Того давлати ва унинг президенти ҳақида нималарни биламиз
Давлат раҳбари Қасим-Жомарт Тоқаевнинг таклифига биноан Того Республикаси президенти Фор Эссозимна Гнассингбе биринчи марта расмий ташриф билан Астанага келади. Шу муносабат билан Kazinform мухбири мазкур мамлакат тарихига, унинг президенти ҳақидаги интернетдаги маълумотларга назар ташлади.
Ғарбий Африкада жойлашган Тогонинг расмий номи Того Республикасидир. Мамлакат ғарбда Гана, шарқда Бенин ва шимолда Буркина-Фасо билан чегарадош. Жануб эса Гвинея кўрфази қирғоқларининг кичик қисмини эгаллайди. Айнан шу ерда мамлакат пойтахти – Ломе жойлашган. Расмий тили француз тилидир.
2020 йил маълумотларига кўра, 8,6 миллион аҳолиси бор. Йиллик ўсиш 27 фоизни ташкил этади. Эркакларнинг умр кўриш давомийлиги 58 ёш, аёлларники 62 ёш. Шу билан бирга, эркакларнинг 75 фоизи, аёлларнинг 47 фоизи саводли. Аҳоли таркибига келсак, 45 га яқин қабилалар мавжуд. Энг йириклари эве ва кабре қабилалари. Аҳолисининг 51 фоизи маҳаллий халқларнинг урф-одатларига риоя қилади, 29 фоизи христианлар ва тахминан 20 фоизи мусулмонлар.
Тогонинг ер майдони Қозоғистонга нисбатан кичик. Масалан, Қозоғистон ҳудуди 2724900 квадрат километр бўлса, жанубдан шимолга 579 километрга чўзилган, ҳозирда 160 ер майдони километрга етган Того ҳудуди бор-йўғи 56785 квадрат километрни ташкил этади. Мамлакат ҳудудида алюминий, графит, темир, олтин, оҳактош, мармар, фосфат, уран, хром каби фойдали қазилмалар мавжуд. Бироқ у аграр мамлакат саналади. Бу саноат жами ички маҳсулотнинг 47 фоизини ташкил қилади. Экспорт учун пахта, кофе, какао, фосфат ишлаб чиқаради. 2017 йилги маълумотларга кўра, ялпи ички маҳсулот 4767 миллиард долларни ташкил этди.
Того конституцияси 1992 йил 27 сентябрда референдумда қабул қилинган. Кейинчалик 2002 ва 2005 йилларда унга ўзгартиришлар киритилди. Давлат раҳбари - республика президенти. Овоз бериш йўли билан 5 йилга сайланади.
Қонун чиқарувчи орган - миллий ассамблея. Бир партиявий парламент 81 депутатдан иборат. Шунингдек, улар тўғридан-тўғри халқ сайловлари пайтида 5 йилга сайланади. Республика президенти парламентни тарқатиб юбориш ҳуқуқига эга.
Тогонинг қадимий тарихи ноаниқ. Давлат номининг келиб чиқиши ҳақида ҳам бир қанча тахминлар мавжуд. Улардан бирига кўра, того сўзи эве тилида “бурундан нариги ер” деган маънони билдиради.
XV аср ўрталарида португаллар Африкага жойлашиб, қул савдосини жонлантирдилар. Кейин у Германияга, кейин Англия ва Франтцияга ўтказилди. 1956 йил 28 октябрда референдумдан сўнг Того расман Франция таркибидаги автоном республика мақомини олди. 1958 йил февраль ойида Франция Тогога республика мақомини берди. Аммо у мудофаа, ташқи алоқалар ва молия устидан назоратни сақлаб қолди.
1960 йил 27 апрелда Того ўз мустақиллигини эълон қилди. Бир йил ўтиб, республика президенти сайлови бўлиб ўтди, унда Силванус Олимпио халқнинг 99 фоиз овозини қўлга киритди.
1993 йил 13 январда мамлакатда ҳарбий тўнтариш содир бўлди ва Силванус Олимпио ўлдирилди. Шундан сўнг фавқулодда ҳолат эълон қилинди ва ҳарбийлар ҳокимиятни Николай Груницкий бошчилигидаги муваққат ҳукуматга топширди. Ўша йилнинг май ойида Груницкий республика президенти этиб сайланди.
1967 йилда, яна 13 январда, ҳарбий тўнтариш содир бўлди ва Гнассингбе Эйадема ҳокимиятга келди. У 2005 йил 5 февралда вафот этгунига қадар мамлакатни 38 йил бошқарган. Эйадема ўлимидан сўнг президентлик ваколати миллий мажилис спикери Фамбаре Уаттаре Натчабега топширилиши керак эди. Бироқ, у бир вақтнинг ўзида Бенинда эди. Шунинг учун ҳарбийлар ҳокимиятни Эйадеманинг ўғли Фор Эссозимна Гнассингбега топширади.
Фор Эссозимна Гнассингбе 1964 йил 6 июнда туғилган. Франциядаги Сорбонна университетида молиявий менежмент бўйича таҳсил олган. У АҚШнинг Жорж Вашингтон университетида таълим олди. Бир қатор халқаро ташкилотларда малака оширган. 1998 йилда Тогога қайтди. 2002 йилдан миллий мажлис депутати, 2003 йилдан эса телекоммуникациялар вазири бўлиб ишлаган. У отаси вафотидан кейин ҳокимият тепасига келган ва 4 марта президентликка қайта сайланган. Охирги сайлов 2020 йилда бўлиб ўтди. Ўша сиёсий беллашувда у биринчи босқичда сайловчиларнинг 70 фоиздан ортиқ овозини тўплаб, навбатдаги аниқ ғалабани қўлга киритди.
Муаллиф: Марлан Жиембай