Туркия Туркий давлатлар учун меҳнат бозорини очмоқда
ASTANA. Kazinform - Туркия туркийзабон хорижликлар, жумладан, Қозоғистон фуқароларини ишга жойлаштириш жараёнини соддалаштирди. Ўзгаришлар ҳақида Kazinform мухбири хабар беради.
Бюрократик тўсиқларни бартараф этиш
Туркия Президенти Режеп Таййип Эрдоған Қозоғистон, Қирғизистон, Ўзбекистон, Озарбайжон, Туркманистон ва бошқа туркий тилли мамлакатлар фуқароларини ишга жойлаштириш ва касбий фаолиятни сезиларли даражада соддалаштириш тўғрисидаги фармонни имзолади.
Ҳужжатга кўра, “Туркий тилли хорижликларнинг Туркия ҳудудида ўз касб ва ҳунармандчилиги билан эркин шуғулланиши, шунингдек, давлат ва хусусий муассаса, ташкилот ва корхоналарда ишлаш имконияти тўғрисида”ги қонунни қўллаш тўғрисидаги низомга ўзгартиришлар киритилади.
Содда қилиб айтганда, янги фармон амалдаги қонунчиликка ўзгартиришлар киритиб, туркийзабон хорижликларнинг Туркияда иш топишини осонлаштиради.
Янги қоидаларга кўра, эндиликда бу давлат фуқаролари анъанавий ишлаш рухсатномаларини олиш учун узоқ ва мураккаб бюрократик тартиб-қоидалардан ўтмасдан Туркияда ишлашлари мумкин бўлади. Уларга тадбиркорлик фаолияти билан шуғулланиш, шунингдек, давлат ва хусусий ташкилотларда касбий амалиёт ўташ ҳуқуқи берилади.
Истисно фақат ҳарбий хизмат ва хавфсизлик кучларида ишлашдир - бу ҳудудлар хорижликлар учун ёпиқлигича қолмоқда.
Яшаш ва ишга жойлашиш учун Туркия фуқаролиги талабининг бекор қилиниши фармоннинг асосий жиҳатларидан биридир. Бу қадам Туркий Давлатлар Ташкилоти (ТДТ) доирасида ишчи кучи ҳаракатчанлигини сезиларли даражада ошириши ва мамлакатлар ўртасида чуқурроқ интеграция жараёнларини осонлаштириши мумкин.
Керакли шартлар
Туркийзабон хорижликлар учун ишлашга рухсат бериш тартиби соддалаштирилган бўлса-да, улар меҳнат бозорини тартибга солиш ва миллий хавфсизликни таъминлашга қаратилган бир қатор мажбурий талабларга жавоб бериши керак.
Хусусан, чет эл фуқароси Туркияда амалдаги яшаш учун рухсатномасига (ЯУР) эга бўлиши ва мамлакат миллий хавфсизлигига таҳдид солмаслиги керак.
Бундан ташқари, Туркиядан ташқарида олинган профессионал диплом ва сертификатларнинг тенглиги тасдиқланиши керак. Туркий давлатлар фуқаролари турк мутахассислари билан тенг равишда тегишли касбий уюшмалар ва палаталарда рўйхатдан ўтишлари шарт бўлади.
Туркий интеграциянинг янги босқичи
Айрим экспертларнинг қайд этишича, ушбу фармон Анқара томонидан Марказий Осиё, Озарбайжон ва Туркий Давлатлар Ташкилоти (ТДТ) билан алоқаларни мустаҳкамлашга қаратилган муҳим сиёсий ва иқтисодий қадам сифатида баҳоланиши мумкин.
Ишга қабул қилиш тартибини соддалаштириш туркий республикалардан юқори малакали мутахассислар оқимини рағбатлантириш, шунингдек, кичик ва ўрта бизнес субъектлари фаолиятини осонлаштиришга қаратилган.
Қайд этилишича, Эрдоғаннинг янги фармони туркий давлатларнинг миллионлаб фуқаролари учун Туркия меҳнат бозори эшикларини очиб, Туркиянинг туркий дунё доирасида ҳар томонлама ҳамкорлик ва интеграцияни ривожлантириш бўйича стратегик курсини тасдиқлайди.
