ҚР Президенти ва Хитой Халқ Республикаси Раиси нималарни муҳокама қилади - Хитой элчиси билан суҳбат
ASTANA. Kazinform - Хитой Халқ Республикаси Раиси Си Цзиньпиннинг Қозоғистон Республикасига бўлажак давлат ташрифи муносабати билан Kazinform агентлиги мухбири Хитой Халқ Республикасининг Қозоғистондаги Фавқулодда ва Мухтор Элчиси Чжан Сяо билан суҳбатлашди.
– Жаноб элчи, Хитой раиси Си Цзиньпиннинг Қозоғистонга бўлажак давлат ташрифи чоғида қайси асосий масалалар муҳокама этилади?
– 2024 йил 2 июлдан 4 июлга қадар Президент Қасим-Жомарт Тоқаевнинг таклифига биноан Хитой Халқ Республикаси Раиси Си Цзиньпин Қозоғистон Республикасига давлат ташрифи билан келади, шунингдек, у Шанхай ҳамкорлик ташкилоти Давлат раҳбарлари кенгашининг 24-йиғилишида иштирок этади. Ташриф чоғида Қозоғистон ва Хитой раҳбарлари ўзаро муносабатлар, турли соҳалардаги ҳамкорлик ҳамда халқаро ва минтақавий масалалар юзасидан фикр алмашадилар, шунингдек, икки томонлама муносабатларни ривожлантириш бўйича янги стратегик режалар ва келишувларни ишлаб чиқади, бу эса Хитой ва Қозоғистон ўртасидаги абадий ҳар томонлама стратегик шериклик муносабатларини янада яхшилашга кучли туртки беради.
Биринчиси, ўзаро сиёсий ишончни чуқурлаштириш. Президент Си Цзиньпиннинг ташрифи Хитой ташқи сиёсатида икки давлат ўртасидаги муносабатларнинг алоҳида ва муҳим ўрин тутишини тўлиқ намоён этади. Икки давлат раҳбарлари анъанавий ўзаро дўстликни давом эттирган ва ўзаро сиёсий ишончни чуқурлаштирган ҳолда, абадий дўстлик, чуқур ўзаро ишонч ва ҳамжиҳатлик билан ажралиб турадиган, минтақавий тинчлик ва тараққиётга кўмаклашишда муҳим роль ўйнайдиган, тақдири муштарак бўлган Хитой-Қозоғистон ҳамжамиятини яратиш учун шароит яратади.
Иккинчиси, амалий ҳамкорликни ривожлантириш. Айни пайтда Хитой Қозоғистоннинг энг йирик савдо шеригига айланди. Жорий йил январь-май ойларида мамлакатлар ўртасидаги товар айирбошлаш ҳажми ўтган йилнинг шу даврига нисбатан 18 фоизга кўп, 17,62 миллиард долларни ташкил этди. Икки томон ўртасида автомобиль ишлаб чиқариш, трансчегаравий электрон тижорат ва янги энергия каби янги соҳалардаги ҳамкорлик ўсиб боряпти ва бу томонлар ўртасида янги ўсиш нуқталарини яратяпти. ХХР Раиси Си Цзиньпиннинг давлат ташрифи икки давлат ўртасидаги ривожланиш стратегияларини уйғунлаштиришни чуқурлаштиради ва Хитой ва Қозоғистон ўртасида “Бир макон, бир йўл”нинг юқори сифатли қўшма қурилишига ижобий ҳисса қўшади.
Учинчидан, маданий-гуманитар алоқаларни кенгайтириш. Сўнгги йилларда икки давлат ўртасидаги гуманитар ва маданий алоқалар чуқурлашишда давом этяпти. Хитой ва Қозоғистон ўртасида ўзаро визасиз режим тўғрисидаги келишув кучга кирди. Қозоғистонда биринчи “Лу Бан устахонаси” очилди ва Пекинда Хитойда Қозоғистон туризми йилининг очилиш маросими муваффақиятли ўтказилди. Икки мамлакат ўртасидаги гуманитар ва маданий ҳамкорлик тараққиёти тобора кенгайиб, дўстлик асослари тобора мустаҳкамланиб боряпти. Давлат ташрифи Хитой-Қозоғистон маданий алмашинуви ва ҳамкорлигини янада чуқурлаштиради, икки халқ ўртасида янги кўприк барпо этади.
