Тарихда илк бор йилига 100 миллион тонна нефть қазиб олиш маррасини забт этамиз – Энергетика вазири

ASTANА. Кazinform — Қозоғистон энергетика соҳасининг глобал трансформацияси контекстида ХVI Евроосиё KAZENERGY форумини ўтказишга тайёрланмоқда. Шу муносабат билан Энергетика вазири Ерлан Ақкенженов мамлакат нега мураккаб халқаро мулоқотда модератор ролини ўз зиммасига олгани, қандай технологик ютуқларга устувор аҳамият берилаётгани, Қозоғистоннинг янги энергетика архитектурасида тутган ўрни ҳақида гапирди.

— Ҳозирда Қозоғистон учун энг долзарб бўлган глобал энергетика соҳасидаги асосий тенденциялар ва глобал муаммолар қандай?

– Бугунги кунда барча эътибор қаратаётган асосий тенденция – иқтисодий, ижтимоий ва экологик талаблар ўртасида оқилона мутаносибликка эришиш. Дунёда буни одатда “барқарор ривожланиш” деб аташади, бироқ Қозоғистон учун бу энергия прагматизми ва миллий манфаатларни ҳимоя қилиш демакдир, деган бўлардим. Биз глобал муаммоларни, жумладан, энергия хавфсизлигини таъминлаш ва кенг кўламли модернизация заруриятини ҳал қиламиз. Биз бу қадамларни ўзимизнинг аниқ вазиятимиз ва устуворликларимиздан келиб чиққан ҳолда амалга оширамиз.

Бизнинг стратегиямиз энергия суверенитетини тизимли равишда мустаҳкамлашдан иборат. Биз ҳақиқатан ҳам мувозанатли энергия комплексини шакллантирамиз. Шу нуқтаи назардан, ишончли база ишлаб чиқариш пойдевор бўлиб хизмат қилади ва янги технологиялар бутун тизим самарадорлигини оширишга хизмат қилади.

— Яқин 10-15 йил ичида нефть ва газ мамлакатимиз энергетика балансида қандай ўринни эгаллайди? Ишлаб чиқариш ва экспорт салоҳиятини мустаҳкамлаш борасида қандай чоралар кўрилмоқда?

— Албатта, нефть ва газ яқин 10-15 йил ичида иқтисодиётимиз ва энергетика хавфсизлигимизнинг асоси бўлиб қолади. Зеро, турли экспертлар 2050 йилга бориб ривожланаётган мамлакатларда, хусусан, Осиёда углеводородларга бўлган талаб ортиб боришини айтишмоқда.Бизнинг вазифамиз бу ресурс салоҳиятидан имкон қадар самарали фойдаланишдан иборат.

Бу ерда асосий устуворлик ишлаб чиқариш ҳажмини сақлаб қолиш ва оширишдир. Тенгиз, Қарашиғанақ ва Қашаған конларини кенгайтириш лойиҳаларини амалга ошириш туфайли биз тез орада йилига 100 миллион тонна нефть қазиб олиш маррасини бзабт этамиз. Бу бизнинг тарихдаги биринчи муваффақиятимиз бўлади. Шу билан бирга, биз миллий хавфсизлик кафолати ҳисобланган экспорт йўналишларини диверсификация қилиш масаласини ҳал қилмоқдамиз.

— Қозоғистон маҳсулотларни чуқур қайта ишлашга қанчалик тайёр ва бу соҳа глобал муаммоларга қандай дош бера олади?

— Ишонч билан айта оламанки, Қозоғистон бу жараёнга тўлиқ тайёр ва аллақачон чуқур қайта ишлашга фаол ўтиш жараёнида. Тасдиқланган нефтни қайта ишлаш саноатини ривожлантириш концепцияси доирасида учта нефтни қайта ишлаш заводи қувватини йилига 18 миллион тоннадан 29 миллион тоннагача ошириш лойиҳаларини ишга туширмоқдамиз.

Жумладан, Чимкент нефтни қайта ишлаш заводи қуввати икки баравар оширилиб, 12 миллион тоннага, Атирау ва Павлодар нефтни қайта ишлаш заводлари эса мос равишда 6,7 ​​ва 9 миллион тоннага етказилади. Бу бизга К5 энг юқори экологик тоифали мотор ёқилғиларини ишлаб чиқариш ва келажакда К6 тоифаси, шунингдек, Jet A-1 халқаро стандартидаги авиа ёқилғисини ишлаб чиқариш ҳақида ўйлаш имконини беради.

Қайта ишлаш жараёнида янги ва юқори технологияли саноатни яратиш учун эксклюзив хомашё ишлаб чиқарамиз. Полипропилен ишлаб чиқарадиган газ-кимё заводи муваффақиятли ишламоқда, улкан полиэтилен ишлаб чиқариш мажмуаси барпо этилмоқда.

Келгусида бутадиен ва карбамид ишлаб чиқариш бўйича умумий сармояси қарийб 15 миллиард доллар бўлган лойиҳалар амалга оширилмоқда.

Хусусан, глобал муаммоларга технологик самарадорлик билан жавоб бериш мумкин. Бунда ресурсларимиздан самарали фойдаланиш учун илғор технологияларни жорий этишга эътибор қаратилмоқда. Бу йўналишда сезиларли натижаларга эришдик: қўшма газни ёқиш ҳажми 75 фоиздан кўпроқ камайди.

