TikTokдаги қисқа видеоларнинг мияга таъсири: Хитой олимлари уларнинг зарарли эканлигини аниқлашди
ASTANА. Кazinform – TikTok мия фаолиятига салбий таъсир кўрсатади. У хотирани пасайтиради ва ҳиссий беқарорликка олиб келади. Хитой олимлари бонг уриб, айнан шуларни айтишмоқда. Нима учун Осмон ости мамлакати профессорлари ўзлари ихтиро қилган иловадан жуда ғазабланишди? Бу ҳақда Кazinform мухбири маълум қилди.
NeuroImage журналида чоп этилган маълумотларга кўра, жуда кўп Shorts, яъни қисқа видеоларни кўриш турли хил психологик касалликларга олиб келиши мумкин.
Хитойлик олимлар 17-30 ёшдаги 111 талаба устида тадқиқот ўтказдилар. Унда иштирок этган ҳар бир киши мунтазам равишда қисқа видеоларни чоп этадиган иловалардан фойдаланади.
Магнит-резонанс томография (МРТ) сканерлари уларнинг орбитофронтал кортексида ва серебеллумда кулранг моддаларнинг кўпайишини кўрсатди. Булар қарор қабул қилиш ва ҳиссиётларни тартибга солиш учун масъул бўлган аъзолардир.
Тадқиқот натижалари шуни кўрсатдики, қисқа видеоларни кўп кўриш уйқу бузилиши, хотира йўқолиши ва ҳиссий беқарорликка олиб келиши мумкин.
Қозоғистонда ҳам доимий равишда ижтимоий тармоқларни кўздан кечирадиганлар кўп. TikTok ва Instagram, хусусан, болалар ва ёшлар орасида жуда машҳур платформаларга айланди. Масалан, ўтган йил бошида 12,5 миллион қозоғистонлик Instagramдан фойдаланган. TikTokни 18 ёшдан ошган 14,1 миллион қозоғистонлик мобил телефонларига юклаб олган. Бу мамлакатдаги катталарнинг 77,5 фоизи ушбу иловадан фойдаланишини билдиради. Бу — Datareport платформаси томонидан 2024 йил январь ойида чоп этилган маълумотлар.
TikTok, Instagram ва YouTube каби платформалардаги қисқа видеолар болаларга қандай таъсир қилишини аниқлаш учун аҳоли билан суҳбатлашдик.
Астаналик Айнур Қошқарованинг айтишича, ўғли телефонга қарам бўлган. У экранга шунчалик берилиб кетганки, онасининг гапларига қулоқ солмаганга ўхшайди.
— Ўғлим 8-синф ўқувчиси. У кўп вақтини TikTok ва Instagramда ўтказади. У шунчаки дарсига эътибор бермади. Агар мен унга топшириқ берсам, уни вақтида бажармасди. Вазият шу даражага етдики, у телефондан бошини ҳам кўтара олмади. "Туфф! Нега менга тинчлик бермайсиз? Мен буни ўйнаётган эдим. Мен буни кўриб тургандим" каби кўплаб агрессияларлар пайдо бўлди, — дейди у.
Бироқ, Айнурнинг айтишича, бу муаммо ҳал қилинган. У ўғлининг смартфонига болаларни назорат қилиш дастурини ўрнатган. Шунингдек, унинг видео платформаларда ўтказган вақтини ва телефонига юклаб олган иловаларини доимий равишда кузатиб боради.
Лекин ҳамма ҳам ўз фарзандларини шундай бошқаравермайди. Масалан, 11-синф ўқувчиси Назерке Айтбайқизи TikTokда соатлаб ўтиришини яширмади. Қизиғи шундаки, унинг ота-онаси бунга умуман қарши эмас. Унинг айтишича, ҳозир Миллий ягона тестга тайёргарлик кўраётган экан, ижтимоий тармоқлардан кенг фойдаланмоқда.
— Миллий ягона тестга тайёргарлик кўришдан олдин TikTok ва Instagramда 10 соатдан кўпроқ вақтимни ўтказардим. Мен қарам бўлдим. Энди кунимнинг ярмидан кўпи курслар ва дарсларга ўтади. Мен TikTok га кўпи билан 4-5 соат вақт сарфлайман. Бироқ, TikTokга қарамлик дам олиш вақтида кўпроқ авжига чиқади. Баъзида дарсларимни унутиб қўядиган пайтларим бўлади, — дейди у.
Мактаб ўқитувчилари эса сўнгги йилларда болалар психологияси ва ҳис-туйғулари тез-тез ўзгариб бораётганини айтишади. Мактабда 33 йилдан буён дарс бериб келаётган Бикен Адамова ўқувчиларининг фикр-мулоҳазалари асосида ўз дарс услубларини тез-тез янгилаб боради. Бунинг сабаби, болалар китобларда ёзилган узун матнларни тезда ўзлаштира олмайди. Ўқитувчи ота-оналар ҳам бу масалага алоҳида эътибор қаратишлари лозимлигига эътибор қаратди.
— Баъзида болалар дарс пайтида телефонларини ушлаб қолишни хоҳлашади. Смартфонга чалғийдиган ўқувчилар ҳам бор. Шунинг учун биз дарс мавзусига қараб турли хил ўйинлар, масалан, «Kahoot» ўйнашга ҳаракат қиламиз. Телефон болаларнинг ҳиссий ва психологик ҳолатига кучли таъсир қилади. Ҳозирги болалар осонгина ҳаяжонланишлари, жаҳл қилишлари ва йиғлашлари мумкин, — дейди Бикен Адамова.
Буни психолог-педагог Жадира Ақтанова ҳам тасдиқлайди. Бола олдида телефонни кўп ушлаб турмаслик кераклигини айтади. Чунки ота-онасининг доимий равишда смартфонига тикилиб туришини кўрган бола катта бўлганида ҳам худди шундай хатти-ҳаракатни такрорлаши мумкин.
- Кўпинча бу болаларнинг сабр-тоқатини йўқотишига сабаб бўлади. Ахир Instagram ва TikTokда қисқа видеолар эълон қилинади. Сиз ўқиган 150-200 саҳифали китобни 1-2 дақиқага сиғдиради. Болалар бунга ўрганиб қолган. Шу сабабли уларнинг чидамлилиги пасаяди. Психологик ўзгаришлар бўлади, — дея фикр билдирди у.
Эслатиб ўтамиз, бир қатор қўшни давлатлар TikTokдан фойдаланишни тақиқлаган. Бироқ қирғизистонлик депутатлар тармоқни блокдан чиқаришни таклиф қилмоқда.