2025 йилда нималар эсда қолди
ASTANА. Кazinform – 2025 йил, шубҳасиз, қозоғистонликлар учун ўзига хос йил бўлди. Йил давомида сиёсий ва ижтимоий ислоҳотлар, халқаро учрашувлар ва давлат раҳбарларининг учрашувлари тўхтамади. Муҳокама қилинган қонун лойиҳалари ва солиқ соҳасидаги ўзгаришлар жамоат ҳаётига баъзи янги нарсаларни олиб кирди. Кazinform мухбири бу йил содир бўлган энг муҳим воқеаларни кўриб чиқди ва экспертларнинг фикрларини билиб олди.
Ҳар бир қозоғистонлик уй-жой навбатига ёзилиш имкониятига эга бўлди
Ўтган йили Президент уй-жой сиёсатини ислоҳ қилиш тўғрисидаги қонунни имзолади. Жорий йилнинг май ойидан бошлаб ҳужжат кучга кирди ва уй-жой навбати тўлиқ «Отбасы банкі» бошқарувига ўтказилди.
Давлат раҳбари томонидан имзоланган қонуннинг муҳим жиҳати шундаки, уйи бўлмаган ҳар бир киши уй-жой навбатига ёзилиши мумкин. Илгари фақат кўп болали оилалар, етимлар, I ва II гуруҳ ногиронлари ва давлат хизматчилари каби айрим тоифадаги одамлар навбатга ёзилиш ҳуқуқига эга эди. Мана, ҳамма имкониятга эга бўладиган кун келди.
Секторни тизимлаштириш ташаббуси муваффақиятли амалга оширилди, дейиш мумкин. Бугунги кунда уй-жой олиш учун навбатда турган одамларнинг маълумотлари янгиланди ва ҳамма нарса синчковлик билан текширилмоқда. Масалан, ҳозирда 642 минг фуқаро навбат рўйхатида ва илгари ҳокимликлар ва давлат органлари томонидан тузилган рўйхат тизимли равишда тузилмаган, шунинг учун ундаги маълумотлар тўғри кўрсатилмаган. Энди «Отбасы банк» квартира олиш ҳуқуқини тасдиқлаш учун навбатда турган фуқароларнинг маълумотларини текширишни бошлади. Бунга уларнинг яшаш манзили, алоқа рақами ва мулк маълумотларини аниқлаштириш киради.
– 18 ёшга тўлган ва сўнгги 5 йил давомида ўз номида уйи бўлмаган ёки ҳозирги уйи эскирган деб топилган ҳар бир қозоғистонлик "Уй-жой таъминоти" ахборот платформаси орқали мурожаат қилиши мумкин. Келажакда навбат рўйхатидаги фуқаролар ҳужжатларини қоғоз шаклида топшириш билан овора бўлмайдилар, платформа рақамли ҳужжатларни тақдим этади, — деди «Отбасы банк» Марказий филиалининг Бизнесни ривожлантириш бўлими бошлиғи Меруерт Адилбаева.
Жисмоний шахслар декларация топширмайди
Кўпчилик учун бош оғриғига айланган декларация ҳам бирлаштирилди. 2025 йилдан бошлаб жисмоний шахслар декларация топширишдан озод қилинди. Шунингдек, Президент июль ойида декларация топширишнинг умумий тартибини янгилайдиган тегишли қонунни имзолаганини кўрдик.
Натижада, хусусий тузилмалар ходимлари, пенсионерлар, уй бекалари, талабалар - мамлакатдаги жисмоний шахсларнинг 90 фоизи - активлар ва мажбуриятлар бўйича декларация топширишга мажбур бўлмайди. Бошқа тоифалар, аниқроғи, давлат хизматчилари ва уларнинг турмуш ўртоқлари, юридик шахслар, 20 000 БҲМ (2025 йилда 78 640 000 тенге) дан ортиқ қийматдаги мулк сотиб олганлар ва хорижий банкларда катта маблағга эга бўлган чет элдаги мулк ва активлар эгалари анъанавий равишда декларация топширишади.
Янги Солиқ кодекси
Бу йил қабул қилинган янги Солиқ кодекси мамлакат иқтисодиётида сезиларли ўзгариш деб айтишга асос бор. Тадбиркорлар орасида қизғин мунозараларга сабаб бўлган ҳужжат бутун йил давомида жамоатчилик эътиборида бўлди. Шуни эсда тутиш керакки, ваколатли органлар ҳар бир ўзгаришни батафсил тушунтиришга ва уни алоҳида таҳлил қилишга ҳаракат қилишди. Чунки ҚҚСнинг оширилиши ва солиқ режимларига киритилган ўзгартиришлар жамоатчилик учун жуда тушунарсиз бўлиб туюлди.
