Қозоғистонда квартира сотиб олиш учун неча йил ишлаш керак
ASTANА. Кazinform – Уй-жой ҳаёт сифатини белгиловчи асосий заруриятлардан биридир. Бироқ, уй-жой нархлари ва даромад даражаси ўртасидаги тафовут глобал муаммога айланиб бормоқда. Шу муносабат билан, Кazinform агентлигининг таҳлилий шарҳловчиси бир қатор мамлакатларда квартира нархлари ва иш ҳақини таққослади ва ҳар бир мамлакат фуқароси уй-жой сотиб олиш учун неча йил ишлаши кераклигини ўрганиб чиқди.
Муқобил инвестиция воситалари кам
Finder тадқиқот портали маълумотларига кўра, 2025 йилда дунёда ўртача квартира нархи тахминан 208,5 минг АҚШ долларига баҳоланган. Тадқиқотда умумий майдони 59 квадрат метр, иккита ётоқхонаси ва битта меҳмонхонаси бўлган квартиралар кўриб чиқилган. Мутахассисларнинг фикрига кўра, бу кўрсаткичлар мамлакатлардаги уй-жой нархларини ва фуқароларнинг харид қобилиятини таққослаш учун олинган. Бироқ, бозор доимий равишда ўзгариб туришини ҳисобга олсак, квартира нархлари ўн йилдан кейин ҳам шу даражада қолади, дейиш нотўғри.
Молиявий эксперт Айбар Олжаевнинг сўзларига кўра, Қозоғистон уй-жой сиёсати соҳасидаги турли мамлакатлар тажрибасини самарали бирлаштиради.
— Мамлакатимиз уй-жой жамғарма тизими моделини Германиядан олган. Ижтимоий уй-жой билан таъминлаш усули Сингапур тажрибасига асосланган. Классик ипотека эса жаҳон амалиётида кенг тарқалган моделдир. Баъзи мамлакатларда ипотека ставкалари паст, чунки инфляция даражаси паст. Бизда тижорат ипотека ставкалари юқори ва давлат дастурлари бўйича имтиёзли вариантлар мавжуд. Ҳозирги вақтда ипотека кредитларининг қарийб 50 фоизи имтиёзли дастурларга тегишли бўлиб, уларнинг асосий улуши «Отбасы банк»(Оила банки) портфелида, — дейди эксперт.
Numbeo сайтига кўра, Қозоғистонда "уй-жой нархининг даромадга нисбати" коэффициенти 9,40 ни ташкил этади, яъни ўртача ҳисобда қозоғистонлик уй сотиб олиш учун 9 йилдан ортиқ вақт давомида умумий даромад тўплаши керак. Олжаевнинг сўзларига кўра, бу кўрсаткич ҳақиқийдир.
— Бир киши бир нечта квартира сотиб олишни ният қилган, чунки мамлакатимизда муқобил инвестиция воситалари йўқ. Шунинг учун уй-жойга талаб юқори. Квартиранинг 1 квадрат метри тахминан 550 минг тенге туради, ўртача иш ҳақи эса 405 минг тенге. Агар ўртача даромадли оила 40 квадрат метрлик уй сотиб олмоқчи бўлса, у 120 ой, яъни 10 йил давомида пул йиғиши керак бўлади. Инфляцияни ҳисобга олмаганда, шундай бўлиб чиқади, — дейди Айбар Олжаев.
Давлат маблағлари ҳудудларга йўналтирилиши керак
Дунёнинг турли шаҳарларида уй-жой нархи ўртасидаги фарқ юқори. Масалан, Сингапурда уч хонали квартиранинг ўртача нархи тахминан 1,37 миллион АҚШ долларини ташкил қилади. Тошкентда эса бундай уй-жой тахминан 97 минг доллар туради ва энг арзон вариантлар Кубада, у ерда атиги 23 минг доллар туради.
Қозоғистонда уй-жой нархлари ҳам ҳудудларга қараб ўзгаради. Миллий статистика бюросининг маълумотларига кўра, энг қиммат квартиралар Астана ва Алматида, энг арзон уй-жойлар эса Ақтўбе ва Оралда.
Иккиламчи бозорда, Алматида квадрат метр нархи — 701 088 тенге, Астанада — 678 190 тенге ва Атирауда 495 004 тенгени ташкил этди. Арзонроқ уй-жойларни Қизилўрдада топиш мумкин, у ерда квадрат метр нархи — 317 693 тенге, Кўкшетауда — 337 856 тенге ва Ақтауда квадрат метр нархи — 342 500 тенге.
Эксперт Айбар Олжаевнинг сўзларига кўра, Астана квартиралар сони бўйича олдинда. Ярим йил ичида пойтахтда 19,1 минг квартира фойдаланишга топширилган бўлса, Алматида атиги 14,8 минг квартира фойдаланишга топширилди. Фарқ Алматидаги кўп қаватли биноларга қўйилган чекловлар билан изоҳланади.