Тўртинчидан, халқаро ҳамкорликни мустаҳкамлаш. Хитой ва Қозоғистон бутун инсониятнинг умумий қадриятларини фаол тарғиб қилиб, инсоният келажаги умумий бўлган ҳамжамият концепциясини доимий равишда амалга оширади ва Глобал тараққиёт ташаббуси, Глобал хавфсизлик ташаббуси ва Глобал цивилизация ташаббусини амалга ошириш учун кучларни бирлаштиради. Шу билан бирга, ҳар икки давлат бир томонлама ва гегемонизмга кескин қарши эди. Ушбу ташриф давомида давлат раҳбарлари халқаро ва минтақавий вазият бўйича ҳар томонлама фикр алмашадилар, икки давлат ўртасида халқаро масалаларда мувофиқлаштириш ва ҳамкорликни фаоллаштирадилар ҳамда адолатли ва оқилона глобал бошқарув тизимини барпо этишга Хитой ва Қозоғистоннинг ҳиссасини янада оширадилар.
Қозоғистонга ташрифи чоғида Астана шаҳрида бўлиб ўтадиган ШҲТ саммитида Президент Си Цзиньпин ҳам иштирок этади. Хитой ташкилотни янада ривожлантиришга кўмаклашиш, халқаро вазиятга қўшимча барқарорлик ва ижобий туртки қўшиш, ҳамжамият шаклланишига кўмаклашиш манфаатлари йўлида бирдамлик, ўзаро ишонч ва кўп қиррали ҳамкорликни мустаҳкамлаш учун ШҲТга аъзо бошқа давлатлар билан биргаликда саъй-ҳаракатлар қилишга тайёр. ШҲТнинг умумий тақдири ва минтақадаги хавфсизлик, барқарорлик, тараққиёт ва тикланишни рағбатлантиришга кўпроқ “ШҲТ кучини” олиб келиш.
– Хитой ва Қозоғистон ўртасида ўзаро визасиз режим тўғрисидаги битим кучга кирганидан сўнг икки давлат фуқаролари ўртасидаги алоқаларни давом эттириш қулай бўлди, иқтисодий ва савдо алоқалари кенгайди. Бу ҳақда қандай фикрдасиз?
– Қозоғистон ва Хитой ўртасида узоқ тарихга эга яхши қўшничилик ва дўстона муносабатлар мавжуд. Қадимги Ипак йўли даврида Хитой Марказий Осиё, жумладан, Қозоғистон билан яқин алоқалар ўрнатган. Минг йиллар давомида ҳар икки томон бир-биридан ўрганиб, мулоқот қилди ва, айтиш мумкинки, инсоният тараққиёти йўлида эътиборсиз қолиб бўлмайдиган муҳим саҳифани ёзди.
Икки давлат ўртасида дипломатик муносабатлар ўрнатилганидан буён яхши қўшничилик ва дўстлик муносабатлари изчил чуқурлашиб боряпти. Маданий-гуманитар алоқаларга ўз таъсирини ўтказувчи қатор янгиликлар жорий этилди. Таълим, фан-техника, маданият, туризм, ёшлар ва бошқа соҳалардаги алмашинув ва ҳамкорлик муттасил мустаҳкамланиб боряпти. Икки давлат ўртасида визасиз режимнинг жорий этилиши одамларнинг ҳаракатланишини осонлаштириб, ишбилармонлик алоқалари ва туризмни ривожлантириш имкониятларини оширди. Қозоғистон Хитойнинг Сиан шаҳрида Бош консуллигини муваффақиятли очди, Хитой эса Ақтўбеда Бош консуллик очиш ниятида. Бу икки давлат ўртасидаги муносабатларни яхшилаш имконини беради. Хитой ва Қозоғистоннинг йирик шаҳарлари ўртасида доимий равишда янги йўналишлар очилиб бориляпти, чегара портлари инфратузилмаси, қоидалар ва стандартлар бўйича мувофиқлаштириш ишлари олиб бориляпти, замонавий ва фойдали йўналишлар ишлаб чиқиляпти.
Йўловчи ташиш ҳажмининг ортиши Хитой ва Қозоғистон ўртасидаги иқтисодий алоқалар ва савдо алоқаларининг ривожланишига кучли туртки берди.
Биринчидан, бу корхоналар ўртасидаги алоқаларни мустаҳкамлайди ва уларнинг ҳаётийлигини оширади. Икки давлатда корхоналар сони кундан-кунга ортиб боряпти, бу ўзаро тажриба алмашиш, ишбилармонлик музокаралари олиб бориш, шартномалар имзолаш, юк ташиш ва бошқа соҳаларда тўғридан-тўғри алоқаларни йўлга қўйиш, ҳамкорликни мустаҳкамлаш ва ривожлантиришга янги суръат бағишлаяпти.
