Туркманистон халқи ўзини кўчманчилар авлоди деб билади
ASHGABAT. Kazinform – Туркманистон Марказий Осиёнинг жануби-ғарбий қисмида жойлашган мустақил давлат, 1992 йил 2 мартдан БМТ аъзоси, БМТ Бош Ассамблеяси томонидан нейтрал мақомга эга давлат.
Мамлакат аҳолиси етти миллионга яқин, ҳудуди 491,2 минг км² (дунёда 52-ўрин, Марказий Осиёда 2-ўрин). Мамлакат аҳолисининг катта қисмини туркманлар ташкил этади, давлат тили туркман тили, аҳолининг аксарияти сунний исломни қабул қилади.
Туркманларнинг этногенезида асосий ролни Туркманистоннинг қадимги ва ўрта аср халқлари, асосан, сак-массагетлар ва ўғуз турклари ўйнаган.
Туркманистон ҳудуди энг қадимий археологик маданиятлар (Жейтун, Анау, Яз), қадимги Маргуш мамлакати ва қадимги Хоразм давлати (милоддан аввалги VII-IV асрлар) пайдо бўлган жой. Туркманистон Парфия империяси (милоддан аввалги III-II асрлар), Аббосийлар халифалиги (IX аср), Салжуқийлар давлати (XII аср) ва Хоразм (X-XVI асрлар)нинг маркази эди. Мамлакат ҳудудидан Буюк Ипак йўли ўтган.
Милоддан аввалги VI-IV асрларда мамлакатни Аҳамонийлар сулоласидан бўлган форс шоҳлари, сўнгра Искандар Зулқарнайн бошқарган. Айнан шу даврда Туркманистон шимолида жанубий Туркманистон маданияти иштирокида қадимги Хоразм давлатини ташкил этган Қуйсай маданияти пайдо бўлди.
Милоддан аввалги III асрдан Туркманистон ҳудуди Туркманистон жанубида яшаган парни қабилалари томонидан асос солинган Парфия подшолиги (пойтахти Нисо) таркибига кирган. Кейинчалик Туркманистон ҳудуди Сосонийлар давлати таркибига кирди.
V-VIII асрларда бу ҳудуд эфталитлар, прототурклар, араблар томонидан босиб олинган. 776-783 йилларда халқ Хуррамит Ҳошим ибн Ҳаким (Муянна) бошчилигида арабларга қарши қўзғолон кўтарди.
IX асрда Аббосийлар халифалигининг пойтахти Туркманистонда (Марв) жойлашган.
IX-X асрларда Тоҳирийлар ва Сомонийлар давлати таркибида бўлган.
XI асрга келиб Туркманистон ҳудудини ўғийлар босиб олди, улар маҳаллий аҳоли, асосан туркий миллатга мансуб халқлар билан аралашиб, туркман этник гуруҳини ташкил қилди. XI-XIII асрларда Султон Санжар даврида пойтахти Марв шаҳрида бўлган илк туркман салжуқийлар давлати ташкил топди.
XII-XIII асрларда Ануштегенийлар сулоласи бутун Туркманистонни қамраб олган Хоразмшоҳлар давлатини бошқарган ва пойтахти Туркманистон шимолидаги Гурганж (Ески Урганиш) шаҳрида бўлган.
XIII асрнинг биринчи чорагида мўғуллар томонидан босиб олиниб, кейинчалик Илхон давлати, сўнгра Темурийлар давлати таркибига кирган.
XVI-XVII асрлардан Хива ва Бухоро хонликлари таркибида бўлган.
1869-1885 йилларда Туркманистон ҳудуди Россия империяси томонидан босиб олинди (Транскаспий ҳудуди).
1917 йил ноябрь-декабрь ойларида Совет ҳукумати ўрнатилди. 1921 йил 7 августда Туркманистон ҳудудининг асосий қисми Туркман вилояти сифатида Туркистон АССР таркибига кирди. 1924 йил 27 октябрда Ўрта Осиё совет республикаларининг миллий-ҳудудий чегараланишига мувофиқ Туркманистон ССР деб ўзгартирилди.
1991 йил 26 октябрда "Сиз Туркманистоннинг мустақил демократик давлат сифатидаги қонунчилигига розимисиз?" Туркманистон мустақиллиги бўйича референдум бўлиб ўтди. Туркманистон ССР фуқароларининг 94 фоизи ижобий жавоб берди. Эртаси куни Республика Олий Кенгаши “Туркманистоннинг мустақиллиги ва давлат тузилиши асослари тўғрисида”ги Конституциявий қонунни қабул қилди. Туркманистон мустақил давлатга айланди.
“Турк” умумий этнонимидан олинган “туркман” этнонимининг ўзи Х асрдан маълум бўлиб, VІІІ-Х асрларда Талас дарёсидан Каспий денгизигача (собиқ ўғуз этноними) тарқалиб кетган халқларни билдиради. Киев Русида улар торкменлар, ХІІІ аср рус йилномаларида таурменлар, чор Россиясида эса туркманлар ва трухменлар деб аталади. XV аср рус сайёҳи Афанасий Никитиннинг асарларида туркман замини тилга олинади.
Туркманистон давлати бугун Марказий Осиёдаги энг муҳим давлатлардан бирига айланиб бормоқда. Афғонистон билан чегарадош бир қанча давлатлар қаторида бўлишига қарамай, ҳеч қандай можароларсиз тинч-тотув яшайди. Оммавий ахборот воситаларида аввалроқ Туркманистондаги қонунлар ва истиснолар ҳақида кўплаб маълумотлар эълон қилинган эди. Маҳаллий аҳоли ҳам буни яширишмайди. Бироқ кейинги йилларда мамлакат бутун дунёга очила бошлади. Турли маданий тадбирлар ўтказишни, хориждан меҳмонлар таклиф қилишни одат қила бошлади. Қолаверса, “Жаҳон жамоатчилиги мамлакатимизни янги ракурсдан билиб олади” деган истак борлиги пайқалади.
Умуман олганда, туркман халқи ўзини кўчманчи авлод деб билади ва айниқса, кўчманчи турмуш тарзига мос “Сайгулик” отлари, “Алабай” ва “Тази” итларини яхши кўради.