Бироқ, меҳнат ва яшаш қоидалари сезиларли даражада соддалаштирилганига қарамай, янги қоидалар хорижий фуқароларга сайловларда қатнашиш ёки давлат органларига сайланиш ҳуқуқини бермайди.
Туркия учун иқтисодий ва ижтимоий оқибатлар
Сиёсий нуқтаи назардан, фармон “туркий ҳамжамият” тушунчасини мустаҳкамлашга қаратилган кучли рамзий ишорадир. Бу Марказий Осиёдан малакали ишчилар ва тадбиркорларнинг миграциясини осонлаштириб, қардош мамлакатлар фуқаролари учун алоҳида, имтиёзли мақомни самарали яратмоқда. Тегишли туркиялик мутахассисларнинг йўқлигини исботлашни талаб қиладиган мураккаб ишлашга рухсат бериш тартиб-қоидаларининг бекор қилиниши асосий бюрократик тўсиқлардан бирини олиб ташлайди.
Бироқ, ички иқтисодий контекстни эътиборсиз қолдириб бўлмайди. Туркияда ишсизлик нисбатан юқорилигича қолмоқда. Туркия Статистика Институти (ТÜİК) маълумотларига кўра, ишсизлик даражаси пандемия чўққисига чиққанидан бери пасайиш тенденциясини кўрсатган бўлса-да, у ҳали ҳам 8,5% дан 9,5% атрофида қалқиб турибди.
15-24 ёшдаги ёшлар ўртасидаги ишсизлик ҳал қилувчи муаммо бўлиб қолмоқда, анъанавий равишда бу умумий кўрсаткичдан икки-уч баравар юқори ва 20% ёки ундан кўпроқни ташкил этади (2024-2025 йиллар ҳисоб-китобларига кўра). Юқори инфляция (тахминан 30%) ва турк лирасининг сотиб олиш қобилиятининг пасайиши сезиларли ижтимоий кескинликни келтириб чиқармоқда.
Экспертларнинг фикрича, бундай фармон мутлақ сиёсий устуворликдир. Бироқ, иқтисодий савол қолмоқда. Агар муҳожир-мутахассислар тобора кўпроқ маҳаллий фуқаролар учун мўлжалланган лавозимларни эгалласа, бу меҳнат бозоридаги рақобатни ва ички норозиликни кучайтириши мумкин.
Мутахассислар томонидан аниқланган асосий хавф - айрим тармоқларда иш ҳақига потенциал босим. Эҳтимол, соддалаштирилган кириш ва меҳнатни қонунийлаштириш туркий муҳожирларни маҳаллий аҳолиникидан пастроқ иш ҳақини қабул қилишга олиб келиши мумкин. Шу нуқтаи назардан, фармонда меҳнат фаолиятини тартибга солишга киритилаётган аниқлик ва маъқуллашга сабаб бўлмоқда. Кўриниб турибдики, Туркия фуқаролари билан тенг ҳуқуқли тадбиркорлик қилиш ҳуқуқининг берилиши Марказий Осиё давлатларида кичик ва ўрта бизнеснинг ривожланиши учун жиддий туртки бўлади.
Ушбу фармонга асос бўлган қонун 1980 йиллардан бери Туркия қонунчилигида мавжуд. Бироқ жорий ўзгаришлар амалда қанчалик самарали бўлишини вақт кўрсатади.
Бу қонун Туркия қонунчилигида 1980-йиллардан бери мавжуд. Бироқ жорий ўзгаришлар амалда қанчалик самарали бўлишини вақт кўрсатади.
Умуман олганда, Эрдоғаннинг янги фармони - дадил ва стратегик жиҳатдан муҳим қадам бўлиб, Туркиянинг туркий дунёни мустаҳкамлашга қаратилган узоқ муддатли ташқи сиёсат қарашларини акс эттиради. Унинг муваффақияти нафақат дипломатик ютуқлар билан, балки ҳукумат интеграция мақсадларини ички меҳнат бозорини ҳимоя қилиш, турк ёшлари ўртасида ўткир ишсизлик муаммосини янада кучайтирмаслик билан қанчалик самарали мувозанатлашаётгани билан ҳам ўлчанади.
Муаллиф: Ақжигит Чукубаев