Шундай қилиб, Кодексга қуйидаги қоидалар қўшилди:
· ҚҚСнинг асосий ставкаси 16% миқдорида белгиланди;
· Дори-дармонлар ва тиббий хизматларга ҚҚС 2026 йилда 5% гача, 2027 йилда 10% гача ва маҳаллий даврий нашрларни сотишга ҚҚС 10% га туширилади;
· Бепул тиббий ёрдам, МИТС, археология ва китоб чоп этишнинг кафолатланган ҳажмига киритилган хизматлар ҚҚСдан озод қилинади;
· ҚҚС учун мажбурий рўйхатдан ўтиш чегараси 10 минг БҲМ (40 миллион тенге) гача туширилди.
Янги Солиқ кодексидаги энг баҳсли масала қўшилган қиймат солиғи ҳисобланади. Бизнес вакиллари ҚҚСнинг асосий ставкасининг 16% гача оширилишини қабул қилишни истамаслиги сир эмас. Уларнинг фикрича, бу ставка жуда юқори.
Иқтисодчи-эксперт Лаззат Жанмолдаеванинг сўзларига кўра, бу ҚҚС даражаси нормал ҳолат, бошқа мамлакатларда бу кўрсаткич 20% дан ошади.
– Давлат томонидан тасдиқланган ҚҚСнинг асосий ставкаси унчалик кўп эмас. Кўпгина мамлакатларда ҚҚС — 20%, 25% ва ҳатто 45% гача ўсмоқда. Бундан ташқари, мамлакатимиз ҚҚС ставкалари бўйича МДҲ мамлакатлари орасида ўртача даражада ва солиқлар келажакдаги бизнесни ривожлантиришга йўналтирилади. Шунинг учун бир марталик тўлов амалга оширилиши керак. Тадбиркорлар ҳам давлат молиясининг ошишига ҳисса қўшишлари керак, — деди эксперт.
Миллий қурултой
2025 йил 14 март куни Бурабайда Миллий қурултойнинг IV сессияси бўлиб ўтди. Кўкшетауда бўлиб ўтган анжуманда турли ғоялар муҳокама қилинди. Мафкуравий сиёсат, хайрия ташкилотларини назорат қилиш, солиқ ислоҳоти, фирибгарлик фаолиятининг олдини олиш, маҳаллий кино ва анимация ишлаб чиқаришга устувор аҳамият бериш ва жамоатчилик ахлоқи каби мавзулар муҳокама қилинди.
Давлат раҳбари Миллий қурултойда муҳим таклифлар билан чиқди. Булар қаторига мафкуравий ва гуманитар лойиҳалар сонини кўпайтириш, ички сиёсат концепциясини ишлаб чиқиш, ННТ соҳасидаги қонунчиликни такомиллаштириш ва чет элларда Абай институтларини очиш каби ташаббуслар кирди.
Кейинчалик Миллий қурултойда билдирилган ғояларни тизимлаштириш учун жамоатчиликка 53 банддан иборат махсус режа тақдим этилди. Унда турли соҳаларда 10 та қонун лойиҳаси ишлаб чиқилиши кўзда тутилган.
Фуқаролик институтлари соҳасидаги мутахассис Қаиржан Абдихалиқовнинг сўзларига кўра, Миллий қурултой қисқа вақт ичида ижтимоий муаммоларни тезда ҳал қилиш учун самарали платформага айланди.
– Миллий қурултойда турли ижтимоий гуруҳлар ва сиёсий қарашлар вакилларининг иштироки жамоатчилик билан алоқаларнинг янги моделида кенг кўламли фикрлар ифодаланишини кўрсатди. Хусусан, Миллий қурултой натижасида оиладаги зўравонликнинг олдини олиш ва қимор ўйинларига қарши кураш каби ижтимоий масалалар қонун билан ҳал этила бошланди. Бу давлат бошқарув тизими ва қонунчилик жараёнининг шаффофлигидан далолат беради, – деди Қаиржан Абдихалиқов.
Миллий қурултойдан кейин бир нечта концептуал ҳужжатлар ишлаб чиқилгани қувонарлидир. Масалан, ички сиёсатнинг асосий тамойиллари ва йўналишларини белгиловчи концептуал ҳужжат тайёрланди. Гиёҳвандлик ва гиёҳванд моддалар савдосига қарши кураш бўйича 2026-2028 йилларга мўлжалланган комплекс режа тасдиқланди. Қозоғистон Республикасининг 2025-2030 йилларга мўлжалланган ҳудудий ривожланиш концепцияси қабул қилинди.
Қурултой самаралари, айниқса, маданият ва санъат соҳаларида сезиларли бўлди. Март ойидан кейин "100 та китоб" умумхалқ сўровномаси ва «Асыл мұра» аудио тўплами каби муҳим маданий ва гуманитар лойиҳалар амалга оширилди. Биз биламизки, "Хонлар шажараси" қўлёзмаси ЮНEСКОнинг Жаҳон хотираси халқаро реестрига киритилган.
Давлат тузилмасида учта ўзгариш: қишлоқ ҳокимлари сайлови, тарқатиб юборилган Антикор ва Парламентнинг келажаги
Бу йил давлат тузилмасида кўплаб муҳим янгиликлар мавжуд. Қишлоқ ҳокимларини тўғридан-тўғри сайлаш тизими бир неча йил олдин жорий этилган эди. Қишлоқ ҳокимларини тўғридан-тўғри сайловлар йил давомида давом этди. Ноябрь ойида эса Қасим Жомарт Тоқаев қишлоқ ҳокимларининг мулоқот платформасида иштирок этиб, ислоҳотнинг аҳамиятини таъкидлади.
