Павлодарда масжид учун мўлжалланган бино қандай қилиб адабиёт ва санъат музейига айланди
PAVLODAR. Kazinform – Павлодардаги Бухар жирау номи билан аталувчи музейнинг ўзи экспонатга айланган. Чунки мазкур бино дастлаб масжид сифатида қурилиши мўлжалланган эди, бироқ бу ерда ибодатхона очилмаган.
Бухар жирау музейи Зайцев уйи номи билан машҳур бинода жойлашган. Тарихий манбаларда айнан шу ном билан тилга олинади. Бироқ, аслида тижоратчи Зайцев бу бинонинг биринчи эгаси бўлмаган ва унинг қурилишига ҳам алоқаси бўлмаган.
Бу бино ўша даврдаги шаҳардаги бошқа уйлардан кескин фарқ қилади. Унда одатий сувоқланган фасадлар йўқ. Ажойиб ўймакорлик намунаси сақланиб қолган, гарчи вақт ўтиши ва эҳтимолий ёнғинлардан зарар кўриш хавфи бўлган бўлса-да.
Павлодарлик биринчи тоифали гид Мағзия Абенова музейда кўп йиллар раҳбарлик қилган. У бинога оид тарихни яхши билади, жумладан, маҳаллий тарихчи Эрнест Соколкиндан эшитганлари орқали.
Бино 1897 йилда қурилган. Буни билиш қийин эмас – тепасида қурилиш тугалланган йили ёзилган лавҳа бор. Аммо ким унинг илк эгаси бўлган? Илгари бу бинога пиво заводи соҳиби Николай Пятков асос солган, деган фикр мавжуд эди, лекин кейинчалик тарихчилар бошқа версияни исботлашди.
Павлодарда иккинчи гилдиракли тижоратчи Фаттах Рамазанов яшаган. У татар миллати вакили бўлиб, ислом динига эътиқод қилган. Тарихчиларнинг таъкидлашича, XIX асрда татарлар савияли, билимли бўлиб, Иртишбўйи ҳудудида маърифат тарқатиш билан шуғулланган.
Фаттах Рамазанов ўша йилларда Павлодар аҳолиси учун масжид қуришни режалаштирган. Ҳозирги музей жойлашган ерни у шахсан танлаган. Ўша вақтда бу жой шаҳар четида жойлашган бўлган. Савдо ишлари боис кўп сайоҳат қилган Рамазанов Қозон, Нижний Новгород ва бошқа шаҳарлардаги архитектура услубларини кўрган. Масжид қуришга қарор қилгач, у Славгороддан ўймакор усталарни чақирган ва фасад ўзига хос услубда ясалган.
Ўша даврда масжид қурилиши анча қимматга тушган. Шунинг учун Рамазанов қурилиш ишларини назорат қилиш имконига эга бўлмаган ва савдога чиқиб кетган. Бу сафарлар бир неча ой давом этган. У ярим йилдан сўнг қайтиб келганда, усталар бинони деярли тамомлаётган эди.
“Деярли тайёр бинога қараб, Фаттах Рамазанов бу уй масжидга мос эмас, деган хулосага келган. Уйнинг ички жиҳатлари унга маъқул бўлган. Бино ичидаги хоналар катта, бу ўша даврдаги оддий уйларга хос эмас эди, чунки бундай кенг хоналарни иситиш қимматга тушарди. Бино ростдан ҳам масжид сифатида қурилган. Бироқ эшиклар қуёш чиқиш томонга қарамагани учун ислом талабларига жавоб бермасди. Шу боис, у бинодан воз кечишга қарор қилган. Эҳтимол, бу унинг учун оғир қарор бўлган, чунки у бу бинога жуда кўп маблағ ва бор вужудини сарфлаган”, – дейди биринчи тоифали экскурсовод Мағзия Абенова.
1896 йили Павлодарга тижоратчи Пятков кўчиб келади ва Рамазановдан уйни сотиб олади. Аммо у ҳам бу уйда узоқ турмай, орқасидан Зайцев исмли тижоратчига сотган. Шу боис бу иншоот тарихий ва маданий ёдгорликлар рўйхатида Зайцев номи билан қолган.
Зайцев инқилобгача уйнинг сўнгги эгаси бўлган. Кейин уй мусодара қилиниб, Павлодар уезд инқилобий қўмитасига берилган. Адабиёт ва санъат музейи эса бу бинога 1992 йилда жойлашган. Айтганча, Фаттах Рамазановнинг Павлодарда масжид қуриш орзуси 1905 йилда амалга ошган.