Иккинчидан, иш ўринлари кўпаймоқда, бу икки давлат аҳолиси фаровонлиги учун фойдалидир. Хитой-Қозоғистон ҳамкорлик лойиҳалари кўплаб иш ўринлари яратиб, иқтисодий ўсишни оширишга хизмат қилди.
Учинчидан, савдо-иқтисодий ҳамкорлик ривожланиб бряпти. Ўтган йили икки давлат ўртасидаги товар айирбошлаш ҳажми 41 миллиард долларга етди, Хитой Қозоғистоннинг энг йирик савдо ҳамкорига айланди.
Ҳозирги глобал иқтисодий таназзул шароитида Хитой ва Қозоғистон ўртасидаги савдо-иқтисодий муносабатларнинг жадал ривожланиши икки давлатнинг муваффақиятли ва барқарор ривожланишига йўл очди.
Раис Си Цзиньпиннинг Қозоғистонга ташрифи туфайли икки давлат сиёсатидаги ўзаро мувофиқлик мустаҳкамланиб, халқлар учун фойдали бўлган лойиҳалар кўпроқ амалга оширилади, маданий-гуманитар алоқалар ривожланади.
– Қозоғистонда хитойлик инвесторлар асосан қайси соҳаларда ишламоқда? Икки мамлакат ҳамкорлигининг қайси соҳалари энг истиқболли ҳисобланади?
– Қозоғистон ва Хитой ўртасидаги мустаҳкам иқтисодий алоқалар ва ҳамкорлик бир-бирини тўлдирадиган қўшни давлатлар сифатида катта истиқболга эга. Сўнгги йилларда томонлар ўзаро маслаҳатлашув ва қўшма ҳисса, ҳамда умумий манфаат тамойилларига содиқлик туфайли Қозоғистоннинг алоҳида мақоми ва муҳим ролини "Бир макон ва бир йўл" ташаббуси биринчи марта эълон қилинган жой сифатида мустаҳкамлади. Икки давлат энергетика, тоғ-кон саноати, нефть-газ, кимё саноати, инфратузилма каби анъанавий соҳаларда кенг кўламли ҳамкорликни чуқурлаштиришда ҳаракатларни давом эттиряпти. Қозоғистон ва Хитой янги энергетика, сунъий интеллект, рақамли иқтисодиёт ва замонавий қишлоқ хўжалиги каби ривожланаётган тармоқлар салоҳиятини ошириш учун барча имкониятларни ишга соляпти.
Амалий ҳамкорликнинг муваффақиятли натижалари нафақат икки давлатнинг иқтисодий ривожланиши ва халқ фаровонлигини оширишга янги суръат бағишлади, балки жаҳон ишлаб чиқариш ва етказиб бериш занжирларининг барқарорлиги ва узлуксизлигини сақлашга «Хитой-Қозоғистон ҳиссаси» қўшилди.
Жорий йил 30 апрель ҳолатига кўра, Шинжон ва Қозоғистон портлари – “Хоргос” ва “Алашанькоу” портлари орқали ўтувчи юк поездлари сони 5 мингдан ошди, Хитой Қозоғистондаги энг йирик бешта инвестордан биридир. “Бир макон, бир йўл” ташаббуси қўшма қурилиши доирасида Чимкент нефтни қайта ишлаш заводи, Ақмола шамол энергетикаси лойиҳаси ва Шимолий Қозоғистон ҳудудий агропарки каби бир қатор кўргазмали лойиҳалар амалга оширилди. Шу тариқа, глобал миқёсда “Бир макон ва бир йўл” қўшма қурилиши доирасида ҳамкорлик намунаси кўрсатилди.
Келгусида Хитой ва Қозоғистон, икки давлат раҳбарлари танлаган курсга кўра, биргаликда муҳокама қилиш, юқори стандартлар асосида қўллаш, одамлар ҳаётини яхшилаш учун барқарорлик, барча томонлар билан тажрибани умумлаштириш, алоқаларни мустаҳкамлаш ва янги ва катта ғалабаларга эришиш учун "Бир макон ва бир йўл"нинг юқори сифатли биргаликда ривожлантириш тамойилларига амал қилишда давом этадилар.
Биринчидан, инновацияларга йўл очиш. Инновацион технологиялар туфайли “Бир макон ва бир йўл” ташаббуси асослари йўлга қўйилади, катта маълумотлар, сунъий интеллект ва рақамли иқтисодиёт соҳаларида сезиларли натижаларга эришилади, келажакка йўналтирилган ва мослаштирилган интеллектуал рақамли ҳамкорлик йўлга қўйилади.
