Қозоғистонда балиқ етиштириш 21 фоизга ошди
ASTANA. Kazinform - 2025 йил Қозоғистон балиқчилик соҳаси учун муҳим йил бўлди. Июнь ойида маҳаллий ишлаб чиқарувчилар учун импорт ўрнини босиш ва экспорт салоҳиятини ошириш учун шарт-шароитларни яхшилашга қаратилган “Сув маҳсулотлари етиштириш тўғрисида”ги қонун қабул қилинди, дея хабар беради Kazinform energyprom.kzга таяниб.
Балиқчиликни ривожлантириш ва озуқа ишлаб чиқаришга йўналтирилган инвестицияларни қоплаш учун субсидиялар кўпайтирилди. Балиқчилик билан шуғулланувчи юридик шахслар учун бюджетга тўланадиган мажбурий тўловларни 70 фоизга камайтирувчи алоҳида солиқ режими жорий этилди.
ҚР Миллий статистика бюроси маълумотларига кўра, жорий йил январь-июль ойларида қайта ишланган ва консерваланган балиқ, қисқичбақасимонлар ва моллюскалар ишлаб чиқариш ҳажми 20,7 фоизга ошиб, 35,5 минг тоннани ташкил этди. Бироқ, бу ўсишни ривожланиш зонаси деб аташ қийин, чунки динамика 2024 йилда паст база фонида кузатиляпти, яъни мамлакат ўтган йилга нисбатан 17 фоизга кам балиқ ишлаб чиқарган.
Бу йилги ютуқ сифатида тармоқда маҳаллий ишлаб чиқариш ҳажми 2022 йилдан буён биринчи марта импортга тенг бўлганини айтиш мумкин. Бироқ, ташқи бозорларга етказиб бериш камайди: 2025 йилнинг етти ойида Қозоғистонда экспорт ва реэкспорт 10,3 минг тоннани ташкил этди, бу ўтган йилнинг шу даврига нисбатан 17,3 фоизга кам.
Келинг, балиқ етиштиришни ҳам кўриб чиқайлик. Бир неча йил ичида аквакультура билан шуғуллана бошлаган хўжаликлар ўз фаолиятини йўлга қўяди ва иш ҳажмини оширади. Бу ишларнинг 2024 ва 2021 йиллардаги натижаларини солиштирсак, Миллий статистика хизмати маълумотларига кўра, 2024 йилнинг тўлиқ йилида мамлакатимиз бўйича барча фермер хўжаликларида 2021 йилга нисбатан 2,5 баробар кўп балиқ ва бошқа сув ҳайвонлари етиштирилган: 18,2 минг тонна. Эслатиб ўтамиз, келтирилган барча статистик маълумотлар балиқчилик билан эмас, балки балиқ етиштириш билан боғлиқ.
Ҳудудлар бўйича Туркистон вилояти яққол етакчи бўлиб, етиштириладиган балиқнинг ҳар тўртинчи тоннасини таъминлади. Жисмоний жиҳатдан 2024 йилда 4400 тонна “карп”, “судак”, “толстолобик”, “оқ амур” ва балиқнинг бошқа турлари етиштирилди. Шарқий Қозоғистон вилояти иккинчи ўринни эгаллади. Ўтган йили вилоятда балиқ етиштириш бўйича эришилган натижалар ҳайратланарли бўлди: 2000 тоннадан сал кўпроқ товар балиқ етиштирилди. Бу 2021 йилга нисбатан 3,8 баробар кўп. Бунда балиқнинг асосий турларини — “форель”, “карп”, “сазан”, “лосось” ва бошқалар ташкил қилди.
Қозоғистондаги балиқ етиштириш бўйича етакчи бешта вилоятга, Жамбил (1800 тонна), Алмати (1700 тонна) ва Шимолий Қозоғистон (1600 тонна) киради. “Форель” асосан жанубда, “пелядь” эса шимолда кўпроқ етиштирилади. Бу ҳудудларнинг барчаси ишлаб чиқаришнинг таъсирчан ўсишини намойиш этяпти.
Ушбу ишлаб чиқариш натижалари, шубҳасиз, балиқчилик саноатининг молиявий кўрсаткичларига таъсир кўрсатди. Аквакультура маҳсулотлари ва хизматлари қиймати бу даврда 2,3 баробар ошиб, 6,5 миллиарддан 14,9 миллиард тенгега етди. Даромад бўйича Шарқий Қозоғистон вилояти (3,1 миллиард тенге) етакчилик қилган бўлса, Туркистон вилояти бироз камроқ (2,9 миллиард тенге) даромад келтирган. Эслатиб ўтамиз, охирги вилоятда икки баробар кўп балиқ етиштирилган. Бунинг сири маҳсулот таркиби ва нархида ётади: “форель” бозорда сазанга қараганда қимматроқ.
Шуни таъкидлаш керакки, аксарият ҳудудларда, ҳатто кичик ҳажмдаги балиқ етиштириладиган ҳудудларда ҳам ушбу уч йил ичида ишлаб чиқариш сезиларли даражада ўсган. Аквакультура бизнес сифатида кўплаб тадбиркорларнинг қизиқишини уйғотди. Бу балиқчилик ва қафас хўжаликлари қурилишини субсидиялаш бўйича давлат дастурлари қабул қилингани билан боғлиқ. Шундай қилиб, 2023 йилда ушбу соҳада инвестиция фаоллиги энг юқори чўққисига чиқди. Балиқчилик инфратузилмасига рекорд даражадаги 22,3 миллиард тенге сармоя киритилди. 2023 йилда Қозоғистонда бир қанча йирик балиқчилик хўжаликлари очилди. Бироқ шуни таъкидлаш жоизки, инвесторлар фаоллиги 2024 йилда яна пасайди.
Жорий йил январь-август ойларида сув хўжалигига асосий капитал қўйилмалар жуда кам бўлди: атиги 3,4 миллиард тенге – 2024 йилнинг шу даврига нисбатан 20,3 фоизга кам. Бироқ бу кўрсаткичлар ҳали ҳам сезиларли даражада ўсиши мумкин: сентябрь ойи бошида Қозоғистон Республикаси Балиқчилик қўмитаси ўз сайтида Манғистау вилоятида йирик фермер хўжалиги очилиши ҳақидаги маълумотни эълон қилди. У ерда “форель” ҳам етиштирилади. Биринчи қафаслар Каспий денгизида ўрнатилди. Лойиҳанинг умумий қиймати тахминан 12 миллиард тенге бўлиб, компания 5 миллиард тенге имтиёзли кредит олди.
Умуман олганда, манба маълумотларига кўра, яқин икки йил ичида ҳудудларда жами қиймати 50 миллиард тенге бўлган яна 39 та янги аквакультура хўжалигини очиш режалаштирилган.