— Миллий статистика бюросининг маълумотлари шуни кўрсатадики, уй-жой қурилиши суръати секинлашмаяпти, аксинча, тезлашмоқда. Олти ой ичида 7,9 миллион квадрат метр уй-жой қурилди, шундан 5 миллиони кўп қаватли уйлар ва 2,8 миллиони якка тартибдаги уйлардир. Шунинг учун аҳолининг аксарияти ҳали ҳам шаҳарда квартира сотиб олишни афзал кўришади. Шу билан бирга, мамлакатдаги барча янги уй-жойларнинг 93 фоизи хусусий қурилиш компаниялари томонидан қурилган. ҳудудлардаги кўрсаткичларга келсак, Алмати 242 та янги турар жой мажмуаси билан биринчи ўринда туради, — дейди эксперт.
Шу муносабат билан Айбар Олжаев уй-жой сиёсати бўйича таклиф билан чиқди.
— Ҳукуматнинг йўналиши тўғри. Бироқ, Алмати ва Астана тижорат бозорига қолдирилиши керак ва давлат маблағларини ҳудудларга уй-жой қуриш учун йўналтириш фойдалироқ бўлади. Чунки иккита мегаполисни урбанизация марказларига айлантириш нотўғри, — дейди у.
Иқтисодчи Елдар Шамсутдиновнинг сўзларига кўра, нархларнинг ошиши имтиёзли ипотека кредитлари билан боғлиқ.
— Кредитлар янада қулайроқ бўлгани сайин, битимлар сони кўпаяди ва бозор дарҳол нархларни ошириш билан жавоб беради. Қурилиш инфляцияси йилига 2-3% атрофида бўлса-да, уй-жой нархлари анча тезроқ ўсиб бормоқда, — дейди эксперт.
Бозорда қурилиш материаллари нархи муҳим
Қозоғистонда уй-жой нархларининг ўсишини белгиловчи яна бир омил бу импорт қилинган қурилиш материаллари нархидир.
— Қўшичач эмас, балки асосий материаллар ва хизматлар нархларининг ошиши қурилиш жараёнининг негизи ҳисобланади. Пойдевор шу материаллардан қўйилади, бинонинг конструкцияси, жабҳаси, квартира ва хона деворлари қурилади ва муҳандислик коммуникациялари амалга оширилади. Асосий материаллар нархининг ошиши ҳамма нарсанинг нархини оширади, — дейди иқтисодчи Руслан Султанов.
Қозоғистон ўз саноати орқали баъзи қурилиш маҳсулотларини ишлаб чиқаради, аммо уларнинг аксарияти чет элдан хорижий валютага сотиб олинади. Шунинг учун тенгенинг қадрсизланиши уй-жой нархларининг кескин ошишига олиб келади.
— Қурилишда зарур бўлган материаллар ва хомашёнинг катта қисми асосан чет элдан, биринчи навбатда Россиядан импорт қилинади. Қозоғистоннинг қурилиш материаллари импортида Россия Федерациясининг улуши тахминан 50% ни ташкил қилади. Тенгенинг рублга нисбатан қадрсизланиши нархларнинг ошишига таъсир қилувчи омиллардан биридир. Уй-жой нархларининг ошиши вақт масаласи, бу содир бўлади, лекин қачон содир бўлиши турли омилларга боғлиқ, — дейди Султанов.
Иқтисодчининг сўзларига кўра, уй-жой аҳоли учун арзон бўлиб қолиши учун Ҳукумат қурилиш материаллари ишлаб чиқарувчиларини қўллаб-қувватлашни кучайтириши ва логистика ривожланишига ҳам эътибор қаратиши керак.
Ҳукуматнинг ташаббуси нима беради?
Ҳукуматнинг «Наурыз», «Наурыз-Жұмыскер» және «Әскери баспана» дастурлари бўйича имтиёзли ипотека кредитларини кўпайтириш, шунингдек, уч йил давомида қурилиш компаниялари билан уй-жой нархларини белгилаш режаси уй-жой бозорини барқарорлаштириш ва уй-жой олишни кенгайтиришга қаратилган.
Halyk Finance мутахассисларининг фикрига кўра, бозор ўртача ўсиш суръатида қолади, янги уй-жой нархлари ўсишда давом этади, чунки таклиф паст ва талаб юқори. Ноябрь ойида ипотека шартларининг қаттиқлашиши бироз пасайишга олиб келган бўлса-да, бу асосий тенденцияни ўзгартирмайди. Ушбу чоралар аҳолининг уй-жой сотиб олишига тўсқинлик қилмаслик учун кўрилмоқда.