Умумий натижаларга назар ташласак, ҳозирда 1500 дан ортиқ партия вакиллари ва 700 дан ортиқ ўзини ўзи кўрсатган номзодлар ҳоким лавозимини эгаллашди. Айнан шу сайловлар натижасида ҳудудлардаги сиёсий партияларнинг иши жонланди ва қишлоқ ҳокимлари корпуси 100% янгиланди.
Қозоғистон Республикаси Президенти ҳузуридаги ҚСТИ сиёсий тадқиқотлар бўлими бош эксперти Айгерим Абдрашитованинг сўзларига кўра, ҳокимлар сайлови чекка ҳудудларнинг ривожланишига туртки берган кўринади.
– Ҳокимлар сайлови нафақат таркибнинг янгиланишига олиб келди. Бу, шунингдек, ушбу тизимга янги раҳбар келганини англатади. Умуман олганда, давлат тизими кўпинча фуқаролар томонидан ҳаракатлантириб бўлмайдиган оғир тизим сифатида қабул қилинади. Бундай сайловлар орқали тизимга янги одамлар келганлиги кўрсатилади. Сайлов жараёнининг мавжудлиги уларнинг фақат маълум бир муддатга сайланишини англатади. Шунинг учун, бу янги келган шахсни ушбу қисқа муддат ичида ишлашга ундайди. Чунки агар у кейинги сафар қайта сайланишни истаса, натижаларини сайловчиларига кўрсатиши керак, — деб таҳлил қилди маърузачи.
Мамлакатдаги сиёсий ислоҳотлар нафақат маҳаллий ўзини ўзи бошқариш даражасида, балки Парламентда ҳам илдиз отиши мумкин. Бу йил Давлат раҳбари ўзининг навбатдаги Мурожаатномасида сиёсий тизимни ислоҳ қилишни бошлади. Энг муҳим таклиф икки палатали Парламентдан (Мажилис ва Сенат) бир палатали тизимга ўтишдир. Президент бу масала 1 йил ичида тўлиқ ва сифатли ҳал қилиниши кераклиги ҳақида аниқ позициясини билдирди.
Бир палатали тизимнинг сиёсий таъсири қандай? Сиёсатшунос Қазбек Майгелдинов ислоҳотнинг самарадорлиги унинг камчиликларидан устун деб ҳисоблайди.
– Давлат сифатида бир палатали Парламентни жорий этиш, бир томондан, демократик институтларни ривожлантиришда муҳим қадамдир. Бошқа томондан, бу бизга ушбу қонунчилик нормаларини тез ва самарали амалга ошириш имконини беради. Президентнинг бир йиллик муддати мамлакатда кўп партиявий тизимни ривожлантириш имкониятини яратишдир, – дейди эксперт.
Бу йил сиёсий тузилмадаги учинчи муҳим ўзгаришни эслатиб ўтамиз. 2025 йилда Коррупцияга қарши курашиш агентлиги ёки Антикор тугатилди. Энди бу орган Миллий хавфсизлик қўмитаси таркибига киради. Агентликнинг баъзи функциялари эса Давлат хизмати ишлари агентлигига ўтказилди. Расмий маълумотларга кўра, бу қадам коррупцияга қарши курашни самарали мувофиқлаштириш ва кучайтириш мақсадида қилинган.
Халқаро даражадаги учрашувлар тез-тез ўтказилмоқда
Шубҳасиз, бу йил Марказий Осиё мамлакатлари учун муҳим йил бўлди. Минтақа, ягона блок сифатида, жаҳон державалари билан кенг кўламли учрашувлар ўтказди ва зарур келишувларга эришди. Ўз навбатида, Қозоғистон минтақавий етакчи сифатида келишувга эришаётганини таъкидлаш жоиз.
Масалан, Давлат раҳбари Хитой, АҚШ, Япония ва Европа Иттифоқи раҳбарлари билан "C5+" форматида музокаралар олиб борди. Биз самимий меҳмондўстлик, самарали таклифлар олдик ва уларнинг ҳар биридан катта миқдордаги инвестицияларни жалб қилдик. Бундан ташқари, июнь ойида Астанада "Марказий Осиё-Хитой" саммити бўлиб ўтди. Бизга маълумки, унда 5 та давлат, яъни Қозоғистон, Қирғизистон, Туркманистон, Тожикистон, Ўзбекистон раҳбарлари ва Хитой Халқ Республикаси Раиси Си Цзиньпин иштирок этди.
Президент Қасим-Жомарт Тоқаев Оқ уйда АҚШ Президенти Дональд Трамп ва Кремлда Россия Президенти Владимир Путин билан учрашди. Улар ҳатто йил давомида бир нечта шахсий учрашувлар ўтказишди.
