорлиги жадал ривожланади, халқимиз ШҲТ ҳамкорлигининг афзалликлари ва самарадорлигини ҳис қилади.
Астана шаҳрида бўлиб ўтадиган ШҲТ саммитида Циндао (ХХР) шаҳрига “ШҲТнинг маданий ва туристик пойтахти” мақомини бериш тўғрисида қарор қабул қилиниши режалаштирилган. Циндао - бой маданий меросга эга тарихий шаҳар ва Хитойнинг йирик замонавий порти. Биз ишонамизки, Хитой томони Циндао шаҳрида юқори профессионал даражада бир қатор маданий ва сайёҳлик тадбирларини ташкил этади, бу эса ШҲТнинг туризм соҳасидаги ҳамкорлигини янги босқичга олиб чиқишга ёрдам беради.
– Яқинда ШҲТ тадбирлари залида ташкилотни янада ислоҳ қилиш ва унинг фаолиятини оптималлаштириш муҳимлиги муҳокама қилинди. Бу йўналишда вазият қандай? Астана саммитида бу жиҳатлар муҳокама қилинадими?
– ШҲТ ташкил этилганига йигирма йилдан ортиқ вақт ўтди, бу даврда барча соҳаларда салмоқли ютуқларга эришилди, халқаро вазиятда жиддий ўзгаришлар рўй берди. Сиз таъкидлаганингиздек, аъзо давлатлар ШҲТ фаолиятини такомиллаштиришни асосий вазифалардан бири деб билади ва уни илгари суриш учун бор кучини сарфлайди. Бу борадаги ишлар Давлат раҳбарлари кенгаши, Ҳукумат раҳбарлари кенгаши, Ташқи ишлар вазирлари кенгаши ва ташкилотнинг бошқа муҳим механизмлари даражасида олиб борилмоқда.
Бу жараён 2022 йилда Самарқандда бўлиб ўтган саммитда аъзо давлатлар раҳбарлари ШҲТ фаолиятини такомиллаштиришга қарор қилган пайтда бошланган эди. ШҲТ Котибияти ташкилотнинг бош ижрочи органи сифатида аъзо давлатлар раҳбарлари олдига қўйилган вазифаларни фаол бажариб келмоқда, Самарқанд саммитидан сўнг ШҲТ фаолиятини такомиллаштириш бўйича тавсиялар берди.
2023 йил март ойида Қозоғистон томони раислигида Астана шаҳрида ушбу мавзу бўйича биринчи эксперт маслаҳатлашувлари бўлиб ўтди, натижада ушбу ишни Миллий координаторлар кенгаши, Ташқи ишлар вазирлари кенгаши ва аъзо давлатлар раҳбарлари кенгашида кўриб чиқишга қарор қилинди.
Айни пайтда ШҲТга аъзо давлатлар бу борада қатор муҳим келишувларга эришиб, белгиланган режа асосида тегишли ишларни илгари сурмоқда. Бу иш ҳали давом этаётганлиги сабабли, барча тафсилотларни ошкор қила олмайман. Аммо ишончим комилки, аъзо давлатларнинг биргаликдаги саъй-ҳаракатлари билан биз ШҲТни модернизация ва ислоҳ қилиш бўйича истиқболли ва конструктив режани ишлаб чиқишимиз мумкин, бу эса Ташкилотимизга замон билан ҳамнафас бўлиб, аъзо давлатларнинг халқларига кўпроқ фойда келтиришига ёрдам беради.
– Астана саммитида Беларусь Республикаси ШҲТга тўлақонли аъзо сифатида қўшилади. Ташкилотни кенгайтириш учун яна қандай режалар бор?
– Беларусь Республикасининг ШҲТга тўла ҳуқуқли аъзо сифатида қўшилиш жараёни 2022 йилда Самарқанд саммитида бошланган. Бу жараён Астана саммитида якунланишини, яъни Беларус Республикаси ташкилотнинг 10-аъзо давлатига айланишини кутамиз.
Ҳозирча ШҲТнинг 11-аъзоси қайси давлат бўлиши ташкилот кун тартибидаги долзарб масала эмас. Бизга бир қатор давлатлардан мулоқот бўйича ҳамкор мақомига эга бўлиш учун аризалар келиб тушди ва айрим мулоқот бўйича ҳамкорлар кузатувчи мақомига ўтишга қизиқиш билдиришди. Бу масалаларнинг барчаси Ташкилот фаолиятини такомиллаштириш контекстида муҳокама қилинади.
Таъкидлаш жоизки, бизнинг мақсадимиз ШҲТга аъзо давлатлар сонини кўпайтириш эмас, балки ташкилотнинг объектив натижалари, турли соҳалардаги ҳамкорлик тамойиллари ва мақсадларининг универсаллиги ва жозибадорлигини бевосита намойиш этишдир. Ишонаманки, ШҲТнинг кенгайиши замонавий дунёда кўп қутблилик тенденциясига муҳим туртки беради ва ташкилотга халқаро ва минтақавий ишларда жуда муҳим рол ўйнаш имконини беради.
– Шанхай ҳамкорлик ташкилотининг Марказий Осиё минтақасини ривожлантиришдаги ролини қандай баҳолайсиз?
– Марказий Осиёнинг тўртта давлати – Қозоғистон, Қирғизистон, Ўзбекистон ва Тожикистон ШҲТнинг таъсисчилари бўлиб, ташкилотни ривожлантиришнинг ҳаракатлантирувчи кучлари ва фаол иштирокчилари ҳисобланиб, турли соҳалардаги ҳамкорликни янада чуқурлаштиришга салмоқли ҳисса қўшмоқдалар. Марказий Осиёнинг “ШҲТнинг ядроси” мақоми Душанбе декларацияси, Самарқанд декларацияси, Нью-Деҳли декларацияси ва ШҲТнинг бошқа муҳим ҳужжатларида тасдиқланган. Ҳужжатларда аъзо давлатлар Марказий Осиё давлатларининг ўз мамлакатларида ва бутун минтақада тинчлик, хавфсизлик ва барқарорликни таъминлашга қаратилган саъй-ҳаракатларини қўллаб-қувватлаши, ШҲТнинг ушбу ҳудудда барқарорлик ва ижтимоий-иқтисодий муносабатларни янада мустаҳкамлашдаги фаол ролини қўллаб-қувватлаши қайд этилган. Бу ШҲТга аъзо давлатларнинг Марказий Осиё минтақасининг стратегик мақоми ва унинг ШҲТ маконидаги ўрни борасидаги консенсусидир.
Марказий Осиёдаги барқарорлик ва иқтисодий тараққиёт ШҲТ давлатларининг хавфсизлиги ва фаровонлигининг кафолати бўлиб, бу ерда Марказий Осиё давлатлари ва бошқа давлатлар ўртасида турли даражадаги, турли шакл ва соҳалардаги икки ва кўп томонлама ҳамкорлик мамнуният билан қабул қилинади. Биз Марказий Осиё давлатларидан ШҲТ ривожини фаол қўллаб-қувватлашини, “ШҲТ оиласи” деб ҳисобланган бошқа давлатлар билан муносабатлар ва ҳамкорликни мустаҳкамлашни, мамлакатлар манфаатларини интеграциялашувини чуқурлаштиришни ва ўзаро манфаатли натижаларга эришишини кутамиз, бу эса ўз навбатида ШҲТнинг ривожланишига, унинг халқаро майдондаги обрўси ва таъсирини кучайтиришга ёрдам беради.