— Дунёда энергия балансининг келажаги ҳақида фаол муҳокамалар кетмоқда. Иқтисодиётнинг ўсиб бораётган эҳтиёжларини қондириш учун ишончли ва барқарор энергия тизимини яратишда Қозоғистоннинг стратегик ёндашуви қандай?

— Шу муносабат билан Қозоғистонда ҳар бир энергия манбаи ўзига хос вазифани бажарадиган кўп босқичли ва мувозанатли тизим қурилмоқда. Бизнинг ҳолатимизда, синовдан ўтмаган иллюзиялар ва турли асоссиз ечимларга интилиш кейинчалик мамлакатимизга зарар этказишини тушунишимиз керак. Шунинг учун биз аниқ муҳандислик ва иқтисодий ҳисоб-китобларга таянамиз.

Келгуси ўн йилликлар учун энергия барқарорлигимиз асоси ишончли база ишлаб чиқаришдир. Ушбу базанинг асосини кўмир саноати ташкил этади. Қозоғистон катта кўмир захираларига эга ва бу бизнинг стратегик бойлигимиздир. Ушбу ресурс бизни кечаю кундуз узлуксиз ва арзон энергия билан таъминлаш имкониятига эга.

Вазирликнинг вазифаси бу афзалликдан воз кечиш эмас, балки уни имкон қадар замонавий ва технологик қилишдир. Шу боис экологик юкни тубдан камайтирадиган илғор “тоза технологиялар”дан фойдаланган ҳолда янги кўмир иссиқлик электр станцияларини барпо этишга эътибор қаратмоқдамиз.

Тизимнинг иккинчи даражаси - юқори маневр қобилиятига эга қувват манбалари. Бу ерда газ асосий рол ўйнайди. Ёқилғи қуйиш шохобчалари тармоқдаги мувозанатни сақлаш учун керак.

Учинчи компонент эса қайта тикланадиган энергия манбаларидир. Улар мамлакат энергетика балансида, айниқса, салоҳияти юқори ҳудудларда ўз ўрнини эгаллайди. Бироқ, уларнинг ривожланиши тармоқ барқарорлиги ва якуний тарифга таъсирини ҳисобга олган ҳолда амалга оширилади.

Шу сабабли, биз бутун тизимга таҳдид соладиган ёки беқарор авлод туфайли истеъмолчилар ва саноатни юклайдиган вазиятга йўл қўймаймиз.

Айнан шу уч босқичли қадам Қозоғистоннинг узоқ муддатли энергия хавфсизлигини кафолатлайди.

— Қозоғистон водород ишлаб чиқариш ва экспорт қилишни ўзининг стратегик йўналишларидан бири деб биладими?

— Ҳа, биз водород энергетикаси истиқболли йўналишлардан бири, деб ҳисоблаймиз, аммо бу масалада шошилмаймиз. 2024 йилда Қозоғистонда соҳани ривожлантириш концепцияси қабул қилинди, у ҳозирги босқичда чуқур илмий тадқиқотлар олиб бориш, тажриба лойиҳаларини амалга ошириш ва барча мавжуд технологияларни ўрганишга қаратилган.

Бизнинг вазифамиз ресурсларимиздан фойдаланган ҳолда водород ишлаб чиқаришнинг иқтисодий ва технологик салоҳиятини реал баҳолашдан иборат. Бундай шароитда иқтисодий самарадорлик ва рақобатбардош маҳсулот яратиш имконияти асосий талаб ҳисобланади.

— Яқин йилларда қандай янги электр станцияларини қуриш режалаштирилган?

— Аниқроғи, 2035 йилгача 26,3 ГВт қувватга эга янги қувватни ишга тушириш режамиз кўп тармоқли энергия манбаларини ўз ичига олади. Тахминан 5,5 ГВт қуввати мавжуд станцияларни реконструкция қилиш ва кенгайтириш ҳисобидан таъминланади. Жанубий ва ғарбий ҳудудларда умумий қуввати 2,5 ГВт дан ортиқ бўлган маневрли газ станцияларини қуриш ишлари олиб борилмоқда.

Бундан ташқари, замонавий технологиялардан фойдаланган ҳолда Кўкшетау, Семей ва Ўскемен шаҳарларида умумий қуввати қарийб 1 ГВт бўлган кўмирда ишлайдиган янги иссиқлик электр станцияларини қуриш режалаштирилган. Бундан ташқари, 2,4 ГВт қувватга эга атом электр станциясини қуриш лойиҳасини амалга ошириш ишлари олиб борилмоқда, бу шубҳасиз тоза базавий энергиянинг ишончли манбаига айланади.

— Сизнингча, KAZENERGY форумидан қандай аниқ амалий ечимлар ва келишувлар чиқади?

— Биз учун KAZENERGY, биринчи навбатда, аниқ натижаларга қаратилган ишчи платформадир. Амалий муҳим тижорат ҳужжатлари ва нефть-кимё, инфратузилмани модернизация қилиш ва анъанавий энергетикага илғор технологияларни жорий этиш соҳасидаги лойиҳалар бўйича меморандумлар имзоланади.

Бундан ташқари, форумда потенциал инвесторлар учун нефтни қайта ишлаш саноатини ривожлантириш концепцияси тақдимотини ўтказиб, нефтни қайта ишлаш заводларини кенгайтириш бўйича мазмунли музокараларни бошлашимиз мумкин. Ҳар бир бундай ҳужжат сармоя ва технологияларни жалб қилиш йўлидаги аниқ қадамдир.