"Мусиқий" ғишт ва фалсафа - Ойша Биби мақбараси

Kazinform “Тарихий фото” бўлимида ўрта аср меъморчилиги дурдонаси – Ойша Биби мақбарасини эътиборингизга ҳавола этади.

Тараздан 18 километр узоқликда, Жамбил тумани, Ойша-биби қишлоғида Қозоғистон ва Ўрта Осиё ҳудудида XI-XII асрларга оид бўлган, ЮНЕСКОнинг Бутунжаҳон рўйхатига киритилган мақбара бор.

Бино турли шаклдаги теракота плиталари ва ноёб безаклар билан безатилган. Ёдгорлик дизайнида 99 тагача композицияни санаш мумкин. Орнаментлар асосида мақбара тарихи билан бир қаторда фожиали афсонанинг чуқур фалсафасини яширадиган геометрик нақшлар қўлланилади.

Қадим замонларда мақбара ичига кириб, майин гапирган одамнинг овози ташқаридан эшитиларди, дейди кексалар. Агар сиз гумбаз деворларига ғишт қўйсангиз ва уларни ксилофон каби металл нарса билан урсангиз, сиз мусиқали оҳангдор товушларни эшитишингиз мумкин. Эндиликда "мусиқий" ғиштларнинг ҳусусияти йўқолди, аммо ғиштлар пиширилмаган, балки овоз эффектларини яратиш учун махсус усулда қуёшда қуритилган бўлиши мумкин деб ҳисоблашади. Шу билан бирга, лойга мис, олтин ва қора молнинг ёғлари қўшилган.

Фото: ХХ аср суратлари – Жамбил тарихий ўлкашунослик музейи

ХХ аср бошларига келиб, ушбу тарихий бинодан иккита бурчак устунлари ва шимолий ва жанубий деворларнинг парчалари бўлган ғарбий жабҳанинг фақат бир қисми қолган. Шу боис ўтган асрнинг 80 йилларида мақбара вайрон бўлмаслиги учун унинг устига шиша гумбаз ўрнатилган. Ахир, кўплаб қадимий ғиштлар йўқолган, чунки одамлар уларни уйларини безаш учун олиб кетишган. Реставраторлар девордаги ғиштларни ёмғир ва қуёшда тез бузиладиган замонавий декоратив ғиштларга алмаштирдилар.

Ўшандан бери мақбара биноси бир неча бор қайта тикланган. 2005 йилда “Маданий мерос” давлат дастури доирасида мақбара асл тарихий қиёфасида тикланди. «Қазреставрация» РДК Туркистон бўлими мутахассислари ўрта аср меъморларининг мақбара ғиштларига ўхшаш фақат Сауран гилидан фойдаланган ҳолда кенг кўламли реставрация ишларини олиб бордилар.

Фото: ХХ аср суратлари – Жамбил тарихий ўлкашунослик музейи

Яқин атрофдаги “Бобожи Хотун” мақбараси ҳам қайта тикланди, 16 қиррали соябонга ўхшаш гумбази Ўрта Осиё меъморчилигида ноёб ҳисобланади.

Мақбара ёнида бўлган одамнинг кўнгли хотиржам бўлади. Бу ерга кўплаб президентлар, давлат арбоблари, суратга олиш гуруҳлари, сайёҳлар, табиблар келади. Кўп одамлар ўзларининг оилавий ҳаётини учун тилак тилаш ва “бола” сўраш учун келишади.

Мақбара тарихи билан боғлиқ Ойша-Биби, унинг содиқ хизматкори Бободжа Хотун ва Қорахон ҳақидаги афсонани ҳар бир жамбиллик билади.

Аммо бу афсонанинг бир нечта версиялари мавжуд.

Фото: ХХ аср суратлари – Жамбил тарихий ўлкашунослик музейи

Улардан бирида айтилишича, бир куни Қорахон Айғожа бойнинг уйига меҳмон бўлиб, унинг гўзал қизи Ойша билан танишган. Улар бир-бирларини севиб қолишади. Аммо Қорахон ўз ватанига душман ҳужум қилаётганини эшитиб, севгилисини ташлаб кетишга мажбур бўлади. Уларнинг бир-бирларини ёқтиришларини эшитган Айғожа жаҳли чиқиб, қизига севгилиси билан кўришишни ман қилди. Ойша куёв йигитдан маълум муддат хабар бўлмаганидан сўнг Бобожа хатун ёрдамида яширинча Қорахонга боради. Буни эшитиб жаҳл қилган отаси “агар қайтиб келмаса, ўлсин” деб хизматкорларини юборибди.

Узоқ сафардан чарчаган гўзал Осо дарё бўйида тўхтаб, дам олади. Унинг орқасидан отлиқлар ҳазил тариқасида Ойишанинг кийимига илон яшириб қўйишади. Чўмилиб бўлгач, бош кийимини кийган пайтда Ойшани заҳарли илон чақиб олади. Аянчли аҳволдан хабар топган Қорахон шошиб дарёга етиб боради. Ойша Биби унинг қўлида вафот этади. Қорахон Ойшанинг қабри устига ажойиб гумбаз ўрнатади.

Жамбил вилоятининг бу гўзал жойига ташриф буюрган сайёҳларга гўзал ва қайғули воқеа шартли равшда айтиб берилади.