Иккинчидан, яшил йўлни бошқариш. Иккала томон ҳам "Бир макон, бир йўл" ташаббусининг барқарор ривожланишига кўмаклашар, яшил инфратузилма, яшил энергия, яшил инвестициялар, яшил молия ва бошқа соҳаларда ҳамкорликни чуқурлаштиради.
Учинчидан, уланишга йўл очиш – инфратузилма қурилиши ва қоидаларини янада мустаҳкамлаш, инфратузилмани қуриш режалари бўйича икки томон ўртасида ўзаро келишувга эришиш. Хитой-Европа темир йўл юкларининг катта салоҳиятини очиб, халқаро темир йўл алоқаларини оптималлаштириш орқали биз глобал ишлаб чиқариш ва етказиб бериш занжирларининг барқарорлигини таъминлашга янада катта ҳисса қўшамиз.
Тўртинчидан, халқнинг қалбига йўл очиш. Таълим, тиббиёт, қишлоқ хўжалиги, қашшоқликка барҳам бериш ва бошқа соҳалардаги ҳамкорликни кучайтириш орқали икки мамлакат халқларининг максимал даражада бандлигини таъминлаш, тадбиркорлик билан шуғулланиши ва тараққиётдан баҳраманд бўлиш имкониятини таъминлаш.
Хитой Қозоғистон билан биргаликда икки томонлама муносабатларнинг навбатдаги “олтин ўн йиллиги”ни бошлашга ҳаракат қилади.
– 2024 йил Хитойда Қозоғистон туризми йили деб эълон қилинди. Йил бошидан бери қанча хитойлик Қозоғистонга боришга муваффақ бўлди? Қозоғистоннинг қайси ҳудудлари ва гўзал жойлари хитойликлар учун энг жозибали?
– Туризм соҳасидаги ҳамкорлик Хитой ва Қозоғистон ўртасидаги маданий-гуманитар алоқаларнинг муҳим қисми бўлиб, икки халқ ўртасидаги ўзаро ҳамжиҳатлик ва дўстликни мустаҳкамлашда улар ўртасидаги алоқаларни ривожлантиришда кўприк ва боғловчи бўғин сифатида муҳим ўрин тутади. Бундан ташқари, туризм икки мамлакат иқтисодиёти ривожига жуда катта ҳисса қўшиб келяпти.
Икки давлат раҳбарларининг эътибори, туризм бошқармаларининг биргаликдаги саъй-ҳаракатлари ва яқин ҳамкорлик туфайли кейинги йилларда туризм соҳасида салмоқли натижаларга эришилди.
Ўтган йилнинг ноябрь ойида Хитой ва Қозоғистон ўртасидаги визасиз келишув расман кучга кирди ва бу икки давлатга саёҳат қилиш учун қулайлик яратилишга сабаб бўлди.
Жорий йил март ойида Хитойда Қозоғистон туризм йили муваффақиятли бошланди ва Қозоғистон хитойликлар учун ривожланаётган машҳур сайёҳлик марказига айлана бошлади.
ҚР Маданият ва спорт вазирлигининг жорий йил февраль ойидаги ҳолат бўйича берган маълумотларига кўра, Қозоғистон ва Хитой ўртасида визасиз режим этилган сўнг, Қозоғистонга келган хитойлик сайёҳлар сони 12 баробар ошган.
Қозоғистон Ташқи ишлар вазирлиги вакилининг хабар беришича, ўтган йил 10 ноябрдан жорий йил март ойигача Хитойдан келган сайёҳлар сони 126 минг кишига етган.
Қозоғистон ўз ҳудуди бўйича дунёда тўққизинчи ўринда турадиган ажойиб табиий ландшафтларга, ранг-баранг халқ маданиятига ва бой туризм ресурсларига эга.
Айни пайтда хитойлик сайёҳлар Қозоғистонни сайёҳлик йўналиши сифатида танладилар, Астана хитойлик сайёҳлар учун “келиши керак бўлган жой”га айланди. Пойтахт билан бир қаторда Алмати, Чимкент, Ақтау ва бошқа жойлар хитойлик сайёҳлар орасида машҳур.
Албатта, бу қадам Ипак йўлидаги икки халқ ўртасидаги минг йиллардан бери давом этиб келаётган дўстликка янги суръат бағишлайди.
Хитой кенг ҳудудга, бой ресурсларга, гўзал тоғлар ва кўлларга, узоқ тарихга ва ажойиб маданиятга эга. Бундан ташқари, бизда яхши ривожланган ва қулай туризм инфратузилмаси мавжуд. Биз қозоғистонлик дўстларимизни Хитойга ташриф буюришга ва шу туфайли мамлакатимизни ўз кўзлари билан кўришга, ҳақиқий ва гўзал Хитой билан танишишга таклиф қламиз.